به حرف افتادن کودک، علائم هشدار دهنده

پسر شما ۲ ساله است و هنوز نمی‌تواند صحبت کند و فقط چند کلمه درهم و برهم ادا می‌کند و در مقایسه با همسالانش بسیار کمتر حرف می‌زند. شما به یاد دارید وقتی خواهر او در همین سنین بود به راحتی صحبت می‌کرد و توانایی گفتار کلمات بیشتری را داشت و هر بار امیدوارید که او با مرور زمان بتواند کلمات بیشتری را بیاموزد، به همین دلیل رفتن به مشاوره را به تعویق می‌اندازید و ترجیح می‌دهد زمان بگذرد به امید اینکه این مشکل برطرف خواهد شد و به خودتان می‌گویید مشکلی وجود ندارد، برخی از کودکان زود راه می‌افتند و برخی دیگر زود حرف می‌زنند.... این سناریو شایع تمامی پدر و مادرهایی است که فرزندان آنها به کندی صحبت می‌کنند.

بهانه‌های واهی

برخی از آنان خود را به این امید تسلی می‌دهند که فرزند من بیشتر به کارهای فیزیکی علاقه دارد. اما گاهی تمام این فرضیات فقط بهانه‌های واهی هستند. درک اینکه چه چیز عادی و چه چیزی در رشد گفتار و زبان کودک شما غیر عادی است، موجب می‌شود که نه بیش از حد دلهره و اضطراب داشته باشید و نه اینکه امید واهی و بی‌خود داشته باشید در حالی‌که فرزند شما واقعاً دچار مشکل است.

درک گفتار طبیعی و رشد زبان

هر زمان که کودک را برای معاینه نزد دکتر می‌برید حتماً به این موضوع نیز توجه داشته باشید که پی‌گیری رشد و روند صحبت کردن و گفتار کودک نیز یکی از ضروریات است و حتماً فراموش نکنید که در این مورد نیز با پزشک کودک صحبت کنید. زیرا در واقع تشخیص اینکه آیا کودک واقعاً مشکلی دارد یا رشد او طبیعی است، کمی دشوار است و به تجربه و توجه حرفه‌ای پزشک نیاز است.

قبل از 12 ماهگی:

برای کودکان در این سن، عکس‌العمل به صداهای اطراف بسیار مهم است، آنها از این سنین شروع به صداسازی حروف می‌کنند و صداسازی یکی از اولین گام‌های صحبت کردن است و همانطور که سن نوزاد افزایش می‌یابد در سن معمولاً 9 ماهگی، با ترکیب کردن اصوات به یکدیگر سعی می‌کند، کلماتی همچون بابا و ماما را ادا کند بدون اینکه درک واقع بینانه‌ای از معنای این کلمات داشته باشد. کودکان قبل از سن 12 ماهگی باید توانایی تشخیص نام اشیاء همچون شیشه شیر، بطری و ... را داشته باشند و با شنیدن یک صدای بلند از خود واکنش نشان دهند، عدم واکنش کودک به صداها می‌تواند نشانه ناشنوایی کودک باشد.

12 الی 15 ماهگی:

کودکان در این سن می‌توانند کلماتی همچون مامان و یا بابا را به‌طور تقریبی و با تقلید صدای اعضای خانواده بیان کنند البته فقط یک کلمه و می‌تواند حروفی همچون پ، ب، م، د، ن را به راحتی تلفظ کند و با کلماتی بسیار ساده می‌تواند منظور خود را به شما برساند مثلاً با تقلید کلمه توپ می‌تواند شما را متوجه کند که به اسباب‌بازی نیاز دارد.

18 الی 24 ماهگی:

اگر چه کودکان مختلف با یکدیگر متفاوت هستند ولی اغلب کودکان نو پا حداقل در سن 18 ماهگی قادر به تکرار 20 کلمه هستند و در سن 2 سالگی، باید حداقل بتوانند 50 کلمه حرف بزنند. از سن 2 سالگی کودک شروع به ترکیب دو واژه و ساختن جملات ساده‌ای مانند بابا بزرگ، مامان خوب و ... می‌کند. کودک 2 ساله باید بتواند اشیاء را با توجه به نام آنها تشخیص دهد و جملات دو بخشی پدر و مادر را درک کند و به آنها عکس‌العمل نشان دهد مثل (لطفاً توپ را از میان اسباب‌بازی‌ها انتخاب کن و آن را به من بده).

2 الی 3 سالگی:

در این سن در گفتار کودک انفجاری صورت می‌گیرد و دامنه واژگان کودک نوپا، روز به روز بیشتر می‌شود و گاهی 3 یا 4 کلمه را با یکدیگر ترکیب می‌کند و با آن جمله می‌سازد. در این سن ارتباط کلامی کودک با والدین بیشتر می‌شود و معنای دقیق کلمات را درک می‌کند مثلاً تفاوت میان روی میز و زیر میز را متوجه خواهد شد. رنگ‌ها را شناسایی می‌کند و مفاهیم توصیفی را درک خواهد کرد و تفاوت میان بزرگ و کوچک را متوجه می‌شود.

علائم هشدار دهنده مشکلات احتمالی

اگر به زبان و گفتار فرزندتان حساس هستید باید مراقب برخی از علائم و نشانه‌ها باشید: برخی نوزادان به شنیدن صدا عکس‌العمل نشان نمی‌‌دهند و یا نمی‌توانند حروف را به‌طور خاص در بین 12 الی 24 ماهگی ادا کنند، این نوزادان را می‌توان با توجه به نشانة های زیر تشخیص داد: عدم استفاده از حرکات و یا عدم برقراری ارتباط با زبان اشاره در 12 ماهگی (عدم حرکت دست به معنای خداحافظی و یا بای بای) استفاده بیش از حد از زبان اشاره در 18 ماهگی (به جای استفاده از زبان گفتاری) عدم درک درخواست‌های کلامی ساده مشکل در تقلید اصوات در سن 18 ماهگی اگر کودک شما بیش از 2 سال سن دارد و توانایی انجام کارهای زیر را ندارد. این موضوع را جدی بگیرید: نمی‌تواند کلمات و یا عبارات را بیان کند و فقط صداهای کم و ضعیف را تقلید می‌کند.

او باید توانایی گفتن و بیان جملات ساده را داشته باشد و نباید برای بیان یک جمله ساده، یک کلمه را چندین و چند بار تکرار کند. کودکانی که صدای گوشخراش و تودماغی دارند و نسبت به سن خود توانایی گفتار محاسب را ندارند، حتماً باید زیر نظر پزشک قرار بگیرند، گفتار کودک در سن 4 سالگی باید آنقدر پیشرفت کرده باشد که حتی کسانی که کودک را نمی‌شناسند به راحتی بتوانند متوجه منظور کودک بشوند و صحبت کودک قابل فهم باشد.

تفاوت میان گفتار و زبان
اغلب گفتار و زبان با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شود، هر چند تمایز بزرگی میان این دو وجود دارد: گفتار، بیان کلامی زبان است و شامل بیان صداها و کلمات می‌شود. زبان بسیار گسترده‌تر است به معنای کل سیستم بیان و دریافت اطلاعات معنی‌دار می‌باشد و از طریق ارتباطات و کلامی و غیر شفاهی و نوشتاری فهم و درک می‌شود. اگر چه مشکلات در گفتار و زبان متفاوت است ولی اغلب با هم همپوشانی دارند. کودکی که با زبان مشکل دارد، قادر به تلفظ کلمات است ولی قادر به کنار هم قرار دادن دو کلمه نمی‌باشد ولی کودکی که با گفتار مشکل دارد، درک و فهم برایش مشکل است ولی می‌تواند کلمات را بیان کند و حتی جمله بسازد.

علل تأخیر در گفتار و زبان کودک
خیلی دلایل می‌توانند موجب تأخیر در رشد گفتار و زبان کودک بشود. تأخیر در گفتار کودک می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد. اگر پزشک تشخیص دهد که کودک مشکل دارد برای او جلسات درمانی، مشخص می‌کند و به شما نیز آموزش می‌دهد که برای بهبود مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک‌تان، چگونه با او رفتار کنید و در اصل چگونه به او آموزش بدهید.

چند راهنمایی کلی

حتی در دوران شیر خوارگی نیز زمان زیادی را با فرزندتان سپری کنید. با او صحبت کنید برای او آواز بخوانید و حرکات، صداها و اشارات او را تقلید و تشویق کنید. از سن ۶ ماهگی برای کودک کتاب بخوانید، از کتاب‌های تصویری استفاده کنید که کودک جلب و تشویق شود و به آن توجه نشان بدهد. در محلی از منزل بایستید و با ایجاد یک صدا (مثل دست زدن) توجه کودک را به خود جلب کنید و برای او دست تکان دهید. مطمئن باشید که با درمان و رفتار مناسب، فرزند شما، قادر به برقراری ارتباط بیشتر، خواهد بود.

دلیل اینکه بسیاری از کودکان با تأخیر در صحبت کردن مواجه می‌شوند، گاهی، مشکلات مادرزادی و مربوطه به نواحی از مغز می‌شود که مسئول تولید گفتار هستند و کودک در استفاده و هماهنگی لب‌ها، زبان و فک در تولید اصوات گفتاری با مشکل مواجه می‌شود. در این موارد گاهی کودک به دلیل عدم هماهنگی لب‌ها، زبان و فک، علاوه بر ناتوانی در گفتار دچار مشکلات تغذیه‌ای می‌شوند به‌گونه‌ای که حتی نمی‌توانند به راحتی غذا بخورند. تأخیر در گفتار، گاهاً می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری خاص و یا تأخیر در رشد عمومی بدن باشد.

مشکلات شنیداری کودک نیز گفتار و صحبت کردن کودک را به تعویق می‌اندازد و کودکانی که مشکل شنوایی دارند دچار مشکل بیان و تقلید صدا و صحبت کردن نیز می‌شوند. عفونت گوش، به خصوص عفونت‌های مزمن می‌تواند بر توانایی شنیداری فرد تأثیر بگذارد. البته یک عفونت ساده گوش که به خوبی و کامل درمان شود نمی‌تواند اثری بر روی گفتار فرد بگذارد.

تأثیر والدین در درمان
مانند بسیاری از مسائل دیگر، رشد زبان نیز ترکیبی از طبیعت و پرورش و تربیت است. آرایش ژنتیکی، بخش‌ مهمی از تعیین هوش و رشد گفتار و زبان کودک است. با این حال مقدار زیادی از آن نیز به محیط‌زیست و زندگی کودک نیز مرتبط می‌شود. اینکه آیا کودک در خانه و یا کودک به اندازه کافی تحریک می‌شود و به اندازه لازم مورد توجه قرار می‌گیرد و یا فرصت کافی برای تبادل ارتباطات در اختیار او قرار می‌گیرد و حتی عکس‌العمل والدین به رفتار کودک از جمله عواملی هستند که بر رشد گفتار و زبان کودک تأثیر می‌گذارند.

آسیب‌شناس و متخصص گفتار درمانی
اگر شما و یا پزشک عمومی کودک‌تان احساس می‌کنید که کودک شما دچار یک مشکل کلامی است، مراجعه به یک متخصص گفتار و زبان درمانی بسیاری ضروری و مهم خواهد بود. البته اگر با توجه به ارزیابی پزشک مشخص شود که هیچ مشکلی وجود ندارد، حداقل مزیت، رفع ترس و نگرانی شما خواهد بود.

پزشک با توجه به استانداردهای گفتاری، زبان و گفتار کودک را ارزیابی می‌کند و نقاط عطف در رشد گفتار و زبان کودک را جستجو می‌کند. پزشک موظف است، موضوعات زیر را ارزیابی کند: کودک چه کلماتی را درک می‌کند (زبان پذیرای) کودک چه کلماتی را می‌تواند ادا کند (زبان گویا) توانایی کودک در ارتباط بر قرار کردن به روش‌های دیگر همچون اشاره و یا تکان دادن سر وضوح بیان و رشد صدا وضعیت دهان- زبان کام در هنگام غذا خوردن و بلعیدن غذا.