دادن شیر مادر به نوزاد، فوایدش را میدانید؟

تغذیه با شیر مادر برای رشد جسمی و مغزی نوزاد ضروری است. متخصصان سازمان جهانی بهداشت تغذیه انحصاری با شیر مادر تا ۶ ماهگی را ضامن سلامت و رشد جسمی و فکری نوزاد می دانند.هر سال هفته جهانی تغذیه با شیر مادر از ۱۰ مرداد با هدف ترویج تغذیه با شیر مادر و تشویق و حمایت مادران در این زمینه برگزار می شود.امسال نیز این هفته با شعار " هزار روز طلایی ؛مهر مادر ، شیر مادر "آغاز شده است.

شیردهی
برنامه‌ی شیردهی، نگرانی‌های شیردهی (تجارب قبلی، مصرف داروها، حمایت خانواده برای شیردهی) سیستم‌های حمایت از شیردهی، شناسایی موارد پرخطر شیردهی مادرانی که سابقه‌ی خانوادگی آلرژی دارند باید بدانند که شیرخوار آنها از تغذیه با شیرمادر، سود خواهد برد. شیردهی موفق با دانش و اطلاعات کافی شروع می‌شود. کلاس‌های قبل از تولد در بیمارستان‌ها می‌توانند بسیار مفید باشند. به علاوه، نقش مشاورین شیردهی نیز بسیار با اهمیت است. آموزش‌های دوران بارداری برای شیردهی عبارتند از: آگاهی از مزایای تغذیه با شیرمادر برای مادر و شیرخوار، معایب تغذیه‌ی مصنوعی و استفاده از بطری یا گول‌زنک، آموزش روش شیردهی و وضعیت صحیح شیردهی، تغذیه در ساعت اول زندگی، تماس پوستی و هم اتاقی مادر و نوزاد، اهمیت تغذیه‌ی انحصاری، تغذیه براساس تقاضای شیرخوار، نشانه‌های کافی بودن شیرمادر و ادامه‌ی شیردهی تا 2 سال. مادر باید از شروع شیردهی بلافاصله پس از تولد و حتی در اتاق زایمان اطلاع داشته باشد. مادر بداند که تغذیه‌ی انحصاری با شیرمادر تا پایان 6 ماهگی و سپس، شروع تغذیه‌ی تکمیلی بهترین تغذیه است که رشد و تکامل مطلوب را فراهم می‌سازد.

شیرمادر منبع با ارزش و آماده‌ی تغذیه‌ی شیرخوار با مزایای بی‌شمار کوتاه مدت و بلند مدت برای مادر و شیرخوار است. برای شروع موفق تغذیه با شیرمادر و تداوم آن، ضروری است که تمام مراقبین بهداشتی و والدین از مزایای بی‌شمار تغذیه با شیرمادر آگاه باشند و بدانند که چگونه می‌توانند به شیردهی مادر کمک کنند. تحقیقات 20 سال گذشته، به طور مکرر اهمیت تغذیه با شیر مادر را از نظر مزایای اجتماعی، روانی، ایمونولوژیک، تغذیه‌ای و سلامت شیرمادر در مقایسه با سایر جایگزین‌های آن نشان داده است. تغذیه با شیرمادر موجب بهبود سلامت و تکامل شیرخواران، کودکان و نوجوانان می‌گردد.

مزایای تغذیه با شیرمادر
تغذیه با شیرمادر، محافظت چشمگیری بر علیه بیماری‌های عفونی به خصوص در مناطقی که بهداشت نامناسب و منابع غذا و آب آلوده وجود دارد فراهم می‌سازد. شیرمادر خواران، کمتر دچار بیماری‌های شدید باکتریایی و ویروسی از جمله مننژیت، گاستروآنتریت، اوتیت میانی، پنومونی، بوتولیسم، عفونت دستگاه ادراری و انتروکولیت نکروزان می‌شوند. براساس مطالعات، شیرمادر از بعضی بیماری‌های مزمن از جمله دیابت ملیتوس نوع I، بیماری کرون، کولیت اولسرو، لنفوم و آسم و سایر بیماری‌های آلرژیک پیشگیری می‌کند. بعضی از تأثیرات شیرمادر مانند پیشگیری از اوتیت میانی و آسم پس از دوران شیردهی نیز ادامه یافته و نشان می‌دهد که تغذیه با شیرمادر پاسخ ایمونولوژیک بلند مدت را تقویت می‌کند. به علاوه،الگوهای رشد مشاهده شده در سال اول زندگی بیانگر آن هستند که تغذیه با شیرمادر از چاقی پیشگیری می‌کند. مطالعات متعدد، ارتباط میان تغذیه با شیرمادر و بهبود رفتار شناختی از جمله IQ‌ بالاتر و بهبود عملکرد تحصیلی تا نوجوانی را نشان می‌دهند. در روزهای پس از زایمان، شیردهی مادر، خونریزی پس از زایمان و اندازه‌ی رحم را تحت تأثیر اکسی‌توسین کم می‌کند. فقدان خونریزی در طی شیردهی، از دست دادن آهن می‌کاهد و شروع تخمک‌گذاری را به تعویق می‌اندازد. در نتیجه،‌زمان میان بارداری‌ها افزایش یافته، خطر نارسی در زایمان‌های بعدی کم شده و عواقب زیان‌بار بارداری یا شیرخواری کاهش می‌یابد. در خانم‌های شیرده میزان کانسر تخمدان، کانسر پستان قبل از یائسگی، شکستگی لگن و استئوپوروز کمتر است. بستری شدن، ویزیت‌های پزشکی و استفاده از دارو در شیرمادرخواران به طور چشمگیری کمتر است. بهبود سلامت شیرخوار از اتلاف هزینه برای غیبت والدین از کار برای مراقبت از شیرخوار می‌کاهد. هم‌چنین، از اتلاف هزینه برای تهیه‌ی شیر مصنوعی نیز جلوگیری می‌شود.

ترکیب شیرمادر

علی‌رغم تلاش‌های انجام شده برای همانندسازی شیرهای مصنوعی تهیه شده برای شیرخواران با شیرمادر، شیرمادر اساساً از شیرگاو و شیرهای مصنوعی، متفاوت است. پروتئین شیرمادر در حدود mL100/g 9/0 است و پروتئین شیرگاو، تقریباً 4 برابر آن می‌باشد. پروتئین شیرمادر تمام نیازهای شیرخوار را برآورده ساخته و متناسب با نیاز شیرخوار و فیزیولوژی بدن او است. شیرمصنوعی، پروتئین کمتری از شیرگاو دارد اما ساختار پروتئین که هضم مشکل‌تری برای شیرخوار دارد مشابه شیرگاو است. در بعضی از شیرهای مصنوعی، نسبت Whey به Casein را مشابه شیرمادر تغییر داده‌اند. کازئین شیرگاوه 80% و شیرمادر 40% است. چون غلظت پروتئین شیرمادر کم و هضم آن آسان است، شیرمادرخواران نیاز به تغذیه‌ی مکرر دارند. پروتئین شیرمادر، حاوی آنتی‌بادی IgA‌ ترشحی است. کیفیت چربی شیرمادر بسیار متفاوت از شیر مصنوعی است و بهتر از چربی‌های حیوانی یا گیاهی جذب می‌شود. علاوه بر تفاوت میزان چربی در ساعات مختلف شبانه‌روز، مقدار چربی در طی یک نوبت شیردهی نیز متفاوت بوده و حاوی اسیدهای چرب غیراشباع و مفیدی است. لاکتوز شیرمادر، بسیار بیشتر از شیرگاو است و موجب تسهیل جذب کلسیم و آهن و رشد لاکتوباسیل می‌شود. شیرمادر هم‌چنین، حاوی صدها ریزمغذی، اسیدهای آمینه‌ی آزاد، اسیدهای چرب ضروری، مواد معدنی، فاکتورهای رشد، سیتوکین‌ها، هورمون‌ها، آنتی‌بادی‌ها و سایر مواد شیمیایی است که بر جنبه‌های مختلف رشد و تکامل نقش دارند. بسیاری از این‌ها، هم چنبه‌ی مغذی داشته و هم عوامل بیواکتیوی هستند که موجب افزایش تکامل شیرخوار می‌گردند.

ترکیب شیرمادر در طی شیردهی تغییر می‌یابد. شیر اولیه یا آغوز (Colostrum) پروتئین، ویتامین‌های محلول در چربی و مواد معدنی بیشتر و لاکتوز، کالری و چربی کمتری نسبت به شیر رسیده (Mature milk) دارد. در طی شیردهی، غلظت IgA ترشحی به تدریج کم شده و به این ترتیب، سیستم ایمنی شیرخوار فرصت تکامل یافته و از وابستگی به منابع مادر کاسته می‌شود. چون مادر و شیرخوار در یک محیط زندگی می‌کنند، مادر آنتی‌بادی‌های اختصاصی برعلیه ویروس‌ها و باکتری‌هایی که شیرخوار در معرض آنها قرار دارد را تولید و ترشح می‌کند. این پاسخ، سریع است و فقط چند روز طول می‌کشد. این تغییرات دینامیک در ترکیب شیرمادر نشان می‌دهد که چگونه جهت برآورده ساختن نیازهای شیرخوار سازگاری می‌یابد. به علاوه، شیرمادر حاوی هر چیزی از جمله آب و اغلب ویتامین‌ها و مواد معدنی است که شیرخوار ترم و سالم برای 6 ماه اول زندگی نیاز دارد.

شروع تغذیه با شیرمادر
موفقیت شیردهی به شروع تغذیه با شیرمادر در ساعت اول پس از تولد بستگی دارد. شیرخوار و مادر باید در تمام مدت پس از زایمان بدون هیچ وقفه‌ای در کنار یکدیگر باقی بمانند. مادر را باید تشویق کرد که با زودرس‌ترین نشانه‌های گرسنگی برای مثال حرکات دهان، بردن دست به دهان، غان و غون کردن و باز کردن چشم‌ها، به نوزاد شیر دهد. گریه کردن، از نشانه‌های دیررس گرسنگی است که اغلب مانع خوب تغذیه شدن است. شیرخواری که گریه می‌کند معمولاً باید قبل از شروع شیردهی آرام شود. برای وضعیت صحیح شیردهی و شیرخوردن نوزاد کمک لازم است. احساس جاری شدن شیر (سوزش در پستان) همراه با درد کرامپی خفیف رحم به علت آزاد شدن اکسی‌توسین از غده‌ی هیپوفیز، از علائم شیردهی صحیح هستند. وضعیت صحیح شیردهی از ایجاد درد و صدمه‌ی نوک پستان جلوگیری می‌کند.

در هفته‌های اول شیردهی حداقل 10 تا 12 نوبت شیردهی در 24 ساعت توصیه می‌شود و به شیرخوار باید اجازه داد هر مدت که می‌خواهد از شیرمادر تغذیه کند. تغذیه‌ی مکرر با شیرمادر و تخلیه‌ی کامل هر دو پستان از احتقان پستان جلوگیری می‌کند. شیر پسین یا انتهایی (Hindmilk) یا شیری که در پایان تخلیه‌ی پستان ترشح می‌شود چربی بیشتری دارد که کالری لازم را فراهم نموده و نشانه‌ی پایان شیردهی از آن پستان است. از مصرف آب و شیر مصنوعی باید پرهیز شود زیرا با شیردهی تداخل می‌کنند. هم چنین، دادن آب مانع دریافت کالری کافی و در نتیجه زردی و هیپربیلی روبینمی شدید می‌شود. استفاده از گول زنک (پستانک) نیز می‌تواند در شروع شیردهی اختلال ایجاد کرده و موجب قطع زودرس شیرمادر گردد.

پنج پوشک خیس یا بیشتر و سه یا چهار دفع مدفوع روزانه در روز 5 تا 7 از نشانه‌های کافی بودن شیرمادر هستند. در روزهای اول باید وضعیت شیردهی، شیرخوردن نوزاد و مکیدن و قورت دادن او مورد ارزیابی قرار گیرد. در طی 2 تا 3 روز پس از ترخیص از بیمارستان باید ارزیابی شیردهی انجام شود. در این زمان، شیرخوار باید توزین شود و اگر بیش از 7 درصد وزن تولد را از دست داده باشد شیردهی مادر مورد ارزیابی قرار گرفته و در صورت لزوم برای افزایش تولید شیر اقدام شود. درد و شقاق نوک پستان، احتقان پستان و سایر مشکلات از قبیل کمک آبی، بی‌حالی، گریه، زردی و .... باید بررسی شده و رفع گردد. اگر به این مسائل توجه نشده و اصلاح نشوند، ممکن است نتیجه‌ی آن قطع شیردهی باشد. مادرها باید بدانند که پس از ترخیص، جهت مشاوره‌ی تلفنی با چه کسی صحبت کنند. ویزیت در منزل می‌تواند در ارزیابی و اصلاح مشکلات شیردهی بسیار مفید باشد. گروه‌های حمایت از مادر شیرده نیز به خصوص در شروع شیردهی و سازگاری با شیرخوار جدید نقش مهمی برعهده دارند.

رژیم غذایی مادر
در هفته‌های اول شیردهی، مادر نیاز به دریافت غذای بیشتری نسبت به قبل از بارداری ندارد. مادر را تشویق کنید که مایعات بیشتری شامل شیر، آب میوه‌ی طبیعی و آب مصرف کند تا احساس تشنگی نکند. شیردهی، برگشت وزن مادر را به وزن قبل از بارداری تسریع می‌کند. با این حال، پس از ۶ هفتگی، مادر شیرده نیاز دارد که برای رفع گرسنگی‌اش بیشتر میل کند. معمولاً روزانه حدود ۶۰۰ کالری اضافی و یک لیتر آب، کافی است. رژیم غذایی متعادل، کافی است و توصیه‌ی غذایی خاصی ضرورت ندارد. گرچه اغلب غذاها از جمله غذاهای ادویه‌دار، خوب تحمل می‌شوند اما گاه نشانه‌های آلرژی یا عدم تحمل بروز می‌کند. برای مثال، حدود ۸درصد موارد، پروتئین شیرگاو وارد شیرمادر شده و موجب بروز حساسیت و نشانه‌های آلرژیک می‌شود. در این موارد، لازم است که غذای آلرژنیک از برنامه‌ی غذایی مادر حذف گردد. مصرف کافئین توسط مادر باید کم یا حذف شود زیرا ممکن است موجب طولانی شدن دوره‌های بیداری یا بیقراری شیرخوار گردد.

تداوم شیردهی
شیرمادر تغذیه‌ی کافی برای 6 ماه اول زندگی است و باید شیردهی را تشویق نمود. در 6 ماه اول زندگی، نیازی به دادن آب نیست. شیردهی باید تا سال دوم و حتی پس از آن، تا زمانی که مادر و شیرخوار می‌خواهند ادامه یابد. مزایای شیردهی برای مادر و شیرخوار تا زمانی که شیردهی ادامه دارد تداوم می‌یابد. پس از 6 ماهگی، شیرخوارانی که در نواحی زندگی می‌کنند که فلوراید آب بسیار کم (ppm‌3/0