زن حامله باید چی بخورد؟

داشتن رژیم غذایی متعادل در زندگی مهم و در دوره بارداری امری بسیار مهم است. توجه به افزایش قابل ملاحظه اندازه بعضی از اعضای بدن مادر و همچنین رشد جنین، نشان می‌دهد که باید ورود بعضی از مواد غذایی اصلی بدن در طول بارداری افزایش یابد. بدیهی است که باید برای آن دسته از خانم‌ها که در ابتدای بارداری مبتلا به چاقی یا بدی تغذیه و یا دچار بیماری خاصی هستند، باید رژیم غذایی ویژه‎ای تنظیم نمود.

رژیم غذایی مناسب دوران بارداری

در دوره بارداری، روزانه نیاز به ۲۵۰۰ کالری انرژی وجود دارد و نسبت به این مقدار، مواد وارد شده به بدن، باید کنترل و تنظیم گردد. در این دوران، اندازه رحم و حجم مایع آمنیوتیک و خون برای تأمین نیازهای جنین در حال تکامل، افزایش می‌یابد. سایز پستان‌ها برای تهیه شیر افزایش یافته و پیش‌اندوخته چربی و پروتئین برای زمان زایمان و شیردهی فراهم می‌گردد. از این رو مادران نباید به هیچ وجه از طریق رژیم لاغری، سعی در جلوگیری از ازدیاد وزن خود داشته باشند چون این کار به رشد جنین لطمه می‌زند و بهتر است رژیم لاغری را به بعد موکول کرد. اعضای مختلف جنین مانند قلب و ریه‌ها و دستگاه‌هایی مانند دستگاه گوارش، ادراری و تناسلی طی هفته‌های دوم تا هشتم تکامل می‌یابند. هر مشکلی از قبیل کمبود یا مسمومیت تغذیه‌ای در این مرحله بحرانی، در تکامل جنین اختلال ایجاد می‌کند. به طور معمول، در ماه آخر بارداری، به دلیل تأمین احتیاجات جنین، بدن مادر، مقدار کافی پروتئین، کلسیم، فسفات و آهن جذب نمی‌کند اما از شروع بارداری، بدن مادر این مواد را در خود ذخیره می‌کند تا در ماه‌های آخر به مصرف برساند. قسمتی از این ذخیره در جفت و قسمت اعظم آن در محل‌های ذخیره طبیعی بدن مادر قرار دارد. در صورتی‌که مواد غذایی مناسب در رژیم مادر وجود نداشته باشد، ممکن است کمبودهایی در بدن او به‌وجود آید. بررسی‎ها نشان می‎دهد وضع حمل مادرانی که تغذیه سالمی داشته‌اند، راحت‌تر صورت می‌گیرد و مادرانی که دارای سوءتغذیه هستند، نوزادانی با وزن کم به دنیا می‎آورند.

مواد مورد نیاز زن باردار

بیشترین افزایش وزن جنین در دومین و سومین سه‎ماهه بارداری اتفاق می‌افتد، از این رو طی این ماه‌ها، نیاز به انرژی دریافتی مادر بیشتر می‌شود. علاوه بر انرژی، غذاهای مصرفی باید پروتئین‌ها، آب، فیبر، اسیدهای چرب ضروری، ویتامین‌ها و مواد معدنی را نیز تأمین کنند.

پروتئین‌ها

پروتئین‎ها اجزای ضروری سلول‌ها در تمامی موجودات زنده هستند. بدن از پروتئین‌ها در ساختمان تمام سلول‌ها، تنظیم بسیاری از فرآیندها و به‎عنوان منبع انرزی استفاده می‌کند. هنگامی که یک بافت جدید ساخته می‌شود، مانند دوران بارداری، نوزادی و کودکی، پروتئین بیشتری مورد نیاز است. نیاز به پروتئین در یک زن باردار به علت وجود جنین، جفت و افزایش ترکیبات خونی، به میزان دو برابر، افزایش می‌یابد. مهم‎ترین منابع پروتئین حیوانی عبارتند از: گوشت قرمز، جگر، گوشت پرندگان، ماهی، تخم‎مرغ، شیر و مشتقات آن. انواع دانه‌های غلات، لوبیا، نخود، فندق، بادام و ... .

هیدروکربن‌ها

سیب‌زمینی، غلات، برنج، لوبیا، نخود و غیره حاوی مقدار زیادی مواد نشاسته‎ای و قند هستند. این مواد اگرچه حاوی انرژی هستند ولی نباید زیاد مصرف شوند. مقدار مصرف روزانه این مواد برای یک زن باردار حدود ۲۰۰-۱۵۰ گرم در روز توصیه شده است.

چربی‌ها

غذاهای چرب مولد انرژی و حاوی بعضی ویتامین‌ها هستند. مثلاً کره علاوه بر مواد چرب، حاوی مقدار فراوانی ویتامین A است. مصرف چربی‌ها در دوران بارداری، باید با احتیاط کامل صورت گیرد.

مواد معدنی

مواد معدنی گروهی از عناصر هستند که در مقادیر کم برای بدن ضروری می‌باشند و باید از طریق مواد غذایی به بدن برسند. مصرف بعضی از این مواد در بین زنان باردار از اهمیت خاصی برخوردار است.

کلسیم و فسفر

فسفر تقریباً بدون استثنا همیشه با پروتئین به بدن می‌رسد، از این رو مقدار کافی پروتئین در غذای روزانه، مقدار کافی فسفر را نیز تأمین می‌کند. دو سوم کلسیم مورد نیاز بدن جنین، در ماه آخر بارداری به بدن او می‌رسد. از این رو لازم است که در ماه‌های اول حاملگی، مقدار قابل توجهی کلسیم در بدن مادر ذخیره شود تا از تخلیه کلسیم بدن مادر در ماه آخر بارداری جلوگیری شود. نوشیدن مقداری شیر در طول روز، کلسیم بدن را تا حدودی تأمین می‌کند.

سدیم

نمک یکی از مواد مغذی در بدن انسان است اما توصیه می‌شود خانم‌های بارداری که وزن آن‎ها بیش از حد طبیعی افزایش یافته و یا دارای فشار خون بالا هستند، مصرف نمک را کاهش دهند.

آهن

آهن به‎وسیله موادی چون گوشت، جگر، تخم‌مرغ، میوه‌ و سبزیجات سبزبرگ، به بدن می‌رسد. البته تغذیه مادر باردار هرچقدر کامل باشد، احتمالاً نمی‌تواند نیاز بدن او به آهن را در حاملگی تأمین کند، لذا تجویز داروهای حاوی آهن اضافی لازم است. جهت جذب طبیعی آهن در بدن، وجود بعضی از اسیدآمینه‌ها و و یتامین C نیز ضروری است.

ید

معمولاً اگر در هفته یک بار غذای دریایی مصرف شود، به میزان کافی ید به بدن می‌رسد. در بعضی نواحی که کمبود ید وجود دارد، باید از نمک یددار - با احتیاط در مقدار مصرف- استفاده کرد.

ویتامین‌ها

اغلب ناهنجاری‌‌های مادرزادی، سقط جنین و اختلالات دیگر با کمبود ویتامین‌ها ایجاد می‌گردد. ویتامین‌ها بهتر است از طریق مصرف مواد غذایی تازه و میوه‌ها و سبزیجات به بدن برسد تا آنکه بخواهیم با اشکال دارویی این احتیاجات را تأمین کنیم.

ویتامین A

کمبود ویتامین A رشد جنین را مختل و زمینه را برای سقط او فراهم می‎کند و خطر ابتلای مادر به عفونت‌ها را تشدید می‌کند. کره بهترین منبع ویتامین A است. نمونه‌هایی از مواد غذایی که حاوی این ویتامین هستند، عبارتند از: شیر و لبنیات، تخم‌مرغ، حبوبات، روغن کبد ماهی و میوه‌ها و سبزیجاتی چون هویج، کدوحلوایی، سیب‌زمینی، زردآلو، طالبی، انبه، برگ چغندر، ترب، کلم، گل‌کلم، کنگر فرنگی، اسفناج، مارچوبه، بروکلی، گوجه‌فرنگی و فلفل دلمه‌ای قرمز.

ویتامین A تا حدودی نسبت به حرارت‌های معمولی پخت، مقاوم است. مواد غذایی کنسرو یا منجمد شده تا حدود نه ماه، ویتامین A خود را حفظ می‌کنند اما استفاده از میوه‌ها و سبزیجات تازه دارای اولویت است.

ویتامین B و B کمپلکس

انواع ویتامین‌های B، در تشکیل آنزیم‌های خاص بدن دخالت دارند، از بروز بیماری پلاگر جلوگیری کرده و جهت رشد و نمو بافت‌های جنین و خون‌سازی دارای اهمیت زیادی هستند. اجزای خانواده ویتامین B با مصرف نان و حبوبات، گوشت‌های بدون چربی، نباتات به‌‎ویژه لوبیا، نخود، عدس، میوه‌‎ها، شیر و تخم‌مرغ به بدن می‌رسند. البته غذاهای معمولی امروزه اغلب فاقد ویتامین B۱ هستند و لازم است این ویتامین را به غذای زن باردار اضافه کرد.

ویتامین C

کمبود ویتامین C باعث کم‌خونی، نارسی و سقط جنین و تقلیل تراکم کلسیم دندان‌ها می‌شود. اکثر مواد غذایی خصوصاً میوه‌ها و سبزی‌های تازه مانند گوجه‌فرنگی، تمشک، گریپ‌فروت، انگور، نارنج، توت‌فرنگی، لیموترش، اسفناج، کلم، سیب‌زمینی، جعفری، شلغم، رازیانه، فلفل، پرتقال، کرفس و ... دارای ویتامین C هستند.

تغذیه

ویتامین D

ویتامین D تنظیم‌کننده متابولیسم کلسیم و فسفر است و در تشکیل استخوان‌ها و دندان‌ها مؤثر است. به همین دلیل آن را ویتامین ضد راشیتیسم می‌خوانند. این ویتامین در روغن کبد ماهی، شیر و زرده تخم‌مرغ به مقدار کمی موجود است. معمولاً یک رژیم غذایی خوب، نیاز بدن را تا حدودی برطرف می‌کند اما بعضی از بیمارانی که نیاز بیشتری به این ویتامین دارند و یا در مناطقی که نور آفتاب به اندازه کافی به بدن مادر نمی‌رسد، باید آن را به صورت روغن ماهی و یا اشکال دارویی تجویز مصرف نمایند.

ویتامین E

فقر ویتامین E موجب اختلالات سیستم تناسلی، نازایی و سقط‌های مکرر می‌شود. این ویتامین در روغن‌های گیاهی مانند روغن جوانه گندم، مارگارین، غلات، سبزی‌های دارای برگ‌های سبز تیره، مغزها و حبوبات وجود دارد. مواد غذایی حیوانی مقدار کمی ویتامین E دارند اما زرده تخم‌مرغ منبع بسیار خوب آن است.

ویتامین K

این ویتامین عامل انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی است. ویتامین K در تعداد زیادی از گیاهان سبز و تازه مانند کلم، اسفناج و مخصوصاً یونجه و زرده تخم‌مرغ یافت می‌شود.