مراقبت های پس از زایمان، بازگشت به شرایط اولیه

دوران نقاهت پس از زایمان مرحله‌ای است که بدن خانم زائو به حالت طبیعی قبل از بارداری برمی‌گردد و تقریباً شش هفته طول می‌کشد. این دوران با یک سری تغییرات طبیعی همراه است که احتمال اشتباه آن با موارد بیماری وجود دارد. مادر باید علائم خطر پس از زایمان را بشناسد و در صورت مشاهده آنها، به مراکز درمانی مراجعه کرد. برخی از این علائم عبارتند از:

- تب بیش از ۳۸ درجه سانتی‌گراد و لرز

- ترشح بدبو و غیر طبیعی از مهبل

- خونریزی شدیدتر از عادت‌های ماهیانه یا متوسط ولی مداوم

- رنگ‌پریدگی

- درد، تورم و حساسیت در ساق پاها

- علائم شوک مانند سردی اندام‌ها، نبض ضعیف و گیجی

- سردرد و سرگیجه

- درد شدید و ورم ناحیه بخیه‌ها

- هرگونه اختلال در دفع ادرار و اجابت مزاج

- هرگونه درد، قرمزی، داغی و تورم در پستان‌ها

- تهوع و استفراغ

- تنگی نفس یا درد سینه و سرفه

- درد در محل مهبل و مقعد که با گذشت زمان بدتر می‌شود.

آنچه مادر پس از زایمان نیاز دارد، استراحت کامل است. بنابراین، بستگان باید در روزهای اول پس از زایمان، از عیادت او خودداری کنند. آگاهی از نحوه مراقبت‌ها و توصیه‌های ضروری، منجر به اقدام صحیح و لازم می‌گردد. توصیه‌ها و مراقبت‌های زیر، بعد از زایمان باید مورد توجه قرار گیرد:

مراقبت از دستگاه ادراری

گاهی زن باردار پس از زایمان دچار اتساع مثانه، اختلال در ادرار کردن و نهایتاً عفونت دستگاه ادراری می‌شود. برای جلوگیری از بروز عفونت‌های ادراری، رعایت بهداشت ناحیه تناسلی ضروری است.

مراقبت از ناحیه تناسلی

به خانم‌‏هایی که بخیه زایمانی شده‌اند، توصیه می‌شود پس از هر بار اجابت مزاج یا ادرار کردن، ناحیه تناسلی را شست‎وشو داده، از جلو به عقب ضدعفونی کرده و خشک کنند. در صورت داشتن بخیه، به بخیه‌ها دست نکشند. از آنجا که گرما به ترمیم بافت کمک می‌کند، می‌توان از لگن آب گرم همراه با مواد ضدعفونی کننده استفاده کرد. بهتر است تا شش هفته از توالت فرنگی (در سزارین تا سه هفته) استفاده شود. لباس‌های زیر از جنس نخی باشد و آنها را در فواصل کوتاه عوض کرده، پس از شستن در معرض نور آفتاب قرار دهند یا با اتو خشک کنند. همچنین استحمام روزانه توصیه می‌شود.

مراقبت از پستان‌ها

مراقبت از نوک پستان و آماده کردن آن برای شیردهی، بهتر است از دوران بارداری شروع شود. برای پی‌بردن به قدرت کش‌آمدن و طولانی شدن نوک پستان به‎ویژه در پستانی که نوک کوتاه دارد، نوک آن را با انگشت بیرون بکشید. البته هنگام مکیدن شیرخوار، نوک پستان به‎طور طبیعی کشیده می‌شود. برای نرم کردن نوک آن، معمولاً استفاده از پماد و یا مواد ویژه‌ای نیاز نیست بلکه بهتر است قطره‌ای شیر روی آن مالیده و در معرض هوا خشک شود. اگر خروج شیر از پستان‌ها موجب خیس شدن لباس می‌شود، مادر می‌تواند یک تنظیف تمیز بر روی پستان قرار دهد. شست‎وشوی مکرر نوک پستان با صابون باعث از بین رفتن چربی نوک پستان و خشک شدن آن می‌شود. در نتیجه نوک پستان به آسانی آسیب می‌بیند و شقاق پیدا می‌کند.

تغذیه مناسب

تغذیه مادر در دوران بعد از زایمان و شیردهی، اهمیت ویژه‌ای دارد. از حضرت رسول (ص) نقل شده است که اولین چیزی که زن زائو می‌خورد، باید رطب باشد. مادر باید از مصرف غذاهای نفخ‌آور، دیرهضم و پرمایه خودداری نماید، مبادا بیش از حد گرمی لازم به بدنش راه یابد و نیروی تغییردهنده کبد را ناتوان کند و تشنگی زیاد بر او دست یابد چون ممکن است به بیماری استسقا مبتلا گردد. بهتر است از غذاهای کم‎حجم، پرانرژی و مقوی استفاده شود. خوردن مواد غذایی زیر بعد از زایمان توصیه شده است:

- کله پاچه همراه با لیموترش تا چهل روز

- تره و شنبلیله

- رازیانه خشک روزانه یک قاشق مرباخوری

- کباب و جگر

- شیر، ماست و دوغ

- آب‌میوه و آب کمپوت

- چای و آب

ایستادن، راه‌رفتن و کار‌کردن به شیوه درست

هنگام خم‎شدن جهت برداشتن اشیاء از زمین، باید پشت را صاف نگه‌داشته و زانوها را خم کرد. برای بلند کردن اشیای سنگین از زمین، هم‌زمان باید عضلات کف لگن را نیز سفت کرد. کالسکه نوزاد متناسب با قد مادر باشد. اگر برای تعویض پوشک یا لباس‌های نوزاد از میز استفاده می‌شود، ارتفاع میز متناسب با قد مادر باشد تا نیازی به خم شدن تنه وجود نداشته نباشد. هنگام بیرون بردن نوزاد جهت خرید و یا هنگام گریه کردن نوزاد، می‌توان برای حمل او از از اسلینگ (آغوشی) استفاده کرد. به ترتیب اسلینگ‌هایی که روی سینه و پشت بسته می‌شوند، بهتر از اسلینگ‌هایی هستند که در یک طرف و در پهلو قرار می‌گیرند.

حرکت و فعالیت

به مادران توصیه می‌شود در ۲۴ ساعت اول پس از زایمان، از بستر برخاسته و حرکت کنند. برای پیشگیری از لخته شدن خون در رگ‌ها، راه رفتن، شروع ورزش مناسب در زمان مناسب و اجتناب از خوابیدن طولانی‎مدت و ایستادن و نشستن طولانی، توصیه می‌شود.

تمرینات ورزشی

حاملگی و زایمان موجب تغییراتی در شکل بدن مادر - خصوصاً در زنان چندزا- از جمله شل و آویزان شدن شکم می‌شود. بهترین روش برای بهبود این تغییرات، انجام حرکات ورزشی است که باعث قوی شدن عضلات شکم می‌گردد. این ورزش‌ها را پس از زایمان طبیعی، در هر زمانی که آمادگی وجود داشته باشد و پس از بهبود درد شکم در سزارین می‌توان آغاز کرد.

اجابت مزاج

معمولاً مادر باید در ۴۸ ساعت اول پس از زایمان، اجابت مزاج داشته باشد. مصرف مایعات فراوان و غذاهای نرم مانند روغن زیتون، سوپ و موادغذایی نظیر سبزی و میوه، آب‌میوه و زود برخاستن از بستر و راه رفتن، در بهبود این حالت کمک کرده و مانع از ایجاد عارضه دردناک بواسیر می‌شود.

روابط زناشویی

پس از زایمان، هیچ زمان مشخصی برای شروع روابط جنسی وجود ندارد اما تا شش هفته بعد از زایمان، به مادران (به‎خصوص زنانی که بخیه شده‌اند) توصیه می‌شود از نزدیکی خودداری کنند. شروع زودهنگام مقاربت، موجب پارگی بخیه‌ها و همچنین ایجاد درد، عفونت و ناراحتی می‌شود.

ریزش مو

ممکن است مادر بعد از زایمان دچار ریزش مو شود ولی اگر به مقدار کافی استراحت نموده و از رژیم غذایی مناسبی برخوردار باشد، به‎زودی رشد مو به حالت اول باز خواهد گشت.