بی اختیاری ادرار در کودکان، آموزش کافی است؟

سازو کار عملکرد دستگاه ادراری

دستگاه ادراری از کلیه‌، حالب‌، مثانه و میزراه یا مجرای خروج ادرار تشکیل می‌شود. ادرار توسط کلیه‌ها تولید می‌شود و از راه حالب‌ها به مثانه می‌رود. مثانه مانند یک مخزن ذخیره عمل می‌کند و ادرار را تا زمان تخلیه نگه می‌دارد. عمل تخلیه شدن مثانه به هماهنگی دقیقی بین مغز، اعصاب و عضلات نیاز دارد. دو عضله مهمی که در روند ادرار کردن موثراند، عضله دترسور و اسفنکتر نام دارند. دترسور عضله بزرگی است که منقبض می‌شود تا ادرار را با فشار از مثانه بیرن براند و اسفنکتر گروهی از عضلات است که منقبض می‌ماند تا ادرار را در مثانه نگه دارد. این دو عضله باید با هم هماهنگ باشند، یعنی هر بار که یکی منقبض است، دیگری باید شل باشد، تا جریان ادرار در کنترل فرد قرار گیرد. نقص عملکرد هر یک از این دو عضله باعث از دست دادن کنترل ادرار در کودکان و بروز درجه‌ای از بی‌اختیاری ادراری می‌شود. میزراه نیز مانند مجرایی عمل می‌کند که ادررا را از مثانه به بیرون هدایت می‌کند.

علل

از علل بی‌اختیاری روزانه ادرار می‌توان به نگهداشتن خودخواسته ادرار، عفونت مجاری ادراری، یبوست و خنده شدید اشاره کرد. بی‌ اختیاری ادرار در میان دختران شیوع بالاتری دارد. ابتلا به عارضه‌های جدی‌تری مانند ناراحتی‌های عصبی (برای مثال مثانه عصبی)، ناهنجاری‌های کالبدشناختی مجاری ادراری و دیابت نیز از دیگر علل بی‌اختیاری محسوب می‌شود که البته شیوع بالایی ندارند. نگهداشتن خودخواسته ادرار شایع‌ترین دلیل بی‌اختیاری روزانه ادرار در کودکان است که غالباً در خردسالان ۳ تا ۵ ساله‌ای مشاهده می‌شود که از رفتن به سرویس بهداشتی امتناع می‌کنند. این گروه از کودکان چنان سرگرم بازی می‌شوند که فراموش می‌کنند باید جایی بروند و وقتی که تحت فشار قرار می‌گیرند، به جای یک اقدام موثر و ساده به خود می‌پیچند، وول می‌خورند و دست‌ها را روی ناحیه تناسلی فشار می‌دهند. اکثر کودکان به مرور این عادت را کنار می‌گذارند و وقتی بزرگتر شدند خود را به موقع به سرویس بهداشتی می‌رسانند.

علائم بی‌اختیاری ادرار در کودکان

بروز نشانه‌ها و علائم زیر در کودکان دچار بی‌اختیاری ادرار نگران کننده است:

-نشانه‌ها یا ترس‌ها و نگرانی‌های حاکی از سوء استفاده جنسی

-تشنگی شدید، حجم زیاد ادرار و یا کاهش وزن

-بی‌اختیاری در طول روز در کودکان بزرگتر از ۶ سال

-نشانه‌های آسیب عصبی، به ویژه روی پاها

-نشانه‌های ناهنجاری ستون فقرات

-نشانه‌های آسیب عصبی در پاها شامل ضعف یا دشواری در حرکت دادن یک یا هر دو پا و شکایت کودک از داشتن حسی عجیب در پاها می‌شود. از نشانه‌های ناهنجاری ستون فقرات نیز می‌توان به فرورفتگی عمیق یا لکه‌های غیرعادی مو در وسط کمر اشاره کرد.

انواع

بی‌ اختیاری ادرار در کودکان را می‌توان به دو گروه اصلی زیر تقسیم‌بندی کرد:

شب ادراری:

کودک غالباً شب‌ها رختخواب خود را خیس می‌کند. شب ادراری شایع‌ترین نوع بی‌ اختیاری ادرار در کودکان بالای ۵ سال است.

بی‌اختیاری روزانه:

این نوع بی‌اختیاری در میان کودکان کوچک‌تر شیوع بالاتری دارد و غالباً پی‌آمد رفتارهای خاص است، البته به ندرت می‌تواند نشانه وجود مشکلات جدی‌تر نیز باشد.

بی‌اختیاری ادرار را می‌توان برحسب زمان بروز علائم نیز طبقه‌بندی کرد. اگر کودک مثانه را در طول روز به خوبی تحت کنترل دارد، اما شب‌ها همواره رختخواب خود را خیس می‌کند، بی‌اختیاری از نوع اولیه است. اما اگر کودک به مدت حداقل ۶ ماه مشکلی نداشته است، و پس از آن علائم بروز یافته است، بی‌اختیاری از نوع ثانویه خواهد بود.

شیوع بی‌اختیاری ادرار در کودکان

پژوهش‌ها نشان داده است که ۲۰ % کودکان ۵ ساله و ۱۰ % کودکان ۷ ساله مشکل شب ادراری دارند و از این میان ۲۰% با مشکل بی‌اختیاری روزانه ادرار نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. به علاوه شب ادراری در میان پسران و بی‌اختیاری روزانه در میان دختران شیوع بالاتری دارد. بی‌اختیاری ثانویه یک-چهارم از کل موارد را به خود تخصیص می‌دهد و عموماً با اضطراب یا محرک‌های تنش‌زای روانی ارتباط دارد.

تشخیص

پزشک گاهی علت بی‌ اختیاری ادرار در کودکان را با توجه به سابقه بیمار، معاینه، آزمایش ادرار و کشت ادرار تشخیص می‌دهد. همچنین پزشک با توجه به نتایج به دست آمده دستور انجام آزمایش‌های دیگری را نیز می‌دهد. برای مثال به منظور تشخیص دیابت شیرین یا دیابت بی‌مزه آزمایش خون و یا آزمایش ادرار انجام می‌شود تا میزان قند و الکترولیت تعیین شود.

اگر پزشک احتمال نقص مادرزادی بدهد، سونوگرافی از کلیه‌ها و مثانه و رادیوگرافی از ستون فقرات ضروری خواهد بود. همچنین در صورت لزوم رادیوگرافی مخصوصی از مثانه و کلیه‌ها به نام سیستواورتروگرام تخلیه‌ای انجام می‌شود. در این آزمایش با استفاده از سوند ماده حاجب رنگی در مثانه تزریق می‌شود تا آناتومی مجاری ادراری و جهت جریان ادرار مشخص شود.

درمان بی‌اختیاری ادرار در کودکان

رشد و نمو

به موازات بزرگ‌تر شدن کودک

-ظرفیت مثانه افزایش می‌یابد.

-هشدارهای طبیعی بدن فعال می‌شود.

-مثانه پرکار آرام می‌شود.

-هورمون ضدادراری (ADH) در حد مناسب تولید می‌شود.

-واکنش نشان دادن به پیام‌های بدن مبنی بر ضرورت تخلیه ادرار بهبود می‌یابد.

آموزش مثانه و راهبردهای مرتبط

برای آموزش مثانه تمرین‌های خاصی به منظور تقویت عضلات مثانه و تحت کنترل درآوردن ادرار به کودک یاد داده می‌شود. همچنین افزایش دادن زمان بین دفعات ادرار کردن باعث تحت کشش قرار گرفتن مثانه می‌شود و کودک به تدریج یاد می‌گیرد تا ادرار را مدت بیشتری نگه دارد. بهره‌گیری از روش‌های زیر نیز به رفع مشکل بی‌اختیاری روزانه کمک می‌کند:

زمان‌بندی کردن تخلیه ادرار:

برای مثال کودک را هر دو ساعت یک بار به دستشویی بفرستید.

-پرهیز از غذاها یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار

انجام توصیه‌های مربوط به شیوه مناسب ادرار کردن:

برای مثال به کودک یاد دهید تا عضلات را شل کند و صبر کند تا مثانه کاملاً تخلیه شود.

به علاوه می‌توانید کودک را از خواب بیدار کنید تا مشکل بی‌ اختیاری کاهش پیدا کند. مطمئن شوید که فرزندتان در طول روز به اندازه کافی مایعات می‌نوشد، به این ترتیب کودک دیگر قبل از خواب میلی به نوشیدن مقدار زیادی مایعات نخواهد داشت. از متخصص اطفال درباره میزان مایعاتی که کودک باید در طول روز مصرف کند، راهنمایی بخواهید. به خاطر داشته باشید که حجم مایعات لازم برای کودک به سن، میزان فعالیت بدنی و عامل‌های دیگر بستگی دارد.

دارو

یکی از روش‌های درمان بی‌ اختیاری ادرار در کودکان افزایش سطح هورمون ADH است. دسموپرسین (DDAVP) نوع سنتزی هورمون ضدادراری است که به صورت قرص، اسپری بینی و قطره بینی تهیه می‌شود و با مصرف آن میزان هورمون ضدادراری افزایش می‌یابد. مصرف این دارو برای کودکان منعی ندارد. ایمی‌پرامین (توفرانیل) داروی دیگری است که برای درمان بی‌اختیاری شبانه تجویز می‌شود، هرچند مکانیسم اثر این دارو برای جلوگیری از شب ادراری مشخص نیست. اگرچه با مصرف این داروها مشکل بی‌اختیاری کودک برای مدت کوتاهی رفع می‌شود، اما مشکل با قطع مصرف دارو عود می‌کند. بی‌اختیاری ناشی از پرکاری مثانه را می‌توان با مصرف اکسی بوتینین (دیتروپان) درمان کرد. این دارو عضلات مثانه را شل و گرفتگی‌های عضلانی را کنترل می‌کند.

هشدارهای مرطوب

هشدارهای مرطوب کودک را در زمانی که شروع به ادرار می‌کند، از خواب بیدار می‌کند. این دستگاه یک پد حساس به آب دارد که به زنگ هشدار متصل می‌شود. این زنگ به محض احساس رطوبت به صدا درمی‌آید. دستگاه کوچک را می‌توان به لباس خواب کودک متصل کرد یا از دستگاه بزرگتری استفاده کرد و آن را روی تخت قرار دارد. برای این که هشدار موثر باشد، کودک باید به محض به صدا درآمدن دستگاه بلند شود، ادرار را کنترل کند و به دستشویی برود. بنابراین بهتر است فرد دیگری نیز در اتاق کودک بخوابد، تا با شنیدن صدای زنگ او را از خواب بیدار و به او کمک کند.