علائم فلج اطفال در کودکان، کوتاه اما آسیب‌زا

پولیومیلیت یا فلج اطفال یک بیماری عفونی مسری و عامل آن ویروسی است که در گلو و دستگاه گوارش زندگی می‌کند. اگرچه این بیماری حاد معمولاً کمتر از دو هفته طول می‌کشد، اما در همین مدت آسیبی مادام‌العمر به عصب‌ها می‌زند. پولیومیلیت باعث ناتوانی و فلج موقت یا دائمی عضلات می‌شود و به بدشکلی مفصل‌های ران، مچ پاها و پاها می‌انجامد. در گذشته برخی بیماران مبتلا به فلج اطفال دیگر هرگز نمی‌توانستند به طور کامل دست‌ها و پاهای خود را به کار گیرند و این موضوع ناراحتی و افسردگی بیمار ناتوان را در پی داشت. در این بین بیمارانی که به طور کامل بهبود می‌یافتند، ممکن بود سی تا چهل سال پس از فلج اطفال به سندرم پس از پولیومیلیت (PPS) دچار شوند. در این سندرم آسیبی که در دوره بیماری به عصب‌ها وارد شده است، ضعف تدریجی و معمول مربوط به افزایش سن را تسریع می‌کند.

پولیومیلیت بیماری مسری ویروسی است که در شدیدترین شکل خود به فلج، دشواری تنفسی و گاهی اوقات مرگ منجر می‌شود. پزشکان و متخصصین در تلاش‌اند تا بیماری فلج اطفال را در سراسر جهان ریشه‌کن کنند و خوشبختانه به پیشرفت‌های چشمگیری نیز دست یافته‌اند. بااین حال هنوز در چند کشور فلج اطفال شیوع دارد و احتمال دارد که ویروس به بقیه کشورها منتقل شود. اگر ویروس پولیو به کشوری برسد که مردم آن به حد کافی در برابر ویروس مصونیت نیافته باشند، ویروس می‌تواند از فردی به فرد دیگر سرایت یابد. بنابراین تا زمان ریشه‌کن شدن ویروس در سراسر جهان باید تمام کودکان واکسن فلج اطفال را دریافت کنند. جهت دریافت نوبت مشاوره و یا رزرو وقت درمان میتوانید با شماره‌ ۰۲۱۲۶۶۵۶۱۲۶ تماس بگیرید.

علل

علت اصلی فلج اطفال نوعی ویروس است. ویروس پولیو فقط در بدن انسان‌ها زندگی می‌کند، در مدفوع وارد محیط می‌شود و می‌تواند دیگران را نیز آلوده کند. ویروس پولیو عمدتاً از راه مدفوع ـ دهان و به ویژه در مناطق غیربهداشتی منتقل می‌شود.

ویروس پولیو از راه غذا و آب آلوده یا از طریق تماس مستقیم با فرد آلوده به ویروس منتقل می‌شود. فلج اطفال چنان مسری است که احتمال سرایت بیماری به تمام افرادی که به تازگی در تماس با بیمار بوده‌اند، وجود دارد. افراد ناقل ویروس می‌توانند ویروس را هفته‌ها از طریق مدفوع منتقل کنند.

علائم

پولیومیلیت یک بیماری ویروسی است که در حدود ۹۵ % موارد با هیچ‌گونه علائمی همراه نیست. در ۸ ـ ۴ درصد باقیمانده که دارای علامت است، بیماری به یکی از سه شکل زیر بروز می‌یابد:

-گونه خفیف بیماری که پولیومیلیت غیرموثر نامیده می‌شود. اکثر بیماران دچار این نوع پولیومیلیت حتی متوجه ابتلا به آن نمی‌شوند، چون علائم مانند علائم آنفلوآنزای خفیف است و مواردی چون عفونت تنفسی فوقانی خفیف، اسهال، تب، گلو درد و احساس کسالت و ناخوشی را شامل می‌شود.

-پولیومیلیت غیرفلجی گونه جدی‌تری مرتبط با مننژیت غیرچرکی است. در ۵ ـ ۱ درصد بیماران علائم عصبی مانند حساسیت به نور و سفتی و گرفتگی گردن مشاهده می‌شود.

-پولیومیلیت فلجی گونه شدید و ناتوان کننده‌ای است که در ۲ ـ ۰٫۱ درصد موارد بروز می‌یابد.

بیماران مبتلا به پولیو غیرموثر یا پولیو غیرفلجی معمولاً کاملاً بهبود می‌یابند. اما پولیومیلیت فلجی، همان‌طور که از نام آن مشخص است، به فلج عضلات و حتی مرگ می‌انجامد.

ویروس در صورت ابتلا به فلج اطفال دستگاه گوارش را ترک می‌کند، وارد جریان خون می‌شود و به عصب‌ها حمله می‌کند. اما در پولیو غیرموثر یا بدون علامت، ویروس معمولاً از دستگاه گوارش خارج نمی‌شود. ویروس به عصب‌هایی آسیب می‌زند که عضلات دست و پا و عضلات تنفسی را در کنترل دارند؛ در نتیجه تنفس بیمار دشوار و با فلج شدن دست و پا مواجه می‌شود.

واکسیناسیون بیماری فلج اطفال

واکسن بدن را در برابر ویروس پولیو یعنی ویروسی ایمن می‌کند که می‌تواند عامل فلج و مرگ باشد. واکسن فلج اطفال را می‌توان همزمان با واکسن‌های دیگر دریافت کرد. اکثر افراد باید واکسن را در دوران کودکی دریافت کنند.

دو نوع واکسن برای مصونیت در برابر این ویروس وجود دارد: واکسن تزریقی ویروس پولیوی غیرفعال شده (IPV) و واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV).

واکسن تزریقی فلج اطفال (IPV)

واکسن تزریقی فلج اطفال حاوی سویه‌های غیرفعال شده از پولیو ویروس عامل هر سه نوع بیماری پولیومیلیت است. تزریق این واکسن اندک احتمال ابتلا به فلج اطفال را پس از دریافت واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده از بین می‌برد. واکسن IPV به صورت عضلانی یا داخل جلدی توسط پزشک تزریق می‌شود، واکسن بسته به سن بیمار در پا یا بازو تزریق می‌شود. واکسن تزریقی پادتن‌های هر سه نوع پولیو ویروس را در خون تولید می‌کند. این پادتن‌ها در صورت بروز عفونت از انتشار ویروس در سیستم عصبی مرکزی جلوگیری می‌کند و مانع فلج شدن بیمار می‌شود. واکسن تزریقی باعث ابتلا به فلج اطفال نمی‌شود.

تزریق واکسن IPV برای والدینی ضروری است که واکسن فلج اطفال دریافت نکرده‌اند، همچنین در موقعیت‌های خاصی که بدن نیاز به محافظت بیشتری دارد، نیز تزریق واکسن توصیه می‌شود. چنانچه یکی از اعضاء خانواده واکسن دریافت نکرده باشد یا دچار نقص سیستم ایمنی باشد یا تماس با افراد آلوده برقرار شده باشد، واکسن IPV باید به تمام افرادی که نیاز به ایجاد مصونیت در برابر ویروس دارند، تزریق شود.

واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)

واکسن خوراکی فلج اطفال مخلوطی از سویه‌های زنده و ضعیف پیلو ویروس از هر سه نوع است که با توجه به قابلیت‌شان در تقلید واکنش دفاعی پس از آلوده شدن با ویروس‌های وحشی انتخاب می‌شوند، البته میزان انتشار این ویروس‌های ضعیف در سیستم عصبی مرکزی به نحو قابل توجهی کاهش یافته است. برای تولید میزان مناسبی از تبدیل سرمی منفی به مثبت (تبدیل سرولوژیک) به سه دوز یا مقدار بیشتری از واکسن خوراکی نیاز است. واکسن خوراکی فلج اطفال تاثیری دوجانبه دارد. این واکسن پادتن‌های هر سه نوع پیلوویروس (ایمنی هومورال یا سرمی) را در خون تولید می‌کنند تا در صورت بروز عفونت مانع انتقال ویروس به سیستم عصبی و ابتلا به فلج اطفال شود. سویه‌های واکسن خوراکی فلج اطفال واکنش ایمنی موضعی را در لایه پوشش دهنده (غظاء مخاطی) روده‌ها، یعنی محل اصلی تکثیر ویروس، برمی‌انگیزد. پادتن‌های تولید شده در روده‌ها از تکثیر عفونت‌های آتی ویروس وحشی جلوگیری می‌کند.

واکسن خوراکی فلج اطفال افراد بسیاری را در برابر این بیماری مهلک ایمن ساخته است، چرا که دریافت واکسن خوراکی آسان‌تر از تزریقی است. به علاوه واکسن خوراکی ایمنی‌سازی "تماسی" را نیز ممکن می‌کند، یعنی این که اگر فردی که واکسن دریافت نکرده است با فرد دیگری که به تازگی واکسینه شده است، تماس یابد، می‌توان با واکسن خوراکی فرد اول را نیز در برابر بیماری مصون ساخت. مشکل واکسن خوراکی این بود که در موارد نادر کودکان واکسینه شده یا افرادی که با آنان تماس داشتند، دچار فلج اطفال می‌شدند. کودکان باید واکسن خوراکی فلج اطفال را در مراحل بدو تولد، ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۱۸ ـ ۶ ماهگی و ۶ ـ ۴ سالگی در زمان رفتن به مدرسه دریافت کنند.

عوارض

تب و قرمزی یا زخم شدن محل تزریق از عوارض تزریق واکسن فلج اطفال است که پس از چند روز برطرف می‌شود. در موارد انگشت‌شمار نیز واکنش آلرژیک به واکسن مشاهده می‌شود.

دریافت واکسن در شرایط زیر توصیه نمی‌شود:

-آلرژی شدید به نئومایسین، استرپتومایسین یا پلی میکسین B

-نشان دادن حساسیت شدید به واکسن‌های تزریقی قبلی

والدین باید از متخصص اطفال سوال کنند که آیا می‌توانند برای کنترل درد یا تب پس از واکسن به کودک استامینوفن یا ایبوپروفن بدهند یا خیر و این که اگر مصرف این داروها منعی ندارد، مقدار مناسب آن چقدر است.

برخی کودکان پس از درمان‌هایی مانند دریافت واکسن از حال می‌روند. نشستن یا دراز کشیدن به مدت ۱۵ دقیقه از غش کردن و آسیب ناشی از زمین خوردن جلوگیری می‌کند. اگر فرزندتان سرگیجه داشت، دچار تغییرات دید شد یا از زنگ زدن گوش شکایت داشت، حتماً موضوع را به متخصص اطفال اطلاع دهید.

برخی کودکان پس از تزریق واکسن دچار شانه درد می‌شوند؛ این عارضه شدیدتر و طولانی‌تر از دیگر عوارض پس از تزریق واکسن است که البته به ندرت رخ می‌دهد.

هر دارویی ممکن است به حساسیت شدید دامن بزند. البته واکنش آلرژیک پس از واکسن نادر است و با درصد یک در میلیون رخ می‌دهد. واکنش آلرژیک ظرف چند دقیقه تا چند ساعت پس از واکسیناسیون بروز می‌یابد. مانند هر داروی دیگری احتمال بسیار ضعیفی وجود دارد که واکسن منجر به آسیب جدی یا مرگ شود.