پرورش خلاقیت در کودکان، بیشتر بدانید

در هنگام بازی خلاقیت کودک افزایش می یابد. " خلاقیت ؛ یعنی امکان بهره برداری نامتعارف از ابزار ، بدون تأثیر پذیری از عقاید دیگران ". نکات اصلی را به کودک خود بیاموزید ، و موقعیتی را برای او فراهم نمایید تا کودک از ایده هایش استفاده کند . زیرا خلاقیت ، عامل کسب تجربه ی بیشتر است و تجربه عامل پیشرفت در زندگی آینده ی کودکان می باشد . تجربیاتی مانند؛ سفر، گذراندن وقت در مزرعه ، رفتن به تعطیلات ، کتاب خواندن ، بازدید از نقاط دیدنی و اشخاص مهم زندگی کودک نقش بسزایی را دارد . زیرا تجربه سبب می شود تا کودک شناخت بیشتری را نسبت به واقعیات بدست آورد و پیرامون هر موضوع ، واکنش مناسبی را از خود نشان دهد.

تأثیر بازی در پرورش خلاقیت کودکان

خلاقیت زیباترین و شگفت انگیز ترین خصیصه انسان است . غنا و پویایی و بقای هر فرهنگ و تمدنی به خلاقیت مردمان آن بستگی دارد و این واقعیت را تاریخ بارها به اثبات رسانده است.

از سویی دیگر همان طور که می دانیم ، دوران کودکی از نقشی حساس و تعیین کننده ای برخوردار می باشد . توجه به این دوران تا آن جا است که دوران کودکی ، به ویژه دوران سنین آغازی آن، از سوی روان شناسان و صاحب نظران تعلیم و تربیت ، به عنوان مهم ترین مرحله ی تکوین شخصیت انسان شناخته شده است.

روان شناسان بر این باورند که، وجود تعارضات، اختلالات، و نابسامانی های روانی این سنین ، در سراسر زندگی انسان، تأثیر می گذارد.

پژوهش های روان شناسی و تعلیم و تربیت ، بیانگر آن است که ، آغاز خلاقیت کودکان در سنین آمادگی و پیش از دبستان می باشد . در این سنین ارتباط تازه ای میان تفکر و عمل کودکان پدیدار می گردد و کودک برای شناخت عجایب و شگفتی های محیط پیرامونش تلاش بسیاری را می نماید . این فرا گیری وشناخت بیشتر، از طریق تجربه ی عملی صورت می پذیرد . این تجربه ی عملی _ یا بازی _ یکی از اعمال روزمره ی زندگی هر کودک است و کوششی است که به تمام وجود او بستگی دارد .

بدون تردید می توان گفت که ؛ بازی بهترین شکل فعالیت طبیعی هر کودک محسوب می گردد و مناسب ترین راه برای رشد استعداد او بشمار می رود.

در هنگام بازی ، نیرو های جسمی و ذهنی کودک ( نظم ، حافظه ، تخیل ، توانایی جسمانی ، و… ) رشد می یابند و بازی برای کودک، محرک و انگیزه ای می شود در جهت کسب تجارب اجتماعی.

بازی در معنای دقیق کلمه ، شامل فعالیت هایی است که واجد مؤلفه های ذیل باشد:

اختیاری

دلپذیر

فاقد سازمان است

بازی متأثر از عوامل بسیار زیادی است که هر کدام از این عوامل به سهم خود چگونگی بازی کودکان و نوع ابزاری را که آن ها برای بازی انتخاب می کنند _ یا برای آنان در نظر گرفته می شود _ را تعیین می کنند . تعدادی از این عوامل عبارتند از :

سن و رشد کودک : امروزه ما ، با مقالات و گزارش های بی شماری مواجه می گردیم که توضیح می دهند کدام اسباب بازی برای کدام دوره از رشد و تکامل کودک متناسب است .

محیط زندگی : شرایط آب و هوایی ، محیط روستایی و شهری و … هر کدام بازی های خاص خود را ایجاب می کنند .

ظرفیت کودک : توانایی های کودکان ، نیز از جمله عوامل تعیین کننده در بازی ها می باشند .

وضعیت اقتصادی : بازی و وسایل بازی که ، در جوامع محروم و ثروتمند ، بکار گرفته می شود . تفاوت چشم گیری را با یکدیگر دارند .

فرهنگ : در بسیاری از موارد فرهنگ ، تعیین کننده ی بازی های خاص می باشد . در اغلب موارد این فرهنگ است که تعیین می کند که دختران و پسران باید به چه بازی هایی بپردازند .

جنسیت : در بسیاری از موارد جنسیت ، عامل تعیین کننده ی بازی به شمار می رود .

بازی ، نقش حایز اهمیتی را در رشد کودک ایفا می نماید . علاوه بر آن ، انسان به عنوان مخلوقی اجتماعی ، نیازمند ان است که ، به گروهی تعلق داشته باشد . در این راستا بازی ، وظایف متعددی را ، در سطوح مختلف رشد برعهده می گیرد . بازی زمینه ی آن را فراهم می آورد تا انسان در مواجه با روابط اجتماعی به رشد و تکامل دست یابد . این موضوع برای انسان ، خشنودی فزاینده ای را فراهم می آورد . بازی موجب می گردد تا ، مهارت در برنامه ریزی ، توانایی حل مشکلات ، بهبود وضعیت تحصیلی ، دوراندیشی و … در انسان افزایش یابد .

کودک از راه بازی می تواند به استعداد ها ، نیاز ها ، ضعف ها و … خود پی ببرد . و با شناخت ویژگی های خویش ، ساختار شخصیت خود را استحکام ببخشد .

با توجه به اهمیت و موضوع بحث _ در رابطه با تأثیر بازی در پرورش خلاقیت کودکان _ ما در صدد هستیم تا به تأثیر یکی از انواع بازی در پرورش خلاقیت کودکان بپردازیم .

در این میان ، بازی هایی که آفریده ی ذهن خلاق کودکان است _ ما آن ها را " بازی های ابتکاری " ، " موضوع دار " و " نقش دار " می نامیم _ اهمیت ویژه ای دارند . در این بازی ها خردسالان بخشی از فعالیت بزرگسالان را _ که در محیط زندگی خود می بینند _ تقلید می کنند . " بازی های ابتکاری " به شخصیت کودک شکل می بخشد و ابزار حایز اهمیتی در تربیت کودکان محسوب می شود .

رفتار و حرکات کودکان در بازی همیشه حقیقی است ، احساسات و تأثراشان حقیقی و صادقانه است . به عنوان مثال : کودک می داند که عروسک یک نوع اسباب بازی است اما با این وجود عروسک خود را مانند یک موجود جاندار دوست دارد .

هنگامی که کودکان در بازی نقش بزرگسالان را ایفا می کنند ، این تنها یک تقلید ساده نیست ، زیرا ابتکار و خلاقیت کودکان در هنگام آفرینش ، " موضوع بازی " و در زمان جست و جوی " ابزار بازی" در جهت " تحقق بازی " پدیدار می گردد .

با کمک بازی های ابتکاری می توان ، مسائل مهم تربیتی را حل کرد . نقشی را که کودک در بازی های ابتکاری برای خود انتخاب می کند انعکاسی از خواسته ها و آرزو های اوست . در هنگام بازی ابتکاری ، همه ی جوانب شخصیت کودک در اتحاد و هم کاری با هم بازی او شکل می گیرد . بازی های جمعی در صورتی که به شیوه ی مناسبی سازمان بندی شوند ، خلاقیت و فعالیت فردی کودکان را انسجام می بخشد . بدین ترتیب بازی های ابتکاری _ مانند ابرازی حایز اهمیت ، در رشد همه جانبه ی کودکان _ با سایر فعالیت های آنان در ارتباط است و این نکته ، ارزش والای بازی های ابتکاری را در روند تربیتی کودک نشان می دهد .

کودک در هنگام ایفای نقش ، خصوصیت شخصی خویش را ظاهر می سازد . بنابراین بازی های ابتکاری ، نقش مهمی را در فعالیت خلاقانه ی کودک ایفا می کند .

مهم ترین نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که ، مربی نباید موضوع بازی را به کودکان تحمیل نماید زیرا در این صورت ، حس ابتکار و نیروی تخیل و استقلال را از آن ها سلب می کند .

مربیان تعلیم و تربیت متذکر شده اند که ؛ بازی فعالیت مستقل کودکان و آفریده ی خود آنان است و بسیار مهم است که بازی ها قالبی نباشند ، و راه را برای ابتکار کودکان بگشایند . مهم آن است که بازی ساخته و پرداخته ی فکر کودکان باشد . فضای بازی هم باید به گونه ای باشد که انگیزه ، تخیل و تفکر را برای کودک فراهم آورد . در حقیقت کودک باید به سمت بازی های برانگیزنده سوق داده شود . در روند بازی نیروهای ذهنی و جسمی کودک - یعنی دقت ، حافظه ، تخیل ، نظم و ترتیب ، توانایی جسمانی و … - رشد می یابند .

در کتاب " وضعیت کلی کودک " تالیف " جونا هندریکس " آمده است که : علی رغم شواهدی که نشان می دهد ، بازی یک حرفه برای خردسالان محسوب می شود .

مربیان کودک اذعان دارند که ، مسئولین و والدین چنان که باید به این امر توجه نمی نمایند . بسیاری از آن ها بازی را در حکم یک فعالیت بی ارزش - برای گذراندن وقت - می پندارند اما نتایج به دست آمده از تحقیقات ، با این تصورات نا بخردانه تفاوت بسیاری را دارد . بنابراین مربیان کودک - به ویژه مربیان خردسال - باید براهمیت بازی کودکان تاکید نمایند و تاثیات سازنده ی بازی را - به عنوان زمینه ساز تحصیل - به دیگران یاد آور شوند .

" فرویل " پیرامون اهمیت بازی کودکان به نکات ارزشمندی اشاره می نماید . او معتقد است که : " بازی پاک ترین و روحانی ترین ساخته ی دست بشر ، در دوران کودکی ، انسان است و به گونه ای یک تصویر پیشین و یا تقلیدی ، از زندگی آینده انسان ، به شمار می آید ، همانا راز زندگی طبیعی انسان و همه ی موجودات است . بازی ، برای کودک لذت ، آزادی ، رضایت درونی و بیرونی و احساس آرامش از محیط را به ارمغان می آورد " .

نقش مربیان در بازی

مربیان باید در ارتباط با بازی کودک به نکات ذیل توجه نمایند :

افزایش ابزار بازی

دادن وقت کافی به کودک

دقت در زمان کمک به کودک

واگذاری حق تصمیم گیری و انتخاب بر عهده ی کودک

تهیه ی وسایل جدید برای کودک ، تا او بتواند بازی را ابداع نماید .

وسایل صحنه ی نمایش ، بهتر است به صورت واقعی باشند .

مربی با تحقیق و به کار گیری ایده های نو کودک را آماده می کند و او را به سوی پیشرفت سوق می دهد . بازی دامنه ی مهارت های کودک را در زمینه های روحی ، جسمی ، زیبایی شناسی ، اجتماعی و عاطفی گسترش می دهد . مربی باید فضای فرح بخشی را ایجاد نماید تا خلاقیت کودک شکوفا شود و برای آموزش محیط مناسبی را در نظر بگیرد و برای کودک این امکان را فراهم آورد که یک شرکت کننده ی فعال باشد نه یک آموزنده ی غیر فعال .

خصوصیات بازی

" کار فعالیتی هدفمند است که یک انسان ، در جهت تبدیل عوامل محیطی ، به صورت دلخواه یا به اجبار، انجام می دهد . " می توان گفت : کار، پذیرش قواعد و قوانین اجباری است که انسان را ملزم به اجرای آن می کند و انسان در مقابل انجام دادن آن پاداش یا اجرتی را دریافت می کند .

اما بازی چیست ؟ بازی دارای چه خصوصیاتی است ؟ در اینجا می توان گفت که : کودک به بازی احتیج دارد و برای او بازی یک حرفه ی جدیدی محسوب می شود . بازی وسیله ای برای بیان خصوصیات و شخصیت کودک است .بازی به کودک کمک می کند که ، خود را بهتر بشناسد ، تصوراتش را گسترش بدهد ، در فعالیت هایی مهارت پیدا کند و اندیشه اش را توسعه دهد . کودک در هنگام بازی یاد می گیرد که چگونه خود را کنترل نماید و میان اعضای بدن و مغز خود هماهنگی ایجاد کند .بازی زمینه ی رشد و تکامل کودک را فراهم می آورد . بازی برای کودک امری حایز اهمیت به حساب می آید . بازی کودک همیشه متوجه به یک هدف و موضوع به خصوص نمی باشد - که ما بتوانیم آن را مانند یک نوار متوقف نماییم و یا آن را ادامه دهیم - زیرا بازی یکی از فعالیت های ذهنی کودک به شمار می آید .

بازی کودکان دارای ویژگی های ذیل می باشد :

بازی اختیاری است .

بازی برای کودک ، فاقد هر گونه سازمان می باشد.

بازی برای کودک خوشایند است .

بازی از قید کشاکش و پرخاش آزاد است .

بازی وسیله ی مناسبی است تا کودک را از پرخاشگری باز دارد .

بازی فرصتی است که کودک اندیشه های درونی خود را بیان می کند . بازی این امکان را برای کودک فراهم می آورد تا بر اضطراب خود غلبه کند .

بازی این امکان را برای کودک فراهم می نماید تا به کسب تجربه بپردازد و افکار خود را بیان کند. بازی فرصت مناسبی برای پرورش خلاقیت کودک است .

بازی وسیله ای برای برقراری ارتباطات اجتماعی با دیگران است . کودکان در هر سنی که باشند ، غالبا به جای اینکه ، صحبت کنند ؛ بوسیله ی اسباب بازی با بزرگسالان و یا کودکان ارتباط برقرار می کنند .

و سرانجام این که بازی ؛ وسیله ای برای ایجاد ارتباط با دنیای درونی کودک و دنیای عینی - محیط خارج - است. هر کودکی می خواهد، بازی می کند ، کودک از طریق بازی یاد می گیرد چگونه بیاموزد .