شروع تغذیه تکمیلی شیرخواران، آیا آماده است؟

شیر مادر تا پایان ۶ ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هر نوع غذای کمکی برای رشد طبیعی شیرخوار کافی است. البته از ۱۵ روزگی باید به کودک قطره مولتی ویتامین یا D + A نیز داد.
بعد از ۶ ماهگی نیازهای غذایی شیرخوار به تنهایی با شیر برآورده نمی‌شود و لازم است علاوه بر شیر مادر، تغذیه کودک با غذاهای نیمه جامد نیز شروع شود. علاوه بر تأمین انرژی، تغذیه تکمیلی، دوران بسیار حساسی برای ایجاد عادات صحیح غذایی و استفاده از غذای سفره خانواده است. بهترین سن شروع غذای کمکی بعد از پایان ماه ششم زندگی است.
اگر رشد و سلامت کودک با خوردن شیر مادر خوب است و کودک علاقه‌ای به غذای جامد نشان نمی‌دهد، لازم نیست عجله‌ای برای دادن غذای جامد به او داشته باشید. بیشتر کودکان در حدود شش ماهگی به غذای جامد علاقه نشان می‌دهند و خوردن آن را شروع می‌کنند، ولی برخی دیگر به‌ویژه کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند تا حدود نُه ماهگی علاقه‌ای به آن نشان نمی‌دهند.
مادران بچه‌های شیر خشکی، از آن‌جا که با شمارش پیمانه‌های شیر خشک زودتر به اشتهای زیاد فرزند خود پی می‌برند، آن را با دادن غذای جامد ارضاء می‌کنند. مادران شیرده چنین معیاری برای اندازه‌گیری اشتهای کودک خود ندارند و به شیر دادن خود ادامه می‌دهند.
دادن غذای جامد را بهتر است مطابق میل و اشتهای کودک شروع کنید. برای این کار، برنامه زمانی و سن معینی وجود ندارد و با توجه به نشانه‌های زیر می‌توانید به زمان مناسب آن پی‌ببرید.
- به نشانه‌های علاقه کودک به غذاهای جامد توجه کنید. وقتی غذا می‌خورید، کودک، شما را نگاه می‌کند و حرکت قاشق و چنگال را به طرف دهان‌تان دنبال می‌کند. گاهی دست خود را به طرف غذا و دهان شما دراز می‌کند.
- نشانه‌های دیگر آمادگی جسمی کودک، علائمی مثل نشستن روی صندلی و برداشتن غذا با دست است.
- یکی از علائم مهم آمادگی از نظر رشد و تکامل، کاهش رفلکس تهوع یا دهان باز است. وقتی یک جسم خارجی در دهان کودک و روی زبان او می‌گذارید، به‌طور خودکار آن را به بیرون پرت می‌کند. این رفلکس از خفه‌شدن نوزاد جلوگیری می‌کند. رفلکس فوق در حدود شش ماهگی کاهش می‌یابد و کودک توانایی خوردن غذای جامد را پیدا می‌کند.
- نشانه دیگر آمادگی، آن است که کودک دیگر تنها با خوردن شیر مادر سیر نمی‌شود. بعد از دو یا سه روز که اشتهای زیادی برای شیر پیدا می‌کند، تعداد دفعات شیر خوردن او نیز زیاد می‌شود؛ در طول شب برای خوردن شیر بیشتر بیدار می‌شود و به خوردن غذاهایی غیر از شیر مادر میل نشان می‌دهد.
تا هنگامی که نوزاد به شیر مادر علاقه نشان می‌دهد و از آن سیر می‌شود، او را وادار به خوردن غذای جامد نکنید. باید به کودک فرصت داد تا مهارت‌های لازم را برای این کار پیدا کند و خود به غذای جامد تمایل نشان دهد. وقتی این توانایی را در او دیدید، می‌توانید دادن غذای جامد را شروع کنید.
با ظاهر شدن نشانه‌های آمادگی در کودک، ابتدا غذاهایی را که از نظر طعم و غلظت به شیر شباهت دارند به او بدهید. موز رسیده نرم و شیرین، برای شروع، غذای خوبی است. فراموش نکنید که کودک باید روش جدیدی را برای خوردن غذای جامد یاد بگیرد. کودک تاکنون یاد گرفته است که با مکیدن شیر و قورت دادن آن خود را سیر کند و اکنون باید با زبان خود غذای جامد را نرم کند و آن را فرو ببرد. مقدار کمی از موز را با انگشت روی نوک زبان او قرار دهید و بگذارید ابتدا با طعم و بافت آن آشنا شود. اگر از اول غذای جامد را در ته زبان او بگذارید، ممکن است به علت عدم آشنایی گیج شود و نتواند آن را ببلعد. اگر کودک موز را خورد و دوست داشت، می‌توان گفت که برای خوردن غذای جامد آماده شده است. اما اگر آن را بیرون آورد، باید فهمید که به آن علاقه‌ای ندارد.
هر وقت غذای تازه‌ای به او می‌دهید، ابتدا با یک قاشق چای‌خوری شروع کنید. فراموش نکنید که هدف شما سیر کردن کودک نیست، بلکه می‌خواهید او را با طعم و بافت و احساس غذای جدید آشنا کنید. به‌تدریج غذاهای دیگری متناسب با ذائقه و اشتهای کودک به او بدهید. بعضی بچه‌ها غذای نرم و رقیق را به مقدار زیاد و برخی دیگر مقدار کمی از غذای سفت را ترجیح می‌دهند.
هنگام غذا دادن به نوزاد به علائم ایست کودک نیز توجه کنید!
کودک اگر میلی به غذا نداشته باشد، وقتی قاشق را به دهانش نزدیک می‌کنید، دهان خود را می‌بندد، لب‌های خود را به هم فشار می‌دهد و سر خود را برمی‌گرداند. با دیدن این نشانه‌ها کودک را مجبور به خوردن نکنید. به او اجازه دهید تا رفته رفته به غذای جدید علاقه پیدا کند. وقتی به او غذای جامد می‌دهید، به این موضوع بیندیشید که می‌خواهید کودک از غذا خوردن لذت ببرد. زیاد به فکر مقدار غذایی که کودک می‌خورد نباشید. بهتر است در ساعت‌های آخر روز که کودک خیلی گرسنه شده و مقدار شیرتان هم کاهش یافته است، به او غذا بدهید، به این نکته توجه کنید که کودک مثل بزرگ‌سالان نیست که به وعده‌های صبحانه، ناهار و شام عادت کرده باشد. نوع غذایی که به کودک داده می‌شود، برای او فرقی ندارد. موز و پالوده میوه‌هایی مثل سیب، هلو و گلابی رنده کرده، پوره سبزیجات پخته مانند سیب‌زمینی، سیب‌زمینی شیرین و کدو حلوایی، غذاهای مورد علاقه کودکان برای شروع می‌باشند.
علاوه بر این که با قاشق و انگشت خود به کودک غذا می‌دهید، به خود او نیز اجازه بدهید تا غذایش را بردارد. برای این منظور قدری موز نرم شده را پیش او بگذارید تا بتواند آن را بردارد. این تمرین به او فرصت می‌دهد تا در برداشتن غذا با دست مهارت پیدا کند. در حدود شش ماهگی، کودک به هر چیز جالبی که در مقابلش باشد دست می‌زند و کم‌کم یاد می‌گیرد تا مقداری از غذا را بین انگشتان خود بگیرد و به دهانش نزدیک کند. در ابتدا معمولاً کودک نشانه‌گیری خوبی ندارد و به جای این که غذا را در دهان خود بگذارد، به سر و صورت خود می‌مالد. به او اجازه دهید این دوره کارآموزی را بگذراند و به‌تدریج مهارت لازم را پیدا کند.
بسیاری از مادران به علت سابقه آلرژی غذایی در افراد خانواده، دادن غذای جامد را به کودک تا مدتی به تعویق می‌اندازند. این احتیاط، کار عاقلانه‌ای است؛ زیرا کودک هر چه بزرگ‌تر باشد دستگاه گوارش او بهتر می‌تواند پروتئین‌های آلرژی‌زا را هضم کند و آن‌ها را به مولکول‌های کوچک تبدیل نماید. این پروتئین‌های کوچک قادر به ایجاد حساسیت غذایی نیستند. غذاهای جامدی که ابتدا به کودک داده می‌شود و او نسبت به آن‌ها حساسیت کمتری نشان می‌دهد عبارتند از: موز، فرآورده‌های برنج و جو، هویج، کدو حلوایی، سیب‌زمینی شیرین و پوره سیب‌زمینی مخلوط با شیر گاو.
از صبحانه‌های آماده که از غلات مختلف تهیه می‌کنند و از هرگونه غذای مرکب که از چندین ماده غذایی تهیه شده است، پرهیز کنید؛ زیرا در صورت بروز آلرژی، ماده آلرژی‌زا را در یک غذای مرکب نمی‌توان به آسانی پیدا کرد.
زرده تخم مرغ را قبل از نه ماهگی و سفیده آن را پیش از یک‌سالگی به کودک ندهید.
دادن لبنیات را تا جایی که ممکن است به تأخیر بیندازید.
بهتر است هر غذای تازه‌ای که به کودک می‌دهید، یک هفته صبر کنید تا تأثیر آلرژی‌زایی آن را بررسی نمایید، آن‌گاه دادن غذای دیگر را شروع کنید. اگر کودک به غذایی که شما می‌خورید و از طریق شیر به او می‌رسد حساسیت نشان می‌دهد، از این راه هم می‌توانید تا اندازه‌ای به نوع حساسیت و غذای آلرژی‌زای او پی‌ببرید.
مهم‌ترین علائم حساسیت غذایی عبارتند از:
نفخ شکم، جوش‌های ریز روی صورت، آب‌ریزش بینی، جمع شدن اشک در چشم، اسهال، سوختگی ادراری، بدخوابی در شب و بهانه‌گیری.
در سنین بین ۴ تا ۵ ماهگی، رشد کودک سریع می‌شود و ناگهان اشتهای او برای شیر مادر افزایش می‌یابد. به علت این تغییر اشتها، کودک در مدت دو تا سه روز به فاصله چند ساعت مرتب از سینه مادر تغذیه می‌کند. این تغییر اشتها گاهی نشانه علاقه و آمادگی کودک برای غذای جامد است. گاهی نیز این افزایش اشتها موقتی است و پس از چند روز به حالت عادی برمی‌گردد.
از آن‌جا که کودک شیرخوار، شیر خوردن در طول شب را دوست دارد، مادر برای راحتی خود و برای این که کودک به‌طور یک سره تا صبح بخوابد، قبل از خواب قدری غذای کمکی به او می‌دهد تا او را سیر کند. بررسی‌ها نشان داده است که این غذای کمکی تأثیری در کاهش تعداد دفعات بیداری نوزاد ندارد.
در دوره شیرخوارگی اگر مطابق با اشتها و تقاضای کودک به او شیر بدهید و در ماه‌های بعد هم به او کمک کنید تا خود او غذا خوردن را یاد بگیرد، رفتار و روش خوبی برای تغذیه پیدا خواهد کرد.
برای کودک، غذا خوردن تنها یک نیاز حیاتی نیست، بلکه هنر و نشانه تکامل به حساب می‌آید. کودک هرچه بیشتر از غذا خوردن لذت ببرد، در آن مهارت بیشتری کسب خواهد کرد. والدین از مشاهده رفتار کودک هنگام غذا خوردن و دیدن مهارت او لذت می‌برند و از این که شاهد رشد و پیش‌رفت سریع او هستند، خوش‌حال می‌شوند. غذا خوردن علاوه بر این که نیازهای غذایی بدن را برطرف می‌کند، یک رفتار اجتماعی است و باید از آن لذت برد.
شایان ذکر است که نوشابه‌ها و آب‌میوه‌ها نمی‌توانند جای شیر مادر را بگیرند و فقط تنوعی در تغذیه به‌وجود می‌آورند. شیر مادر هم غذا و هم نوشابه است و نباید در دادن آب‌میوه به کودک عجله کرد.