سرطان اندومتریال چیست؟

سرطان اندومتریال (اندومتر) نوعی سرطان است که در رحم (زهدان) آغاز می‎شود.

سرطان اندومتریال در لایۀ سلول‎های تشکیل دهندۀ جدار (اندومتریوم) رحم شروع می‎شود. سرطان اندومتریال را برخی از اوقات سرطان رحم می‎نامند. دیگر سرطان‌‏هایی که امکان شکل‎گیری آنها در رحم وجود دارد شامل سارکوم رحم است اما شیوع این نوع سرطان‌ها به مراتب کمتر از سرطان اندومتریال است.

سرطان اندومتریال اغلب اوقات در مراحل اولیه تشخیص داده می‎شود زیرا وجود آن باعث ایجاد خونریزی غیر نرمال واژن می‎گردد، که زنان را به مراجعه به پزشک وامی‎دارد. اگر سرطان اندومتریال به صورت زودهنگام تشخیص تشخیص داده شود، خارج کردن رحم در بیشتر موارد باعث معالجۀ سرطان مزبور می‎شود.

علایم

نشانه‌ها و علایم سرطان مزبور شامل موارد زیر است:

- خونریزی واژن پس از یائسگی

- بروز خونریزی در فاصلۀ بین پریودها

- ترشح غیر نرمال آبکی یا خونی رنگ از واژن

- درد لگن

چه هنگامی به پزشک مراجعه کنیم

در صورت بروز هر گونه علایم یا نشانه‎های نگران کننده مثل خونریزی از واژن یا ترشح نامرتبط به پریودها، درد لگن، یا درد در طول مقاربت جنسی، زنان باید به پزشک مراجعه کنند.

علل

پزشکان علت بروز سرطان اندومتریال را نمی‎دانند. آنچه می‎دانند این است که اتفاقی هست که باعث می‎شود تا یک جهش ژنتیکی در سلول‏‌های اندومتریوم - یا دیواره رحم - ایجاد شود.

جهش ژنتیکی مورد اشاره باعث می‎شود تا سلول‎های سالم و نرمال به سلول‎های غیر نرمال تبدیل شوند. سلول‎های سالم در یک روند مشخص رشد کرده و تکثیر می‌‏شوند و در نهایت در روندی مشخص می‌میرند. سلول‎های غیر نرمال رشد و تکثیری خارج از کنترل دارند، و در یک بازۀ زمانی مشخص از بین نمی‎روند. انباشت سلول‎های غیر نرمال به بروز یک توده (تومور) ختم می‎شود. سلول‎های سرطانی به بافت‎های مجاور حمله می‎کنند و می‎توانند از شکل اولیۀ خود جدا شده و به هر نقطۀ دیگری از بدن گسترش پیدا کنند (متاستاز).

ریسک فاکتورها

سیستم تولید مثل زنان

عوامل افزایش دهنده ریسک سرطان اندومتریال عبارتند از:

- تغییرات تعادل هورمون‎های زنانه در بدن. تخمدان‎ها دو نوع اصلی هورمون زنان تولید می‎کنند - استروژن و پروژسترون. نوسانات ایجاد شده در توازن این هورمون‎ها سبب بروز تغییراتی در اندومتریوم می‎شود.

هر بیماری یا وضعیتی که مقدار استروژن را افزایش دهد، اما باعث افزایش میزان پروژسترون در بدن نشود می‎تواند ریسک زنان را در مورد ابتلاء به سرطان اندومتریال افزایش دهد. مثال‎هایی در این مورد شامل الگوهای تخمک‎گذاری نامنظم مثل موارد ایجاد شده در زنان دچار سندرم تخمدان پلی‎کیستیک، چاقی و دیابت است. گرفتن هورمون پس از یائسگی، در صورتی که حاوی استروژن بوده اما شامل پروژسترون نباشد، ریسک سرطان اندومتریال را در زنان افزایش می‎دهد.

نوع نادری از تومور تخمدان که استروژن ترشح می‎کند نیز می‎تواند خطر سرطان اندومتریال را افزایش دهد.

- طولانی بودن سال‎های عادت ماهانه. آغاز عادت ماهانه در سنین پایین - پیش از ۱۲ سالگی - یا آغاز یائسگی به صورت دیررس ریسک سرطان اندومتریال را افزایش می‎دهد. هر قدر میزان پریود در زنی بیشتر بوده باشد میزان قرار گرفتن اندومتریوم زن در معرض استروژن بیشتر خواهد بود.

- فقدان سابقۀ بارداری. در مقایسه با زنانی که دستکم سابقۀ یک بار باردار شدن را داشته‎اند، زنانی که هرگز باردار نشده باشند در ریسک بالاتری برای ابتلاء به سرطان اندومتریال قرار دارند.

- سن. با افزایش سن، ریسک ابتلاء به سرطان اندومتریال در زنان افزایش پیدا می‎کند. سرطان اندومتریال اغلب اوقات در زنانی که وارد دوران یائسگی شده‎اند بروز می‎کند.

- چاقی. چاق بودن خطر ابتلاء به سرطان اندومتریال را افزایش می‎دهد. این موضوع شاید به این علت باشد که چربی بیشتر در بدن باعث دگرگونی تعادل هورمونی بدن می‎شود.

- درمان هورمونی برای سرطان پستان. زنان مبتلاء به سرطان پستان که داروی هورمون درمانی تاموکسیفن مصرف می‎کنند در ریسک بالاتری برای ابتلاء به سرطان اندومتریال قرار دارند. اگر زنی داروی مزبور را مصرف می‎کند باید در مورد ریسک مورد اشاره با پزشک مشورت کند. در مورد اغلب زنان، فواید ناشی از مصرف تاموکسیفن بر ریسک اندک ابتلاء به سرطان اندومتریال چربش دارد.

- سندرم سرطان کولون وراثتی. سرطان کولورکتال غیر پولیپوزیس وراثتی (HNPCC) سندرمی است که خطر سرطان کولون و دیگر سرطان‎ها شامل سرطان اندومتریال را در زنان افزایش می‎دهد. سرطان مزبور بر اثر یک جهش ژنی منتقل شده از والدین به فرزندان رخ می‎دهد. اگر یک عضو خانواده مبتلا به این نوع سرطان تشخیص داده شده باشد، زنان باید در مورد ریسک سندرم ژنتیکی مورد بحث با پزشک خود مشورت کنند. اگر زنی دچار HNPCC تشخیص داده شود، باید در مورد تست‎های غربالگری سرطان مورد نیاز خود با پزشک مشورت کند.

پیشگیری

برای کاهش خطر ابتلاء به سرطان اندومتریال زنان می‎توانند موارد زیر را در مد نظر قرار دهند:

- در مورد خطرات درمان هورمونی پس از یائسگی با پزشک مشورت کنید. اگر زنان در نظر دارند که برای کاهش علایم مرتبط به یائسگی از درمان هورمونی استفاده کنند، باید در مورد منافع و مضرات این نوع درمان با پزشک مشورت کنند. مگر در شرایطی که زنان عمل هیسترکتومی انجام داده باشند، درمان جایگزینی استروژن به تنهایی در دورۀ پس از یائسگی می‎تواند ریسک سرطان اندومتریال را افزایش دهد. گرفتن درمان هورمونی متشکل از دو هورمون استروژن و پروژسترون باعث کاهش ریسک مزبور می‎شود. درمان هورمونی حامل ریسک‎های دیگر مثل افزایش محتمل خطر سرطان پستان است بنابراین زنان باید در مورد فواید و ضررهای این نوع درمان با پزشک مشورت نمایند.

• مصرف قرص‎های کنترل بارداری را در مد نظر قرار دهید. مـصرف قرص‎های کنترل بارداری به مدت دستکم یک سال می‎تواند ریسک سرطان اندومتریال را کاهش دهد. اعتقاد بر آن است که این کاهش ریسک تا چند سال پس از قطع مصرف قرص‎های خوراکی کنترل بارداری به قوت خود باقی خواهد ماند. داروهای پیشگیری از بارداری خوراکی دارای عوارض جانبی خاص خود هستند بنابراین زنان باید در این مورد با پزشک مشورت کنند.

- حفظ وزن در محدودۀ سالم. چاقی باعث افزایش خطر ابتلاء به سرطان اندومتریال می‎شود بنابراین زنان باید کوشش کنند تا وزن خود را در محدودۀ سالم نگه دارند. اگر زنی نیاز به کاهش وزن داشته باشد، باید میزان فعالیت جسمانی خود را افزایش دهد و از مقدار کالری مصرفی خود کمک کند.

- ورزش در طول بیشتر روزهای هفته. ورزش می‎تواند خطر بروز سرطان اندومتریال را کاهش دهد. زنان باید ورزش روزانه را به برنامۀ عادی زندگی خود اضافه کنند. 30 دقیقه ورزش در طول بیشتر روزهای هفته باید در مد نظر باشد. هر قدر زنان زمان بیشتری را صرف ورزش کنند، خطر ابتلاء به سرطان اندومتریال در آنان بیشتر کاهش خواهد یافت.

تشخیص

تست‎ها و اقدامات مورد استفاده برای تشخیص سرطان اندومتریال شامل موارد زیر است:

- معاینه لگن. در طول معاینه لگن، دکتر بخش بیرونی ناحیۀ تناسلی (فرج) زنان را به دقت مورد بررسی قرار می‎دهد و سپس دو انگشت یک دست خود را وارد واژن می‎کند و به صورت همزمان با دست دیگر ناحیۀ شکم را برای حس کردن رحم و تخمدان‎ها فشار می‎دهد. پزشک برای بررسی داخل واژن ار دستگاهی به نام اسپکلوم استفاده می‎کند. این وسیله واژن را به شکلی باز می‎کند که پزشک بتواند برای بررسی ناهنجاری‎های احتمالی درون واژن و گردن رحم را مشاهده کند.

- استفاده از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از رحم. پزشک ممکن است انجام اولتراسوند ترانس‎واژینال را برای بررسی تراکم و بافت اندومتریوم و کمک به از تشخیص خارج کردن دیگر وضعیت‎ها توصیه کند. تست مزبور به پزشک در یافتن ناهنجاری‎های دیوارۀ رحم کمک می‎کند.

- استفاده ار اسکپ برای بررسی اندومتریوم. در طول عمل هیستروسکپی پزشک یک لولۀ باریک، انعطاف‎پذیر و مجهز به نور (هیسترسکپ) را از طریق واژن و گردن رحم وارد رحم می‎کند. دوربین تعبیه شده بر روی هیسترسکپ به پزشک کمک می‎کند تا دورن رحم و اندومتریوم را مورد بررسی قرار دهد.

- نمونه‎گیری از رحم برای آزمایش. برای برداشتن نمونه بافت رحم، زنان احتمالاً مورد بیوپسی اندومتریال قرار می‎گیرند. این عمل شامل خارج کردن مقداری از بافت رحم برای بررسی در آزمایشگاه است. بیوپسی اندومتریال را می‎توان در مطب پزشک انجام داد و معمولاً نیاز به بیهوشی ندارد.

- جراحی برای خارج کردن بافت جهت آزمایش. اگر مقدار نمونۀ گرفته شده توسط بیوپسی کافی نباشد یا اگر نتایج بیوپسی ناروشن باشد، آنگاه احتمال استفاده از اقدامی پزشکی به نام اتساع و کورتاژ (D&C) مطرح است. در طول این عمل بافت جدار رحم تراشیده شده و برای بررسی زیر میکروسکپ قرار می‎گیرد.

مرحله‎بندی سرطان اندومتریال

وقتی زنی مبتلا به سرطان تشخیص داده شود، پزشک برای تعیین مرحله پیشرفت سرطان وارد عمل خواهد شد. تست‎های مورد استفاده برای تعیین مرحله سرطان شامل عکسبرداری اشعه X، و CT اسکن، اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) و آزمایش‎های خون است. تعیین نهایی مرحلۀ سرطان در فرد ممکن است تا زمان قرار گرفتن تحت عمل جراحی برای درمان سرطان ادامه یابد.

مراحل سرطان اندومتریال شامل موارد زیر است:

- مرحله I که در آن سرطان صرفاً در رحم یا زهدان دیده می‎شود

- مرحله II که سرطان هم در رحم و هم در گردن رحم وجود دارد

- مرحله III که در آن سرطان به ماورای رحم گسترش یافته اما هنوز به راست روده و مثانه نرسیده است. در این مرحله امکان درگیر شدن گره‎های لنفاوی ناحیه لگن وجود دارد.

- مرحله IV که در آن سرطان ناحیۀ لگن را پشت سر گذاشته و می‎تواند به مثانه، راست روده و اندام‎های دورتر در بدن آسیب برساند.

درمان

گزینه‌های درمانی برای سرطان اندومتریال به مشخصات خاص سرطان در فرد مثل مرحلۀ آن، سلامت کلی بیمار و ترجیحات فردی وی بستگی دارد.

جراحی

جراحی خارج کردن رحم برای اغلب زنان دچار سرطان اندومتریال توصیه می‎شود. بیشتر زنان مبتلا به سرطان اندومتریال مورد یک اقدام جراحی خارج کردن رحم به نام هیسترکتومی و همچنین برداشتن لوله‎های تخم‎بر (فالوپ) یا عمل سالپنگواوفورکتومی قرار می‎گیرند. با انجام عمل هیسترکتومی بچه‎دار شدن در آینده برای زنان ناممکن خواهد شد. همچنین وقتی تخمدان‎ها برداشته شوند، زنان در صورتی که پیشتر یائسه نبوده باشند، دچار یائسگی خواهند شد.

در طول عمل جراحی، جراح همچنین نواحی اطراف رحم را برای جستجو در مورد گسترش احتمالی سرطان بررسی می‎کند. در این وضعیت امکان برداشتن گره‎های لنفاوی برای آزمایش وجود دارد. این کار به تعیین مرحلۀ پیشرفت سرطان کمک می‎کند.

اشعه درمانی

اشعه درمانی از پرتوهای پرقدرت انرژی مثل اشعه X و پروتون‎ها برای کشتن سلول‎های سرطانی استفاده می‎کند. در برخی موارد احتمال آن وجود دارد که پزشک انجام اشعه درمانی را برای کاهش خطر بازگشت سرطان توصیه کند. در بعضی موقعیت‌ها درمان با اشعه ممکن است پیش از جراحی نیز توصیه شود و هدف از انجام آن در این مرحله کوچک کردن تومور با هدف آسان‎تر کردن برداشتن آن از درون بدن است.

اگر زن به قدر کافی برای تحمل عمل جراحی سالم نباشد، این احتمال هست که در مورد وی صرفاً از اشعه درمانی استفاده شود. در زنان دچار مراحل پیشرفته سرطان اندومتریال اشعه درمانی می‎تواند به کنترل درد ناشی از سرطان کمک کند.

اشعه درمانی می‎تواند دارای مشخصات زیر باشد:

- اشعه درمانی توسط دستگاه مستقر در خارج از بدن. در طول این نوع اشعه درمانی زنان روی تختی دراز می‎کشند و در این اثناء اشعه از دستگاه مزبور مستقیماً به نقاط خاصی از بدن بیمار هدایت می‎شود.

- اشعه‎درمانی با دستگاه جاگذاری شده درون بدن. اشعه درمانی داخلی (براکی‎تراپی) شامل جاگذاری یک دستگاه حامل اشعه مشابه دانه‎های کوچک، سیم یا سیلندر درون واژن برای یک دورۀ کوتاه مدت است.

درمان هورمونی

هورمون درمانی شامل گرفتن داروهایی است که بر سطح هورمون‎های موجود در بدن تأثیر می‎گذارند. هورمون درمانی در مواردی که زنان دچار سرطان پیشرفتۀ اندومتریال باشند که به ورای رحم گسترش یافته است می‏تواند یکی از گزینه‎های درمانی باشد.

گزینه‎ها شامل موارد زیر است:

- داروهایی برای افزایش مقدار پروژسترون در بدن. پروژستین صناعی، که یکی از اشکال پروژسترون است، می‎تواند در پیشگیری از رشد سلول‎های سرطان اندومتریال مفید باشد.

- داروهایی برای کاهش مقدار استروژن در بدن. داروهای درمان هورمونی می‎توانند به کاهش مقدار هورمون در استروژن در بدن کمک کنند یا استفاده از استروژن موجود در بدن را با دشواری مواجه سازند. سلول‎های سرطان اندومتریال که به استروژن متکی هستند به رشد آنها کمک می‎کنند و ممکن است در پاسخ به این داروها از بین بروند.

شیمی درمانی

شیمی درمانی از داروهای شیمیایی برای کشتن سلول‎های سرطانی استفاده می‎کند. زنان ممکن است یک دارو، دو دارو یا تعداد بیشتری از آنها را به صورت ترکیبی دریافت کنند. این داروها ممکن است به صورت قرص یا به شکل تزریق داخل وریدی به بیمار داده شوند. شیمی درمانی برای زنان دچار سرطان اندومتریال پیشرفته یا سرطان گسترش یافته به ورای رحم تجویز می‎شود. داروهای شیمی درمانی وارد جریان خون شده و از این طریق در سراسر بدن به حرکت درمی‎آیند و سلول‎های سرطانی را از بین می‎برند.

درمان حمایتی (تسکینی)

مراقبت تسکینی نوعی مراقبت تخصصی پزشکی است که بر ایجاد تسکین در برابر درد و دیگر علایم بیماری‌های جدی متمرکز می‎شود. پزشک متخصص در این نوع مراقبت با خانواده و دیگر پزشکان بیمار برای ایجاد نوعی حمایت مکمل که در خدمت مراقبت جاری قرار دارد کار می‎کند. مراقبت تسکینی را می‎توان در هنگام استفاده از دیگر درمان‎های تهاجمی مانند جراحی، شیمی درمانی یا اشعه درمانی مورد استفاده قرار داد.

وقتی مراقبت تسکینی در کنار دیگر درمان‎های متناسب مورد استفاده قرار گیرد، مردم دچار سرطان در وضعیت بهتری قرار گرفته و زمان بیشتری زنده می‎مانند.

مراقبت تسکینی توسط گروهی از پزشکان، پرستاران و دیگر افراد تعلیم دیده اجرا می‎شود. تیم مراقبت تسکینی هدف بهبود کیفیت زندگی مردم دچار سرطان و خانوادۀ آنها را دنبال می‎کند. این نوع درمان در کنار دیگر درمان‎های مورد استفاده برای بیمار ارائه می‎شود.