چطور کودکان را تنبیه کنیم؟

چطور فرزندم را تنبیه کنم ؟ آیا با این کار مشکلی به وجود می‌آید؟ نحوه تنبیه کردنم چگونه باشد؟

همه والدین در مورد تنبیه، عقاید شخصی مخصوصی دارند. چه آن‌ها یی که آن را می‌پذیرند و یا رد می‌کنند، از تنبیه به عنوان یک روش آموزشی مناسب برای کودکانشان استفاده می‌کنند. وقتی که کودکتان را به اتاقش می‌فرستید، زمان تماشا کردن تلویزیون را محدود می‌کنید و به او اجازه بازی کردن با اسباب بازی مورد علاقه‌اش را نمی‌دهید؛ یا وقتی که به دنبال نزدیک شدن کودک به اجاق گاز، فریاد می‌کشید:« نکن! »در واقع برای اصلاح رفتارها از اصول تنبیه استفاده کرده اید.

اگر می‌توانستیم کودکانمان را فقط با استفاده از روش‌های مثبت تربیت کنیم خیلی عالی بود؛ اما نمی‌توانیم. برای آموختن الگوهای رفتاری شایسته، هم روش‌های مثبت و هم منفی لازم هستند. ما قصد نداریم تنبیه را بپذیریم یا رد کنیم. بلکه می‌خواهیم روش آن را بیاموزیم تا هنگامی که تنبیه به عنوان یک روش تربیتی ضروری بود، تأثیر بیشتری داشته باشد.

تنبیه به تنهایی نمی‌تواند نتایج دلخواه را فراهم کند. زیرا به طور کلی روشی منفی است. این روش به کودک م‌آموزد که چه کاری را نباید انجام دهد. اما نمی‌آموزد که چگونه باید رفتار کند. وقتی تنبیه را بدون تقویت رفتار شایسته به کار می‌بریم، کودک نمی‌داند رفتار ناپسندش را با چه رفتاری جایگزین کند.

هیتر سه ساله برای رسیدن به یک لیوان از صندلی بالا می‌رود. مادرش او را از صندلی پایین می‌گذارد و به خاطر بالا رفتن از آن، او را سرزنش می‌کند. هیتر گریه می‌کند و می ‌، «دیگه نمی‌روم بالا، مامان». تا این مرحله خوب است؛ اما این دختر بچه نمی‌آموزد که می‌تواند از جایی امن‌تر لیوان بردارد، یا دفعه بعد باید از کسی کمک بخواهد. او آموخته است که چه کاری را نکند؛ ولی یاد نگرفته است که چه باید بکند به علاوه، تنبیه وقتی مؤثر است که موقتی باشد چون وقتی از یک تنبیه به دفعات زیاد استفاده شود، تأثیرش را از دست می‌دهد. والدین مکررا چیزهایی شبیه این را به ما می‌گویند: « اولین باری که کارل را تنبیه بدنی کردم، خیلی گریه کرد و پس از آن، برای مدت طولانی رفتارش تصحیح شد، اما حالا که مرتبا به خاطر رفتارهای نادرستش تنبیه بدنی می‌شود، هیچ تأثیری ندارد و به نظر هم نمی‌رسد که به هیچ وجه اهمیتی بدهد» این یک واکنش تطبیقی کلاسیک است، و به سبب همین اثر است که ما تنبیه بدنی را به عنوان شکلی از تنبیه توصیه نمیکنیم.

از آن‌جایی که گاه تنبیه به عنوان یک روش مدیریت، لازم می‌شود، این پرسش شکل می‌گیرد که: پس چه وقت و چگونه می‌توانیم از آن استفاده کنیم؟ ما این اصول را پیشنهاد می‌کنیم :

1- تنبیهی را انتخاب کنید که رفتار ناخواسته را کاهش دهد

تنبیه فقط هنگامی مؤثر قلمداد می‌شود که بروز رفتار نامناسب را کاهش دهد. در بسیاری از مواقع، کودکان را برای تنبیه به دفتر مدیر مدرسه می‌فرستند؛ ولی همان طور که انتظار میرود نتیجه ای عاید نمی‌شود. دانش آموز از انجام تکالیف خودداری می‌کند و از منتظر ماندن در دفتر مدرسه لذت می‌برد، پس رفتارش با بی‌توجهی تقویت می‌شود. تنبیه بدنی، ایجاد محدودیت و گرفتن اسباب بازی‌ها با امتیازات خاص (مانند تماشای کارتون) در صورتی «تنبیه» تلقی می‌شوند که مؤثر واقع شوند.

برای نمونه، مایکل نه ساله را به خاطر کتک زدن خواهرش به اتاقش فرستادند. او در آن‌جا با کامپیوتر و اسباب بازی‌هایش مشغول بازی شد. وقتی مادرش به او گفت که می‌تواند از اتاق بیرون بیاید، در حال تماشای کارتون مورد علاقه‌اش بود. او حتی فراموش کرده بود که تنبیه شده است. به علاوه، وقتی از اتاق خارج شد خواهرش را دوباره کتک زد تا باز به اتاقش فرستاده شود.

پس نصیحت ما این است که نخست نتایج تنبیه را بررسی کنید. اگر رفتار هدف کاهش یافته بود، می‌توانید دوباره از آن نوع تنبیه استفاده کنید. در غیر این صورت، تکرار آن تنبیه سودی ندارد و باید روش دیگری را بیازمایید.

۲- در تنبیه زیاده روی نکنید

اگر بیش از حد از تنبیه استفاده کنید، کودک شما به آن عادت خواهد کرد و تنبیه تأثیر خود را به تدریج از دست خواهد داد. هر اقدامی اگر هم مؤثر باشد شامل ممنوع کردن تماشای تلویزیون، تنبیه های بدنی و غیره، با استفاده بیش از حد تضعیف می‌شود و اثر مورد نظر شما را ایجاد نخواهد کرد.

3- از تنبیه در کنار روش های مثبت استفاده کنید

وقتی تنبیه را به عنوان یک روش انتخاب می‌کنید، باید به کودک آموزش نیز بدهید. تنبیه به تنهایی رفتار خوب را به کودک نمی‌آموزد. برای تشویق کودک به انجام آن‌ چه می‌خواهید، باید تفهیمش کنید، به او آموزش دهید و در صورت اصلاح رفتار مزبور، پاداشی برایش در نظر بگیرید. اگر کودکتان را به خاطر دویدن به سمت خیابان تنبیه کردید، سپس باید روش عبور از خیابان را به او آموزش دهید. و در نهایت به خاطر منتظر ماندن در کنار خیابان یا عبور محتاطانه از خیابان، او را تحسین کنید. با این روش، تأثیر تنبیه بیشتر خواهد شد.

۴- تنبیه را به تعویق نیندازید

اگر قصد تنبیه کودکتان را دارید، درست پس از رفتار ناپسندش این کار را انجام دهید. رفتار انسان را پیامدهای بدون وقفه کنترل می‌کنند (این پیامدها می‌توانند مثبت یا منفی باشند).پس صبر نکنید تا «بابا بیاد خونه». تا عصر یا فردا یا هفته بعد صبر نکنید. هر تنبیهی، اثرش را با گذشت زمان از دست می‌دهد و ممکن است کودک نتواند ارتباط تنبیه را با عمل ناپسندش درک کند.

5- همیشه پیامدها را تشریح کنید

کودک باید بداند چه رفتاری شما را ناراحت می‌کند و در صورت پافشاری در انجام آن، واکنش شما چه خواهد بود. تصمیم خود و پیامدهای نادیده گرفتن آن عمل را به او بگویید.

6- ثابت قدم باشید

تنبیه مؤثر نه تنها یک تنبیه بدون وقفه است، بلکه تنبیهی است که برای کودک قابل پیش بینی باشد. تنبیه باید در تمام مواردی که آن رفتار ناپسند سر می‌زند انجام شود. اگر به کودکتان گفته اید که در صورت پرت کردن عروسکش، آن را از او خواهید گرفت، پس از هر بار پرت کردن به وعده خود عمل کنید تا همیشه منتظر پیامدهای رفتار ناپسند خود باشد.

۷- الکی تهدید نکنید

کودک را به تنبیهی که آن را انجام نمی‌دهید، تهدید نکنید پیش از واکنش نشان دادن، دومین، سومین یا دوازدهمین فرصت را به او ندهید. همیشه به حرفی که می‌زنید عمل کنید و چیزی را که گفتید، جدی بگیرید. تهدیدهای پوچ و ناپایدار، به رفتارهای نادرستی می‌انجامند که تثبیت شده، در برابر تغییر مقاوم‌تر می‌شوند.

8- برای اصلاح رفتار به کودک فرصت دهید

هدف از تنبیه، اصلاح رفتار کودک است پس باید به او فرصت بدهید تا آموخته‌هایش را نشان دهد. اگر تنبیه طول بکشد، ممکن است کودک فرصت پیدا نکند که رفتار خود را اصلاح کند. کودک دیر به خانه می‌آید، یا وقتی برای چندمین بار به درخواست شما برای صرف شام توجهی نمی‌کند، ممکن است عصبانی شوید و برای یک ماه به او اجازه بیرون رفتن از خانه را ندهید. در آن یک ماه او نمی‌تواند نشان دهد که زود به خانه برگشتن پس از بازی با حضور به موقع در سر میز شام را آموخته است. او آن قدر از این تنبیه می‌رنجد که پنهانی از خانه خارج می‌شود یا مانند یک حیوان زندانی رفتار می‌کند.

اما اگر تنبیه او چنین بود که می‌بایست برای دو روز، بلافاصله پس از تعطیل شدن از مدرسه به خانه می‌آمد، روز سوم فرصت می‌داشت تا اصلاح رفتار خود را نشان دهد و ظرف یک ماه اعتماد شما را جلب کند.

۹- تنبیه بدنی باید کنترل شده و مختصر باشد

ما به عنوان یک اصل، تنبیه بدنی را توصیه نمی‌کنیم. اما موارد استثنایی نیز وجود دارد. برای نمونه اگر کودک دو ساله شما می‌خواهد یک سوزن را داخل پریز برق فروکند، ممکن است فریاد بزنید «نکن!» و بعد بلافاصله سوزن را از او بگیرید و با دست ضربه کوچکی به پشت دستش بزنید. برای یک بچه کوچک، این روش بسیار مناسب‌تر از یک نطق بی سروته درباره خطرات الکتریسیته است!

روش موثر دیگر این است که دست بچه را در حالی که مؤکداً او را از عملی نهی می‌کنید بگیرید. ارزش این روش در مواردی است که ممکن است از کوره در بروید و کودک را به شدّت کتک بزنید.

هرگز هنگام عصبانیت از تنبیه بدنی استفاده نکنید. اگر می‌خواهید این روش را به کار بگیرید، بهتر است به جای یک واکنش احساسی و هیجانی، به یک اقدام سنجیده دست بزنید. به این معنی که عمل شما باید هدفمند، مختصر و کنترل شده باشد. ما معتقدیم که محدودیت‌های خارجی تنبیه بدنی باید در حد یک ضربه کوچک به پشت دست یا به کفل کودک باشد، آن هم با کف دست. هر تنبیهی بیش از این، می‌تواند خطرناک و زیانبار باشد هرگز برای تنبیه از ترکه، کمربند، خط کش یا امثال آن استفاده نکنید.

سعی‌کنید به جای تنبیه بدنی از روش‌های دیگر نظیر محروم کردن موقتی، تصحیح بیش از حد و اشکال دیگر تنبیه نظیر محدود کردن و گرفتن برخی امتیازات استفاده کنید یادتان باشد بهترین روش‌های تربیتی عبارتند از: پیامدهای مثبت و منفی که برای تغییر یک رفتار، طراحی و اجرا شده اند.