ناباروری زنان و مردان، علل اصلی آن

برخی از زوجین در اقدام به بارداری و بچه‌دار شدن دچار مشکل هستند و حتی ممکن است به نظر نابارور بیایند. برای درمان ناباروری باید ابتدا علت آن مشخص شود. علل بروز ناباروری در زنان می‌تواند مربوط به سن، عملکرد نادرست تخمدان‌ها، مشکلات تخمدان و لوله های فالوپی و ... باشد در حالی که ناباروری در مردان اغلب مربوط به اختلالات اسپرم است. در ادامه علل کلی بروز ناباروری در مردان و زنان را مرور می‌کنیم.

ناباروری به دلیل سن
تغییرات وابسته به سن از قبیل کاهش ذخیره تخمک‌ها در تخمدان‌ها، ممکن است منجر به توسعه ناباروری شود. باروری در زنان پس از ۲۷ سالگی شروع به کاهش می‌کند و سرعت کاهش باروری پس از ۳۵ سالگی تسریع می‌شود. در ارتباط با ذخیره تخمدان از حیث تخمک، یک زن ۱۲درصد از ذخیره تخمدانی خود را در ۳۰ سالگی دارد و این میزان در ۴۰ سالگی به ۳ درصد کاهش می‌یابد.

نقص عملکرد تخمدانی، عامل ناباروری
شایع‌ترین علت ناباروری زنان نقص تخمک گذاری است. این حالت ممکن است به دلیل نقص در عملکرد غده هیپوتالاموس و در نتیجه اختلال در تحریک غده هیپوفیز باشد. استرس، تروما، تغییرات در وزن بدن، بی‌اشتهایی یا اختلالات در غذا خوردن و فعالیت ورزشی زیاد ممکن است فاکتورهایی در توسعه عدم تخمک گذاری باشند. زنان با چنین مشکلاتی LH و FSH کافی را برای تحریک بلوغ فولیکول‌ها در تخمدان تولید نمی‌کنند. فاکتورهای اندوکرین (شامل بیماری تیروئید، دیابت، هایپرپرولاکتنمی، تولید فراوان آندروژن آدرنال) و بیماری کبدی در عملکردهای هیپوتالاموسی یا هیپوفیزی اختلال ایجاد می‌کند که در نتیجه ممکن است از رشد فولیکول‌ها، تخمک گذاری یا بقاء کورپوس لوتئوم (که برای بقاء آبستنی ضروری است) جلوگیری کند. این اختلالات اندوکرین و عدم تعادل‌ها برای بازیافتن بارداری نیاز به اصلاح و کنترل دارند.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و ناباروری
سندرم تخمدان پلی کیستیک اختلالی است که در ۵ تا ۱۰درصد جمعیت زنان رخ می‌دهد، به نظر می‌رسد مقاومت به انسولین منجر به هایپرانسولینمی شده که تخمدان‌ها را به تولید آندروژن بیشتر تحریک می‌کند و باعث ایجاد این سندرم می‌شود. زنانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) هستند ممکن است همه یا برخی از علائم زیر را داشته باشند. چاقی، هایپرپرولاکتنمی، کیست‌های تخمدانی، نامنظم شدن قاعدگی، علایم هایپرآندروژنیسم (آکنه، آلوپسیا، پرومویی)، هایپرکلسترومی، افزایش نسبت LH/FSH و ناباروری. زنانی که وزن اضافه‌شان در ناحیه کمر توزیع شده است. نشانه‌های اغراق‌آمیز و درجه‌ای از علایم PCOS را دارند. زنان باردار مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک نیز در خطر بیشتری برای سقط و تحمل مشکلات بارداری قرار دارند.

مشکلات اندومتریال و تاثیر آن بر ناباروری
بیماری التهابی لگن نیز ممکن است در ایجاد ناباروری با ایجاد آسیب در لوله‌ها و دیواره اندومتریال نقش داشته باشد. اندومتریوزیس حالتی است که با حضور بافت اندومتریال اکتوپیک مشخص می‌شود و ممکن است تأثیری بر جنبه‌های مکانیکی تخمک گذاری، برداشت اووسیت، انتقال توسط لوله رحمی و لانه گزینی تخمک بارور داشته باشد.

مشکلات دهانه رحم و ناباروری
ناباروری دهانه رحم یا سرویکال می‌تواند با تغییر در کیفیت و کمیت موکوس که برای عبور اسپرم به رحم ضروری است، ایجاد شود. عفونت‌هایی مانند کلامیدیا ممکن است بر کیفیت موکوس تأثیر داشته باشد. همین طور، فرایندهای جراحی دهانه رحم از قبیل فرسایش لیزری یا سرما درمانی ممکن است باعث تخریب غده‌های ترشح کننده موکوس در سرویکس شوند.

بیماری های مقاربتی و ناباروری
عفونت‌هایی منتقل شونده از طریق مقاربت (Sexually transmitted infections:STI ) از دلایل عمده ناباروری محسوب می‌شود. عفونت‌های مقاربتی اغلب نشانه‌های اندکی از خود بروز می‌دهند که این امر منجر به از دست رفتن زمان مناسب جهت اقدامات پیشگیرانه و درمانی مناسب می‌شود.

نقایص فاز لوتئال
ناتوانی برخی زنان در نگهداری مرحله ابتدایی بارداری ممکن است ناشی از نقص فاز لوتئال مرتبط با پروژسترون نامناسب و ناکافی باشد.

تاثیر استعمال دخانیات بر ناباروری
استعمال دخانیات برای تخمدان ها مضر است و میزان صدمه آن بستگی به شدت و مدت زمانی دارد که شخص از دخانیات استفاده می‌کند. نیکوتین و مواد شیمیایی دیگر که در توانایی بدن در تولید استروژن (هورمونی که در تنظیم تشکیل فولیکول ها و تخمک گذاری نقش دارد) مداخله می‌کنند سبب می‌شود سلول‌های تخمک نسبت به ناهنجاری های ژنتیکی مستعد باشند. البته بعضی از صدمات غیرقابل اجتناب هستند، اما ترک سیگار می‌تواند از صدمات بیشتر جلوگیری کند.

وزن بدن و اختلالات تغذیه ای و ناباروری
متخصصان علوم ناباروری بر این عقیده هستند که ۱۲درصد از دلایل تمام ناباروری‌ها به دلیل وزن کم یا اضافه وزن زنان است. سلول‌های چربی، علاوه بر اندام‌های اولیه جنسی استروژن تولید می‌کنند. چربی زیاد بدن سبب تولید بیش از حد آندروژن‌ها می شود که واکنش بدن و جلوگیری از باردار شدن را در پی خواهد داشت. از طرفی چربی اندک بدن نیز منجر به تولید ناکافی استروژن و اختلال در سیکل قاعدگی می‌شود. در مجموع هم زنان با کمبود وزن و هم زنان با اضافه وزن دارای سیکل های نامنظم هستند که تخمک گذاری رخ نمی‌دهد یا به اندازه کافی نیست.

اختلالات مربوط به اسپرم، دلیل ناباروری مردان
به طور طبیعی، اسپرم در بیضه مرد تولید می‌شود و به هنگام انزال از وی خارج می‌شود. اگر در موارد زیر اختلالی باشد، شانس لقاح کم شده و مرد نابارور محسوب می‌شود.
- تعداد کم اسپرم
- عدم بلوغ اسپرم
- شکل غیرطبیعی اسپرم
- عدم توانایی حرکت مناسب اسپرم
عواملی که بر تعداد، شکل، بلوغ و حرکت اسپرم تأثیر منفی دارند عبارتند از:
بیماری های عفونی:
بیماری های عفونی با شرایط التهابی مانند بیماری اوریون سبب عفونت مجاری تناسلی یا التهاب و از بین رفتن بیضه‌ها در مرد می‌شوند. حدود 25% مردانی که بعد از بلوغ دچار اوریون می‌شوند نابارور می‌شوند.
اختلالات هورمونی:
اختلالات هورمونی سبب حدود 2 تا 5 درصد مشکلات ناباروری در مردان می‌شود. تولید نامناسب هورمونهای FSH و LH بر تولید هورمون مردانگی با تستوسترون و تولید اسپرم تأثیر دارند.
مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن:
در بدن بعضی مردان علیه اسپرم خودشان ماده‌ای به نام آنتی بادی تولید می‌شود که سبب کاهش حرکت اسپرم یا به هم چسبیدن آنها می‌شود.
فیبروز کیستیک:
یکی از علل خطیر ناباروری در مردان بیماری فیبروز کیستیک (Cystic fibrosis) است. این بیماری ارثی است. از خصوصیات آن عفونتهای مکرر ریه، تنگی نفس و ناباروری است. علت ناباروری فقدان دو طرفه لوله منی بر یا همان واز می باشد. این بیماران می توانند با روشهای لقاح مصنوعی صاحب فرزند شوند.
آزواسپرم:
در تعدادی از بیماران آزواسپرم مشکل اصلی مربوط به انسداد مجاری نقل و انتقال اسپرم ها است به نحوی که در بیضه های این افراد می توان اسپرم های نرمال را مشاهده کرد ولی این اسپرم ها نمی توانند همراه با مایع منی خارج شوند. یکی از عمده ترین شکل های انسداد مجاری مربوط به فقدان مادرزادی مجاری دفران (CAVD) می باشد که به صورت یکطرفه و یا دوطرفه دیده می شود. تقریباً یک چهارم افراد مبتلا به CAVDدوطرفه به درجاتی از بیماری سیستیک فیبروزیس نیز مبتلا هستند. در واقع بروز جهش در ژن CFTRنه تنها منجر به سیستیک فیبروزیس می شود بلکه می‌تواند وضعیت باروری افراد را نیز تحت تأثیر قرار دهد. امروزه بررسی ژنتیکی ژن CFTRبه تمامی بیماران CAVD توصیه می شود.