نه گفتن به کودک، فرمول دارد

یکی از مهارت‌های اساسی که در پرورش کودکان باید به آن دقت و توجه کرد، نه گفتن به کودکان می‌باشد، زیرا در مراحل رشد و پرورش کودکان بسیاری از خطرها و آسیب‌ها آنها را تهدید می‌کند که باید برای محافظت از آنها قدرت نه گفتن به آنها را داشت.
بدین ترتیب باید آنها را از خطرات حفظ کرد و با نه گفتن به کودکان این مهارت اساسی را به آنان آموخت.
قدرت نه گفتن به کودکان با روش‌های قابل پرورش هست که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت. آموختن «نه گفتن» به فرزندان، اولین قدم حیاتی برای نظم بخشیدن به رفتار کودک و در واقع اساسی‌ترین کلید موفقیت در پرورش فرزندان هست.
1- کودک از نه ماهگی و حتی قبل از آن می‌تواند نه گفتن شما را درک کند، یعنی این کار را نکن.
۲- در نه گفتن به کودکان نباید با آنها مانند بزرگسالان حرف زد.
3- بسیاری از والدین به دلیل خستگی یا افسردگی نه گفتن به کودکان را به عقب می‌اندازند که این خود سبب اثرات تربیتی بد در پرورش کودکان هست.
۴- نه گفتن به کودک باید با سن و رشد کودک هماهنگ و متناسب باشد، مثلا یک کودک پنج ساله یک نوع نه گفتن را می‌طلبد و کودک پنج ساله دیگر یک نوع نه گفتن دیگر برای او مناسب هست، یعنی نه گفتن به کودک باید متناسب با رشد و نمو کودک باشد که نه گفتن به او خارج از توان و صبر و حوصله او نباشد.
5- در نه گفتن به کودک باید به شرایط جسمی و روحی او توجه شود . مثلا اگر کودک خسته و خواب آلود هست نه گفتن شما را نمی پذیرد ، اما وقتی کودک به قدر کافی استراحت کرده باشد نه گفتن شما موثرتر هست.
۶- فهرستی از مواردی که قرار هست به کودک نه بگویید تهیه کنید، زیرا یکی نبودن والدین در زمینه نه‌هایی که قرار هست به کودک بگویند، سبب تعارض‌های تربیتی در کودک می‌شود، یعنی والدین باید در زمینه نه گفتن به کودکان با همدیگر به توافق برسند.
7- نه گفتن‌ها را مرتب برای کودک تکرار نکنید، زیرا اثر خود را از دست می‌دهد و از شما خانواده‌ای ضعیف‌النفس و بی‌اراده خواهد ساخت.
۸- در نه گفتن به کودک به تفاوت‌های کودکان توجه کنید، مثلا ممکن هست وقتی کودکی نه گفتن را برای یک بار شنید، آن را بپذیرد، اما شاید لازم باشد برای کودکی دیگر نه گفتن را تا پنج مرتبه هم تکرارکنید.
9- برای نه گفتن به کودک توجه او را از یک فعالیت خطرناک به سمت فعالیت معقول‌تر جلب کنید، مثلا اگر مشغول بازی با سیم‌های رایانه هست او را از آنجا بلند کنید و به قسمت دیگری از اتاق ببرید و روی فرش بنشانید و یکی از اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌اش را به او بدهید. اگر باز هم سمت رایانه رفت، با اسباب‌بازی‌های دیگر این فعالیت را تکرار کنید یا نهایتا او را برای تماشا به حیاط یا بیرون ببرید.
۱۰- با کودک به زبان خود او گفتگو کنید، اما نه هنگامی که خسته یا گرسنه هست یا بدقلقی دارد، مثلا به او بگویید «می‌دانی بازی کردن با خط‌کش خطرناک هست» و بگویید «می‌دانی خط‌کش چه کاربردهای بهتری دارد؟» مثلا برای نقاشی کشیدن، و خطرهای بازی با خط‌کش را با جزییات به او گوشزد کنید.
11- حتی می‌توانید داستانی برای کارهای خطرناکی که کودک انجام می‌دهد ترتیب دهید. اینکه نباید به سیم‌ها دست زد و چه خطراتی دارد یا اینکه مثلا نباید به کودک همسایه یا فامیل یا حیوان خانگی شیرینی داد.
۱۲- حرف زدن با کودک برای کشف دلایل کارهای خطرناک او و نه گفتن به او موثر است، اما باز هم تاکید می‌کنیم نه هنگام خستگی یا بی‌غذایی یا بی‌خوابی.
13- نه گفتن به کودک و حرف زدن با او به سن او هم بستگی دارد، مثلا کودک سه ساله توضیح‌های شما را درباره خطر افتادن کتابخانه به روی خود بهتر از کودک یکساله درک خواهد کرد، بنابراین کودک یکساله را باید از محیط دورتر کرد یا مثلا کودک یکساله مفهوم مرگ را که کتابخانه اگر بیفتد، خواهی مرد را درک نخواهد کرد، اما ممکن است مفهوم زخم و جراحت و درد را بفهمد که باید با این مفاهیم به او توضیح داد.
۱۴- سیستم پاداش را هم برای کودک در نظر بگیرید، اما نه اینکه همیشه باشد، سیستم پاداش به گونه‌ای باشد که او دوست داشته باشد و به گونه‌ای باشد که برای والدین دردسرآفرین نباشد. مثلا هر روز رفتن به رستوران، یا اینکه او را به پارک ببرید، به جای دادن شیرینی، پفک و چیبس.
15- گاهی پاداش می‌تواند در آغوش گرفتن، بوسیدن، نوازش کردن موها یا فشاری آرام به بازو باشد که پیام‌های قدرتمندی را به کودک در جهت مثبت پنداشتن خود و دال بر خوب بودن و شاد بودن بدهد و سبب می‌شود از رفتارهای مخرب خود بکاهد و سبب مستحکم بودن جایگاه او در خانواده می‌شود.
۱۶- گاهی لازم هست رفتار کودک را نادیده بگیرید و سکوت کنید، مثلا اگر قبل از شام برای هله و هوله گریه و زاری می‌کند و ناراحت هست، رفتار او را نادیده بگیرید. جواب سکوت‌تان را در رفتارهای بعدی برای خاموش کردن کودک دریافت خواهید کرد.
شاید ده یا پانزده بار گریه و زاری کند، اما سکوت شما به خاموش شدن رفتارش کمک می‌کند، ولی اگر جواب نداد روش دیگری را در پیش بگیرید.
۱۷- در نه گفتن ثبات رای داشـــته باشید، مثلا محکم بگویید: «از تو خواستم دیگر با تلفن همراه بازی نکنی».
18- برای موارد ممنوعه قفل بگذارید یا حصار بکشید، مثلا مواد شوینده و خطرناک که زیر کابینت هستند را با نرده‌های تاشو بپوشانید.
۱۹- اگر در موقعیت خطرناک قرار دارد و به حرف گوش نمی‌دهد. او را به اتاقش ببرید، شاید مقاومت کند، اما شما ثبات رای داشته باشید و او را حتما به اتاقش ببرید.
20- حمله وقفه‌ای ایجاد کنید و تنها یک بار بر زبان آورید و بر آن تاکید کنید، مثلا از تو می‌خواهم تو اتاقت سه دقیقه آروم بنشینی و وقتی صدایت زدم می‌توانی از اتاق بیرون بیایی تا عمل شما موثر باشد و این نشانه جدی گرفتن رفتار نامناسب کودک توسط شما است.
۲۱- تا زمانی که کودک برای تنبیه در اتاق هست، سکوت را نشکنید تا عمل نه گفتن شما موثر باشد و اگر کودک کلماتی مانند «ببخشید»، «دیگر این کار را نمی‌کنم» و «تشنه‌ام» را به کار برد نادیده بگیرید.
حتی صدای ترق و تروق، پرتاپ اسباب‌بازی‌ها و سر و صدای باز و بسته شدن در کمدها را باید نادیده بگیرید.
۲۲- فقط اگر احساس خطر کردید یا اینکه کودک به خود آسیبی می‌زند، دخالت کنید.
بعد از پایان تنبیه به اتاق کودک رفته و او را خارج کنید و دیگر درباره اشتباه کودک با او حرف نزنید و مرتب تکرار نکنید.
۲۳- مواظب باشید که در اتاق کودک چیز خطرناکی برای بازی کردن وجود نداشته باشد، اشیا خطرناک و گرانبها دور از دسترس کودک باشد.
24- اگر کودک وسایل اتاقش را پرتاپ و اعتراض می‌کند، این اعتراض‌ها را نادیده بگیرید یا اسباب‌بازی‌های سنگین را از آنجا خارج کنید، یا حتی اگر کمد لباس‌هایش را به‌هم می‌ریزد، توجه نکنید.
۲۵- برای نه گفتن به کودک از جملات و واژه‌هایی مانند «نه، جدی میگم»، «شوخی نمی‌کنم»، «دارم عصبانی میشم»، «وقتی تو این کار بد را انجام می‌دهی، مامان خوشش نمیاد»، «لطفا بس کن» استفاده نکنید و آنها را برای مدتی کنار بگذارید و به جای آن بگوید اگر دوباره این رفتار را تکرار کنی، برای وقفه به اتاقت فرستاده می‌شوی و آن را عملی سازید.
26- رفتار کودک را نقد کنید نه خود کودک‌را!
از توصیف کودک به عنوان آتش‌پاره یا احمق خودداری کنید. بهتر است با گفتن جملاتی مانند «این انتخاب خوب نبود» یا «من تعجب کردم که دختر کوچولوی باهوشی مثل تو چطور این کار اشتباه قبلی را انجام می‌دهد» بر رفتار ناشایست او تمرکزکنید.
27- از به کار بردن کلمه «هرگز» پرهیز کنید، مانند این که «اگر دوباره در خیابان دوچرخه‌سواری کنی، هرگز دوچرخه‌ات را نخواهی دید»، زیرا این واژه به خودتان برمی‌گردد و ذهن‌تان را مشغول می‌کند که تا یک هفته در تصمیم خودتان تجدید نظر کنید. اگر می‌خواهید فرزندتان آنچه را می‌گویید درک و باورکند به خوتان قول بدهید هرگز نگویید «هرگز»!
۲۸- به کودک حق انتخاب بدهید. اگر می‌خواهید کودک رفتار منفی‌اش را حذف کند، انتخاب‌هایی برای او در نظر بگیرید، مثلا «مریم یا اشکان، دوست ندارم با این گلدان بازی کنی، می‌شکند» به جای آن بگویید «می‌خواهی کتاب بخوانی یا با آن کامیون بازی کنی»، پیشنهاد موارد متعدد برای انتخاب، راهکار خوبی است.
29- در نه گفتن به کودک باید ثبات قدم داشته باشید، نه اینکه قانونی را صبح وضع کنید و عصر دیگر آن قانون نباشد یا قانون در هنگام خستگی فراموش شود. عدم ثبات قدم در حقیقت تمام تلاش‌های شما را برای بهبود بخشیدن به رفتار کودک نوپای‌تان بی‌اثر می‌کند.
۳۰- اگر قانونی را وضع کردید و دیدید که واقعا عملی نیست با کودک‌تان صادقانه صحبت کنید، مثلا اگر گفته‌اید «برای اینکه در خیابان دوچرخه‌سواری انجام دادی، دوچرخه‌ات را به زیر زمین خواهم برد»، و دیدید که عملی نیست، به او بگویید «دیروز که این قانون را وضع کردم، واقعا عصبانی بودم، اما اگر دوباره تکرار کنی می‌دانی می‌توانم دوچرخه‌ات را بگیرم، اما عصر می‌توانی سوار دوچرخه شوی».
31- از قوانین ترکیبی برای نه گفتن به کودکان بپرهیزید.
قوانینی که یکی از والدین مطلبی را می‌گوید و والد دیگر مطلبی دیگر را، بهتر هست با یکدیگر به توافق برسید، زیرا این برای کودک گیج‌کننده هست، بهتر است والد تعیین‌کننده محدودیت‌ها، همان والدی باشد که در پیگیری مسائل تا عواقب و مجازات‌ها بهتر عمل می‌کند.
32- اگر فرزندتان در محیط عمومی شلوغ بازی در می‌آورد و محیط را دچار به‌هم ریختگی می‌کند (شاید برای حضور طولانی‌مدت در آن مکان آمادگی ندارد)، این نکته را در نظر داشته باشید که کودک شما حوصله و آمادگی‌اش برای محیط بیرون چقدر هست، مثلا به‌هم ریختگی در یک رستوران یا میهمانی.
قطعا فرزند شما با دخترخاله، پسر خاله و پسر و دختر عمویش تفاوت دارد، اما این بدان معنا نیست که یک مهارت اجتماعی را یاد نخواهد گرفت.
33- باید ریسک بردن فرزندتان به بیرون را داشته باشید، اما به موقع هم در صورت وخامت اوضاع، آمادگی ترک محل را داشته باشید.
۳۴- اگر در محیط خانه نه گفتن را به درستی و با مهارت انجام دهید، در بیرون منزل هم به خوبی می‌توانید این مهارت را به کار ببرید.
35- میهمانی یا مراسم‌هایی که کودک‌تان قادر به تحمل آن نیست و آمادگی ندارد را رد کنید.
این عمل نشانه شکست شما نیست، بلکه عملی از روی کمال، ادب و فرهیختگی هست و تعداد افرادی که از سر نا آگاهی این امتناع را دلیل بر بی‌کفایتی شما می‌دانند، بیش از یک دهم افرادی نیست که برای تدبیر شما احترام قائل می‌شوند و ادب و نزاکت شما را تحسین می‌کنند.