اختلال طیف اوتیسم، علائم و عوامل مؤثر بر آن

این اختلال که با نام‌های اتیسم، «اختلال آسپرگر» و «اختلال فراگیر رشد طبقه‌ بندی‌ نشده» نیز شناخته می‌شود، عارضه‌ای است که در روش و نحوهٔ کار مغز انسان تأثیر می‌گذارد. کودکان برخی از خانواده‌ها با این عارضه درگیرند ولی چون والدین علائم تشخیص اتیسم را نمی‌دانند نمی‌توانند به کودک کمک کنند. در این مطلب می‌توانید با اختلال طیف اتیسم، علائم این اختلال و راه‌های تشخیص آن، عوامل مؤثر در ایجاد اتیسم و روش‌های مدیریت و کنترل اختلال اتیسم آشنا شوید.

معنا و مفهوم اختلال طیف اتیسم
اختلال طیف اتیسم در روش کار مغز تأثیر می‌گذارد و شامل طیفی از ناتوانی‌های رفتاری است. آن را اختلال طیف اتیسم می‌نامند زیرا این عارضه می‌تواند از خیلی خفیف تا شدید متغیر باشد. افراد مبتلا به اختلال طیف اتیسم همچنین ممکن است مشکلاتی در تعامل اجتماعی و ارتباطی داشته باشند. همچنین ممکن است رفتارها، علایق و فعالیت‌های تکراری داشته باشند و حدود یک سوم از آنها می‌توانند دچار یک ناتوانی ذهنی نیز باشند. بر همین اساس، روش تشخیص روان‌پزشکان برای اتیسم امروزه تغییر کرده است و پزشکان و درمانگران، دیگر از اختلال آسپرگر یا اختلال فراگیر رشد طبقه‌بندی‌نشده برای توصیف نمونه‌های خفیف‌تر اتیسم استفاده نمی‌کنند؛ به جای آن، همهٔ کودکان مبتلا و از جمله موارد خفیف‌تر را تنها با عنوان اختلال طیف اتیسم تشخیص می‌دهند.
اگرچه کسی که قبلاً به عنوان مبتلا به اختلال آسپرگر یا اختلال فراگیر رشد تشخیص داده شده، ممکن است همچنان با این اسم‌ها به آن اشاره کند اما به مرور زمان این اسم‌ها دیگر استفاده نخواهند شد.
یک آکادمی طب اطفال برجسته در دنیا می‌گوید همهٔ کودکان باید در چک‌آپ و مراقبت سلامت ۱۸ و ۲۴ ماهگی خود برای اتیسم غربالگری شوند اما متأسفانه در ایران این غربالگری وجود ندارد یا در تمام شهرها امکان انجامش نیست. همچنین تشخیص این اختلال در کودکان کوچک‌تر از سه سال بسیار سخت یا حتی ممکن است قطعی نباشد، پس اگر شما نیز به عنوان والدین در مورد وجود این اختلال در کودکتان نگران هستید شاید خودتان بتوانید برای انجام یک ارزیابی از پزشک کودکتان درخواست کنید. پزشکان و روان‌شناسان از یک سری تست‌های رفتاری برای تشخیص اتیسم استفاده می‌کنند. پزشکان همچنین از والدین می‌خواهند رفتارهای غیرعادی را که در کودکشان مشاهده کرده‌اند از جمله لبخند نزدن، غان و غون نکردن یا صدا درنیاوردن، عدم برقراری ارتباط چشمی یا پاسخ ندادن به اسم خود را شرح دهند.

علائم و نشانه‌های اختلال طیف اتیسم
کودک مبتلا به طیف اختلال اتیسم معمولاً مهارت‌های اجتماعی ضعیف، مهارت‌های ارتباطی محدود و علایق، فعالیت‌ها یا رفتارهای تکراری دارد. این علائم هشداردهنده ممکن است در فاصلهٔ‌ ۱۲ تا ۲۴ ماهگی ظاهر شود که برخی از آنها شامل موارد زیر است؛ البته باید همواره به یاد داشته باشید که تشخیص اتیسم در کودکان سخت است و این علائم می‌تواند در کودکانی که هیچ مشکلی ندارند هم وجود داشته باشد:
- پاسخ متقابل ندادن به صداها و لبخند یا دیگر حالات چهره تا ۹ ماهگی
- غان و غون نکردن تا ۱۲ ماهگی
- پاسخ متقابل ندادن به حرکات بدنی مثل دست تکان دادن به عنوان خداحافظی در حدود ۱۲ ماهگی
- از دست دادن توانایی غان و غون و صحبت کردن یا ناتوانی در کسب مهارت‌های اجتماعی در هر سنی
- مشکل در استفاده یا فهم رفتارهای غیرکلامی مثل حالات صورت، حالت قرارگیری بدن و حرکات بدن
- پرهیز از ارتباط چشمی
- ناتوانی از ایجاد رابطه با دیگر کودکان
- ناتوانی از به اشتراک گذاشتن علایق یا دستاوردها با دیگران مثلاً با دست اشاره نکردن به هر چیز مورد توجه‌
- ناتوانی از تعامل با دیگران یا بیان احساسات
- تأخیر زبانی یا ناتوانی از صحبت کردن
- ناتوانی از شروع یا ادامه دادن یک گفت‌وگو
- استفادهٔ ‌تکراری یا عجیب و غریب از زبان
- انجام ندادن بازی‌های وانمودی یا بازی‌هایی با تقلید از تعاملات اجتماعی
- علایق وسواسی
- ناراحتی از تغییرات جزئی
- پایبندی وسواس‌گونه به برنامه‌ها یا برنامهٔ روتین روزانه
- توجه شدید به اجزای اشیا
- واکنش‌های غیرعادی به مزه، شکل، بو یا جنس چیزها و اشیا
- نقص مهارت‌های حرکتی درشت یا ظریف مثل دشواری در دویدن یا نگه داشتن یک مداد در دست
- حرکات تکراری مثل بالا و پایین بردن دست‌ها یا انگشتان شبیه بال زدن یا به هم پیچاندن، تاب دادن یا چرخاندن آنها

عوامل مؤثر در ایجاد اختلال طیف اتیسم
هیچ‌کس دقیقاً نمی‌داند چه چیزی باعث اختلال طیف اتیسم می‌شود. برخی کارشناسان فکر می‌کنند این اختلال یک عارضهٔ ‌ژنتیکی است که در اوایل بارداری ایجاد می‌شود و علل متعددی دارد. علاوه بر ژن‌ها، فاکتورهایی مثل سن بالاتر والدین، پسر بودن و قرار گرفتن در معرض سموم محیطی نیز ممکن است در آن نقش داشته باشند.
پژوهش‌های زیادی روی ژن‌هایی که بر شکل‌گیری مغز و انتقال عصبی یعنی شیوهٔ ارتباط سلول‌های مغزی تمرکز کرده‌اند، اما کارشناسان فکر می‌کنند که عارضه‌های پزشکی خاصی ممکن است با اختلال طیف اتیسم مرتبط باشند. کودکان مبتلا به سندرم ایکس شکننده، توبروز اسکلروزیس، فنیل کتونوری، سندرم جنین الکلی، سندرم Ret؛ رت، سندرم آنجلمن و سندرم اسمیت لملی اوپیتز، احتمال بیشتری برای داشتن اتیسم دارند، هرچند هنوز مشخص نیست دقیقاً ارتباط این عارضه‌ها با اتیسم چیست.
برخی والدین نیز نگرانند که واکسن‌های رایج کودکان مثل واکسن سرخک، اوریون و سرخجه که MMR؛ ام‌ام‌آر، نامیده می‌شود می‌تواند باعث ایجاد اتیسم شود. بسیاری از پژوهش‌های وسیع در این مورد انجام‌ شده است ولی ارتباطی بین اتیسم و واکسن‌ها نیافته‌اند و طبق اعلام مراکز معتبر طب اطفال دنیا هیچ شواهدی مبنی بر اینکه واکسن‌ها باعث اتیسم شوند وجود ندارد.

درمان اختلال طیف اتیسم
اگرچه هیچ درمانی برای اتیسم وجود ندارد اما هرچه زودتر رسیدگی به آن شروع شود نتیجه بهتر خواهد بود. روش‌های مداخله و درمان بسته به شدت اختلال و محل زندگی یعنی در کشورهای مختلف متغیر است. تیمی از افراد ممکن است به کودک و خانواده‌اش کمک کنند از جمله پزشک کودک، معلم، روان‌شناس و گفتاردرمانگر یا کاردرمانگر و درمان ممکن است شامل تکنیک‌های زیر باشد:
رفتاردرمانی
به کودک کمک می‌کند محیط اطرافش را درک کند و به شکل متناسب رفتار کند. «روش تحلیل رفتار کاربردی» شناخته‌شده‌ و بررسی‌شده‌ترین درمان رفتاری برای کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم است.
آموزش مهارت‌های اجتماعی
این آموزش، مهارت‌های اجتماعی را برای تعامل موفق با دیگران به کودک یاد می‌دهد.
کاردرمانی و یکپارچه‌سازی حسی
به کودک کمک می‌کند با مشکلات حسی مقابله کند، مهارت‌های یادگیری و بازی را پیدا کند و مراقبت از خود را یاد بگیرد.
فیزیوتراپی
به کودک کمک می‌کند هماهنگی حرکتی و مهارت‌های حرکتی مثل نشستن، راه رفتن و دویدن را بیاموزد.
گفتاردرمانی
توانایی گفتاری کودک و توانایی او برای صحبت کردن با دیگران را بهبود می‌دهد.
آموزش به خانواده
تکنیک‌های رفتاری درست را به والدین یاد می‌دهد تا در خانه استفاده کنند و از کودکان مبتلا به اتیسم، والدین و خواهر و برادرهایشان پشتیبانی لازم را به عمل می‌آورد.
داروها
هیچ دارویی اتیسم را درمان نمی‌کند اما گاهی کودکان مبتلا به اتیسم مشکلات خواب، اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی، تشنج، افسردگی، اضطراب، اختلال وسواسی-جبری یا دیگر مشکلات رفتاری را دارند که نیازمند دارو هستند. درمان این عارضه‌ها می‌تواند علائم اتیسم را تخفیف دهد. گاهی اوقات داروهای دیگر مثل داروهای ضدروان‌پریشی آرام‌بخش نیز ممکن است برای کاهش رفتارهای پرخاشگرانه یا جلوگیری از آسیب زدن کودک به خود تجویز شود.