در مورد واریکوسل مردان، هشت نکته مهم

بیماری واریکوسل مشابه‌ی بیماری سیاهرگ‌های واریسی است، ولی این بیماری به جای پا در اطراف بیضه‌ها ایجاد می‌شود. این وضعیت معمولا مشکلات جدی و خطرناکی ایجاد نمی‌کند، ولی می‌تواند بر توان باروری مردان تاثیر بگذارد.
واریکوسل هنگامی رخ می‌دهد که برخی سیاهرگ‌های موجود در کیسه‌ی بیضه، به دلیل اشکال در عملکرد برخی از دریچه‌های مربوط به پمپاژ خون، بزرگ می‌شوند. این وضعیت حدود ۱۵ از مردان را مبتلا می‌کند، و معمولا بین سنین ۱۵ الی ۲۵ ایجاد می‌شود.
واریکوسل معمولا فقط در یکی از بیضه‌ها، و غالبا بیضه‌ی سمت چپ، ایجاد می‌شود.
در این مقاله، به علت‌ها، علائم، و درمان‌های واریکوسل اشاره می‌کنیم.

چند نکته‌ی مختصر درباره‌ی واریکوسل
الف. واریکوسل مانند سیاهرگ‌های واریسی است؛ با این تفاوت که در بیضه‌ی مردان ایجاد می‌شود.
ب. گفته می‌شود، حدود ۱۵ درصد از مردان، معمولا بین سنین ۱۵ الی ۲۵، دچار این بیماری می‌شوند.
پ. علت اصلی بروز واریکوسل مشخص نیست، ولی ممکن است علت‌هایی مشابه‌ی سیاهرگ‌های واریسی در پا داشته باشد.
ت. واریکوسل معمولا دردناک نیست.
ث. واریکوسل معمولا آن‌چنان خطرناک و جدی نیست، ولی ممکن است دارای عوارضی نظیر مشکلات باروری باشد.
ج. در صورت مشاهده‌ی عوارض این بیماری، ممکن است پزشک به عمل جراحی متوسل شود.

۱. واریکوسل چیست؟
واریکوسل به بزرگ شدن سیاهرگ‌های موجود در کیسه‌ی بیضه - کیسه‌ای که حاوی بیضه‌ها است - گفته می‌شود. واریکوسل‌ها شبیه سیاهرگ‌های واریسی در پا هستند.
معمولا ‌"‌شبکه پامپینیفرم‌"‌ - گروهی از سیاهرگ‌های درون کیسه‌ی بیضه - دچار واریکوسل می‌شوند.
شبکه پامپینیفرم در طناب منوی (اسپرمی) قرار دارد. به علاوه، این طناب رگ وابران، لوله‌ای که اسپرم را حمل می‌کند، و هم‌چنین سرخرگ بیضوی را، که خون را به بیضه‌ها منتقل می‌کند، نگه می‌دارد.
بهترین دما برای تولید اسپرم ۳۴.۵ درجه‌ی سانتی‌گراد است؛ نه دمای استاندارد بدن (۳۷ درجه‌ی سانتی‌گراد). این خود یکی از دلایل جدا بودن بیضه‌ها از بدن است.
نقش اصلی شبکه پامپینیفرم خنک کردن خون سرخرگی پیش از رسیدن به اسپرم است. شبکه پامپینیفرم این کار را از طریق یک سازوکار "‌تبادل گرما‌"‌ انجام می‌دهد.
واریکوسل می‌تواند این عملکرد این دستگاه خنک کننده را دچار اختلال کند. همین مسئله می‌تواند از تولید اسپرم باکیفیت توسط بیضه‌ها جلوگیری کند.

۲. درمان
این وضعیت معمولا به درمان نیاز ندارد، مگر در شرایط زیر:
الف. احساس درد و ناراحتی
ب. کاهش تعداد اسپرم‌ها
پ. ناباروری مداوم و بی‌دلیل دست‌کم به مدت ۲ سال
در این موارد، پزشک ممکن است به عمل جراحی متوسل شود.
جراحی
برای درمان این وضعیت، ۳ گزینه‌ی جراحی وجود دارد:
الف. واریکوسلکتومی - این عمل جراحی باز تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود. پزشک جراح معمولا از طریق کشاله‌ی ران، یا گاهی اوقات، از طریق شکم یا بالای ران به ناحیه‌ی مورد نظر دست پیدا می‌کند. پزشک جراح با استفاده از سونوگرافی و میکروسکوپ جراحی، سیاهرگ‌های آسیب دیده را می‌بندند تا مسیر جریان خون به سمت عروق سالم تغییر یابد. معمولا بیمار پس از عمل جراحی درد زیادی احساس نخواهد کرد، و می‌‌تواند به زودی زندگی معمول خود بازگردد.
ب. جراحی لاپاراسکوپی - طی این عمل جراحی، پزشک برش کوچکی را روی شکم ایجاد می‌کند و یک وسیله‌ی جراحی باریکی را از طریق این برش کوچک وارد بدن می‌کند.
پ. رگ‌بندی زیر پوستی - یک رادیولوژیست لوله یا کاتتر را از طریق گردن یا کشاله‌ی ران وارد بدن می‌کند. از طریق این لوله، وسایل دیگری نیز وارد بدن می‌شوند و پزشک جراح به وسیله‌ی سیم‌های مخصوص یا مواد شیمیایی و با زخمی کردن سیاهرگ، آن را مسدود می‌کنند. این عمل جراحی به عنوان یک روش مداخله‌ای کم تهاجمی شناخته می‌شود. رگ‌بندی زیرپوستی یک عمل جراحی سرپایی است و زمان بازیابی نسبتا کوتاهی دارد.
خطرات عمل جراحی
این عمل‌های جراحی تا حدودی بدون خطر هستند، ولی به هر حال، هر عمل جراحی خطراتی به همراه دارد.
این خطرات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
الف. وارد آمدن آسیب به سرخرگ‌ها
ب. تشدید آتروفی بیضه‌ها
پ. عفونت
ت. کبودی، تورم، یا انباشت مایعات در ناحیه‌ی آسیب‌دیده
ث. درد شکمی
هم‌چنین، به ندرت ممکن است بیمار در اثر عمل جراحی به گرفتگی سیاهرگ کلیوی نیز دچار شود. این وضعیت می‌تواند به کلیه آسیب برساند، و ممکن است به انجام یک عمل جراحی دیگر نیز نیاز پیدا شود.
گاهی اوقات، سیاهرگ‌هایی که پس از عمل جراحی، خون رگ مسدود در آن‌ها به جریان می‌افتند نیز بزرگ می‌شوند. در این شرایط، ممکن است اقدامات درمانی بیش‌تری مورد نیاز باشد.

۳. علائم
واریکوسل معمولا باعث ایجاد درد نمی‌شود؛ ولی در غیر این صورت، درد ناشی از این بیماری ممکن است:
الف. هنگام ایستادن یا در طول انجام فعالیت‌های بدنی تشدید یابد.
ب. از درد حاد تا درد خفیف متغیر باشد.
پ. هنگام خوابیدن به پشت، کاهش یابد.
ت. با گذشت زمان در طول روز تشدید می‌یابد.
واریکوسل معمولا قابل مشاهده نیست، ولی یک پزشک ممکن است در طول انجام معاینات بدنی به این مسئله پی ببرد.
با وجود این، شاهد هر یک از علائم زیر شوید، باید نزد پزشک بروید:
الف. هر گونه تغییر در اندازه، شکل، یا ظاهر بیضه‌ها
ب. وجود یک غده
پ. مشکلات باروری
ت. تورم کیسه‌ی بیضه
ث. بزرگی یا پیچیدگی غیر معمول سیاهرگ‌ها

۴. عوارض بیماری
در برخی موارد، واریکوسل می‌تواند به ایجاد برخی عوارض منجر شود.
ناباروری
ناباروری جدی‌ترین عارضه‌ای است که ممکن است بر اثر این بیماری ایجاد شود. این وضعیت احتمالا به دلیل افزایش میزان جریان خون در بیضه‌ها، و متعاقبا، افزایش دمای آن‌ها ایجاد می‌شود.
بین ۳۵ تا ۴۴ درصد از مردان مبتلا به ناباروری اولیه دچار واریکوسل هستند. ناباروری اولیه هنگامی رخ می‌دهد که زوج پس از ۱۲ ماه تلاش نتوانند بچه‌دار شوند.
واریکوسل حدود ۴۵ الی ۸۱ درصد از مردان مبتلا به ناباروری ثانویه را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. ناباروری ثانویه هنگامی رخ می‌دهد که زوج دست‌کم یک بار موفق به فرزندآوری می‌شوند، ولی در ادامه، توانایی بچه‌دار شدن را از دست می‌دهند.
طبق نتایج پژوهشی که در ۲۰۱۶ منتشر شدند، از میان ۷۰۳۵ مرد جوان و سالمی که بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۰ تحت بررسی و مطالعه قرار گرفته بودند، ۱۵.۷ درصدشان دچار واریکوسل بودند. هم‌چنین، کیفیت اسپرم شرکت کنندگان مبتلا به واریکوسل نیز پایین بود.
موثرترین حالت برای تولید اسپرم هنگامی است که دمای بیضه‌ها از دمای بدن کم‌تر باشد.
کوچک شدن بیضه‌ها
واریکوسل می‌تواند به آتروفی یا کوچک شدن بیضه‌ها منجر شود. توده‌ی بیضه‌ها از لوله‌های کوچکی تشکیل شده است، که اسپرم تولید می‌کنند. در صورت آسیب دیدگی این لوله‌ها، بیضه‌ها ممکن است کوچک‌تر و نرم‌تر شوند.
به هم ریختن تعادل هورمونی
هنگامی که سلول‌های به افزایش فشار واکنش نشان می‌دهند، ممکن است به تغییرات هورمونی منجر شود. در این شرایط، ممکن است سطوح هورمون لوتئینه کننده افزایش یابد. این هورمون در مردها و زن‌ها وجود دارد، ولی میزان آن در بدن زن‌ها بیش‌تر است. هم‌چنین، ممکن است نوساناتی در سطوح تستوسترون نیز ایجاد شود.

۵. علت‌ها
یکی از علت‌های ایجاد واریکوسل این است که کارکرد مناسب دریچه‌هایی موجود در طناب منوی، که باعث ورود و خرج خون در بیضه‌ها می‌شوند، دچار اختلال می‌شود.
علت بروز این اتفاق به طور کامل مشخص نیست، ولی هر چه هست با علت ایجاد سیاهرگ‌های واریسی در پا شباهت دارد.
دریچه‌های یک طرفه‌ی موجود در سیاهرگ‌ها همیشه باید اجازه دهند خون به سمت قلب به گردش دربیاید. بروز اشکال در کارکرد این دریچه‌ها باعث اختلال در جریان خون می‌شود. در این شرایط، به جای آن‌که خون به سادگی در رگ‌ها جریان پیدا کند، در نقاطی از سیاهرگ انباشته می‌شود. انباشته شدن خون باعث گشاد شدن عروق می‌شود.
ایجاد اختلال در جریان خون در هر اندامی از بدن باعث توقف کارکرد مناسب آن اندام می‌شود.
واریکوسل‌ها در دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
الف. واریکوسل ناشی از فشار - سیاهرگ اسپرمی مملو از خون می‌شود و به ایجاد واریکوسل درجه‌ی یک منجر خواهد شد.
ب. واریکوسل ناشی از انحراف جریان خون - انباشته شدن شدید خون باعث وارد آمدن آسیب به سیاهرگ اسپرمی و سایر سیاهرگ‌ها می‌شود؛ این وضعیت می‌تواند به ایجاد واریکوسل‌ بزرگ‌تر، درجه‌ی دو یا سه منجر شود.
بیضه‌ی سمت چپ بیش‌تر از بیضه‌ی سمت راست در معرض ابتلا به این وضعیت قرار دارد. با وجود این، اگر حتی یکی از بیضه‌ها به واریکوسل مبتلا شود، می‌تواند بر تولید اسپرم در هر دو بیضه تاثیر بگذارد.

۶. عوامل خطر
هیچ عامل خطر خاصی برای ابتلا به واریکوسل وجود ندارد، پسرهای جوان و در سنین بلوغ بیش‌تر از دیگران به این وضعیت دچار می‌شوند. به نظر می‌رسد خطر ابتلا به این وضعیت در آدم‌های مبتلا به اضافه‌وزن کم‌تر، و در آدم‌های قد بلند بیش‌تر باشد.
پیش‌تر، متخصصان گمان می‌کردند هنگامی که مردان پدر می‌شوند، از آن پس، دچار ناباروری نخواهند شد؛ ولی در ۱۹۹۳، پژوهشگران نتیجه گرفتند این ادعا ممکن است نادرست باشد. در عوض، آن‌ها دریافتند خطر ناباروری در مردان به مرور زمان ممکن است افزایش یابد.
چنان‌چه مردان بالای ۴۰ سال دچار واریکوسل شوند، علت احتمالی بیماری‌شان ممکن است انسداد سیاهرگ بزرگ‌تری در ناحیه‌ی شکم، و احتمالا ناشی از ایجاد یک تومور در کلیه‌ی این بیماران باشد.

۷. درمان طبیعی
اگر بیماری واریکوسل آن‌چنان جدی نباشد و بنابراین، به نیاز به جراحی نداشته باشد، پوشیدن محافظ بیضه می‌تواند به کاهش درد کمک کند.
برای درمان کمبود اسپرم نیز داروهای مختلفی در فروشگاه‌ها در دسترس هستند؛ ولی پیش از استفاده از این قبیل داروها بهتر است با پزشک مشورت کنید.

۸. تشخیص
واریکوسل دارای سه درجه است:
الف. درجه‌ی یک - کوچک‌ترین نوع واریکوسل که قابل مشاهده نیست؛‌ ولی پزشک می‌تواند این وضعیت را با استفاده از مانور والسالوا تشخیص دهد.
ب. درجه‌ی دو - این نوع از واریکوسل نیز قابل مشاهده نیست، ولی بدون استفاده از مانور والسالوا قابل تشخیص است.
پ. درجه‌ی سه - این نوع از واریکوسل قابل مشاهده است.
اگر تورم ناشی از واریکوسل بسیار بزرگ باشد، ممکن است شبیه ‌"‌کیسه‌ای حاوی کرم‌"‌ شود.
واریکوسل ساب‌کلینیکال به واریکوسلی گفته می‌شود که فقط از طریق آزمایش‌های تصویربرداری قابل شناسایی باشد. این گونه‌ آزمایش‌ها ممکن است شامل ترموگرافی (یا دمانگاری) بیضه‌ها یا سونوگرافی داپلر باشند.
هم‌چنین، آزمایش سونوگرافی می‌تواند به حذف سایر علت‌های احتمالی (برای بروز واریکوسل) از قبیل ایجاد تومور روی سیاهرگ اسپرمی یا در نزدیکی آن کمک کند.
از جمله سایر آزمایش‌های احتمالی می‌توان به آنالیز اسپرم و آزمایش هورمون‌ها - جهت شناسایی افزایش میزان هورمون محرکه فولیکولی (FSH) و کاهش تستوسترون - اشاره کرد. این آزمایش‌ها معمولا هنگامی انجام می‌شوند که پزشک به اختلال در کارکرد بیضه‌ها مشکوک باشد.
واریکوسل معمولا خطر جدی به همراه ندارد؛ ولی اگر هر گونه تغییر را در شکل، اندازه، یا استحکام ناحیه‌ی تناسلی مشاهده کردید، حتما نزد پزشک بروید.