تکامل رشد کودک، اهمیت قصه خوانی

شهرزاد، علاءالدین و چراغ جادو، سندباد، شنگول و منگول و... افسانه‌هایی قدیمی هستند که هنوز هم برای بچه‌ها جذابیت و شگفتی دارند و بچه‌ها همیشه عاشق چنین داستان‌هایی بوده‌اند. گرچه امروزه تماشای تلویزیون و بازی‌های مهیج رایانه‌ای بسیار رایج شده، هنوز هم این داستان‌ها دوست‌داشتنی هستند و خواندن چندباره آنها اصلا برای کودکان ملال‌آور نیست.
روان‌پزشکان معتقدند مغز انسان، ساختار اجتماعی را کاملا درک می‌کند و به این دلیل کودک زمانی که با دیگران ارتباط برقرار می‌کند، یادگیری بهتری دارد. در همین راستا قصه‌خوانی می‌تواند یکی از مطلوب‌ترین شرایط رابطه احساسی و کلامی را ایجاد کند. علاوه بر این، محققان دریافته‌اند استعاره‌های داستانی در ایجاد اتصالات نورون‌های مغز تاثیر چشمگیری دارند.

افسانه‌ها همیشه طرفدار دارند
در دنیای رو به پیشرفت امروز، ممکن است این سوال به ذهن برسد که چرا با وجود داستان‌های جدید هنوز هم بچه‌ها به شنیدن افسانه‌های قدیمی تمایل بیشتری دارند. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل این باشد که افسانه‌ها به‌دلیل تکرار مداوم و انتقال نسل به نسل تلطیف‌شده و مفهوم‌های مختلفی را به کودک؛ چه دختر و چه پسر، در سنین مختلف منتقل می‌کنند. این پیام‌ها منشاء افکار و ایده‌های متنوعی است که به کودک کمک می‌کند تا مشکلات را بهتر پشت سر بگذارد و با آرامش بیشتری پا به دنیای بزرگسالی بگذارد. البته تجربه خوشایند والدین و بزرگ‌ترها در مورد این داستان‌ها نیز احساس خوشایندی به کودکان منتقل می‌کند.

تقویت تفکر منطقی و عینی
کودک از همان سال‌های نخست زندگی مسائلی مانند ناامیدی، رقابت، مواجهه با دنیای پیرامون، قبول مسوولیت و... را از سر می‌گذراند. همچنین ممکن است با تنهایی و اضطراب روبرو شود. بعضی والدین فکر می‌کنند باید کودک را از مشکلات و ناملایمات زندگی دور نگه داشت و فقط جنبه‌های مثبت هر مساله را به او نشان داد اما از آنجا که کودک به خوبی درک می‌کند که زندگی فقط با اتفاق‌های خوب همراه نیست، این روش نه‌تنها به آرامش و اطمینان بیشتر او کمک نمی‌کند، بلکه باعث تشدید نگرانی‌هایش نیز خواهد شد.
داستان‌های تخیلی راهنمای خوبی برای بچه‌ها محسوب می‌شوند چراکه با زبان کودکانه درباره واقعیت‌های زندگی صحبت می‌کنند و شهامت مقابله با مشکلات را آموزش می‌دهند. درواقع در قالب داستان، مفاهیم مختلف زندگی به شکل غیرمستقیم ارائه می‌شود که این شیوه علاوه بر سهولت بیان، تاثیرگذاری بیشتری نیز خواهد داشت. در تمام داستان‌های هدفمند و بامحتوا، تلخی‌ها و مشکلات زندگی و شیوه مقابله قهرمانان با آنها به شیوه‌ای ملموس و خلاقانه به کودک نشان داده می‌شوند.

پرورش احساسات، تخیلات و خلاقیت
شنیدن داستان به کودک کمک می‌کند بین احساساتش هماهنگی ایجاد کند و با طرح ایده‌های مختلف، راه‌حل‌هایی برای حل مشکلات به او الهام می‌کند؛ خوبی و بدی چیست؟ مهربان بودن بهتر است یا بدجنس بودن؟ بزرگ شدن چگونه است و چطور باید از خانواده جدا شد؟ و... پرسش‌هایی از این نوع در ذهن همه بچه‌ها شکل می‌گیرد و داستان‌ها سرشار از چنین مفاهیمی هستند که مانند چراغ‌هایی راهنما مسیر زندگی کودک را روشن می‌کنند. همه آنها یک پیام ساده و امیدوارکننده را نشان می‌دهند؛ اگر به جای فرار از مشکلات اجتناب‌ناپذیر زندگی، شجاعانه با آنها روبرو شویم، پیروزی حتما از آن ماست و به آنچه بخواهیم می‌رسیم.
قصه‌ها به شیوه خلاقانه طوری با بچه‌ها صحبت می‌کنند که برای آنها بسیار خوشایند و دوست‌داشتنی است و به همین دلیل آنها ارتباط خوبی با قصه‌ها برقرار می‌کنند. کودک خردسال در دنیایی مملو از سرزندگی و شادابی سیر می‌کند. در دنیای او مرز مشخصی بین جاندار و بی‌جان، انسان و حیوان، واقعیت و تخیل وجود ندارد. عبارات زمانی و مکانی مانند «یکی بود، یکی نبود...» و «در سرزمینی خیلی دور که کسی نمی‌داند کجاست...» کودک را از دنیای واقعی روزمره جدا می‌کند و او را به هر آنچه را که در تخیلاتش است و نمی‌تواند به روش‌های معقول به آن برسد، خواهد رساند.
علاوه بر این، قصه‌خوانی به تقویت تفکر منطقی و ریاضی کودک کمک می‌کند و به او این امکان را می‌دهد تا افراد، اجسام و حیوانات را در ذهن ترسیم کند. همذات‌پنداری با شخصیت‌های داستان باعث می‌شود خود را در موقعیت‌های مختلف تصور کند و به‌تدریج مهارت حل مساله و تلاش برای رفع مشکلات به شیوه‌های گوناگون را می‌آموزد.
همچنین زمانی که برای کودک قصه خوانده می‌شود، او بهتر می‌تواند نظم یک اتفاق را درک کند و به خوبی ابتدا، انتها و هر بخش از داستان را تشخیص دهد. به این ترتیب توانایی بهتری برای شناخت وقایع زندگی به دست می‌آورد، مفهوم زمان برای او ملموس‌تر خواهد بود و صبوری برای رسیدن به نتیجه را می‌آموزد.

همسوشدن با شخصیت‌های داستان و پرورش مهارت‌های زندگی
گرچه توجه به گروه سنی کتاب‌های داستان می‌تواند روش نسبتا مطمئنی برای انتخاب کتاب باشد، والدین به راحتی می‌توانند با توجه به شخصیت کودک در این زمینه بهترین موضوعات را انتخاب کنند. به عنوان مثال، اگر کودک از مساله‌ای مانند تاریکی می‌ترسد، می‌توان از این طریق او را با شخصیت‌های داستان همراه کرد تا کم‌کم بر این ترس غلبه کند. همچنین اگر کودک هنگام شنیدن داستان واکنشی نشان نمی‌دهد، شاید به این علت است که مفاهیم داستان با تخیل و افکار او همسو نیست، در غیراین‌صورت او هیجان و تمایل خود را نشان می‌دهد و مدام از شما می‌خواهد تا داستان را برایش تکرار کنید و از تخیل در این‌باره لذت می‌برد. وقتی افکار و دل‌مشغولی‌های کودک تغییر کند، تمایل نشان می‌دهد داستان‌های دیگری را بشنود و به این ترتیب به این نیاز پاسخ می‌گوید.
بهترین شیوه در قصه‌گویی این است که اجازه دهید فرزندتان شما را در این مسیر هدایت کند. انتخاب قصه‌های مختلف توسط او به شما کمک خواهد کرد تا افکار و تخیلاتش را بهتر بشناسید اما توجه داشته باشید شور و هیجان او را با توضیح کامل اتفاقات داستان خاموش نکنید چراکه تمام هیجان افسانه‌ها به این دلیل است که کودک نمی‌داند چطور، چگونه و چرا این موضوع اتفاق افتاده و در واقع مسحور داستان می‌شود.

آنچه در مورد قصه‌گویی باید به‌ یاد داشته باشیم
- بهتر است پس از پایان داستان از کودک خواسته شود تا داستان دیگری را با شخصیت‌های مشابه و به زبان خود برای شما تعریف کند.
- معمولا نخستین موردی که کودکان در زمان خواب رویاپردازی می‌کنند، آخرین موقعیتی است که در آن حضور داشته‌اند. به همین دلیل تعریف کردن قصه پیش از خواب به داشتن خوابی بهتر کمک می‌کند.
- گاهی قصه را در قالب نمایش اجرا کنید و از کودک بخواهید همراه شما در تعریف قصه شرکت داشته باشد.
- هیجان و احساس را در داستان دخیل و به کودک منتقل کنید. به عنوان مثال زمانی که در داستان یکی از شخصیت‌ها به خواب رفته، خروپف کنید، لحن سوال، تعجب، ترس و... را در خواندن اعمال کنید.
- تعریف کردن یک قصه شاید برای ما تکراری شود اما کودک از هر بار شنیدن آن به وجد می‌آید و لذت می‌برد.
- پس از چند بار تعریف کردن یک قصه، از کودک بخواهید قصه را با تصورات خود به پایان برساند و از او بپرسید اگر به جای یکی از شخصیت‌ها باشد، چه واکنش و رفتاری خواهد داشت.
- برای بچه‌های کوچک ترجیحا کتاب‌های مصور بخوانید و داستان را با توجه به تصاویر تعریف کنید.
- گاهی از کودک بخواهید از روی تصاویر، داستان را برای شما بازگو کند.
- از طریق قصه‌خوانی می‌توان کودک را با مفاهیم رنگ، اندازه، اماکن، فصول و... آشنا کرد.