جایگزین شیر مادر برای نوزاد، وجود دارد؟

سلامت نیوز: «شیرم را حلالت نمی کنم»؛ یک جمله کاملاً آشنا برای ما ایرانی ها؛ بیشتر مادرهای ایرانی وقتی از دست فرزندشان عصبانی می شوند و می خواهند او را از تصمیمی که گرفته منصرف کنند از این جمله استفاده می کنند که انصافاً تهدید تاثیرگذاری هم هست و از گذشته های دور تاکنون توانسته جلوی وقوع بسیاری از بزهکاری ها را بگیرد.

شیری که دوران نوزادی مان خورده بودیم و آن زمان ما را در برابر خیلی از بیماری ها محافظت می کرد، هنوز هم در برابر بسیاری از خطرات از ما محافظت می کند و حرمتش اجازه نمی دهد، کار نادرستی را انجام دهیم.شیر مادر یک جای دیگر هم کاربرد دارد؛ معمولا وقتی می خواهند بگویند فلانی آدم درستی است و از خوبی اش تعریف کنند، می گویند: «شیر مادرش حلالش»!

بعد از گذشت چندین سال هنوز هم مادرم غصه می خورد که چرا زمانی که من نوزاد بوده ام، نتوانسته ام شیر مادر بخورم و با شیر خشک بزرگ شده ام؛ حالا هم هر مشکلی برایم پیش می آید، می گوید: اگر آن موقع شیر مادر خورده بودی حالا وضعیتت این طور نبود و مثلاً به فلان بیماری مبتلا نمی شدی؛ راست می گوید؛ شیر مادر تنها یک ماده غذایی نیست، یک کمپلکس از ویژگی ها و خصوصیات مادر است.

منطقه خوزستان، پس از جنگ جهانی دوم استفاده از شیر خشک و غذاهای کودک به صورت گسترده جایگزین شیر مادر شد؛ این امر در کشورهای توسعه یافته رشد بیشتری داشت و به همین دلیل موجب نگرانی جوامع جهانی شد.

در چنین شرایطی ترویج تغذیه با شیر مادر و افزایش آگاهی عموم از خواص منحصر بفرد این شیر در سلامتی کودک و حفظ و تداوم شیردهی مادران، نیازمند گامی بزرگ و اساسی بود، بر این اساس در اول اوت سال ۱۹۹۰ سازمان بهداشت جهانی با همکاری یونیسف طی اجلاسی در شهر فلورانس ایتالیا، بیانیه ای را در تداوم، ترویج و حمایت از تغذیه با شیر مادر به امضا رساند. در این بیانیه بر اهمیت تغذیه نوزاد با شیر مادر در شش ماه اول زندگی و تاثیر آن بر تندرستی کودک و مادر تاکید شده است، بر همین اساس نیز اول آگوست مصادف با ۱۱ مردادماه به عنوان «روز جهانی شیر مادر» نام گرفت و این روز آغاز هفته ای به همین نام است.

۱۴۰۰ سال پیش از این تصمیم سازمان بهداشت جهانی، قرآن بر اهمیت شیر مادر تاکید کرده است؛ در آیه ۱۴ سوره لقمان آمده است: «مادر به هنگام بارداری بسیار رنج و محنت کشید و پیوسته بر ضعف و سستی او افزوده شد، سرانجام او را بزاد و به مدت دو سال شیر داد و سپس از شیر باز گرفت». در این آیه به وضوح به لزوم شیردهی به مدت دو سال و اهمیت آن اشاره شده است. تحقیقات انجام شده نیز نشان می دهد کودکانی که در شش ماه نخست زندگی تنها با شیر مادر تغذیه می شوند و تا دو سال نیز این شیر را مصرف می کنند، در مقایسه با کودکانی که شیر مادر مصرف نمی کنند، هشت واحد هوش(ای.کیو) بیشتری دارند.

همچنین طبق آیات و روایاتی که موجود است شیر مادر از نظر روحی و روانی نیز تاثیر زیادی بر انسان دارد و حضرت علی(ع) می فرماید: «زن نابخرد را به دایگى نگیرید، که شیر بر سرشت‏ها چیره می شود».

شیر تنها یک مایع مغذی نیست و از نظر معنوی نیز تاثیرات زیادی دارد. همچنان که امروزه می گویند وضعیت و حالت روحی مادر در هنگام شیر دادن بسیار مهم است و کودک متوجه حالات مادر می شود. ابن سینا نیز در کتاب قانون در مورد اهمیت تغذیه با شیر مادر آورده است: «شیر مادر برای نوزاد از هر شیر دیگری بهتر است، زیرا بیشتر از هر غذای دیگری، به گوهر غذایی نوزاد که در زندگی جنینی به او می رسد شباهت دارد». شیر خشک هر چقدر هم که با تجهیزات جدید ساخته شده باشد و مواد مفید مختلف در آن استفاده شده باشد باز هم از لحاظ آنتی ژنی شباهت کمی به بدن مادر دارد و برای کودک بیگانه است.

دکتر سیما اورنگ، کارشناس کودکان مرکز بهداشت خوزستان درباره اهمیت تغذیه با شیر مادر می گوید: تغذیه با شیر مادر یک اصل مهم در تامین سلامت کودکان است و در ۶ ماه نخست زندگی موجب کاهش مرگ و میر کودکان می شود و از آنها در برابر بیماری ها محافظت می کند. بر اساس آمار به دست آمده از مراجعان به کمیسیون شیر شهرستان ها مشخص شد که ۶۸ درصد کودکان به دلیل نامطلوب بودن منحنی رشد، ۴٫۷ درصد به دلیل مصرف داروهای خاص توسط مادر و ۷٫۵ درصد به دلیل چندقلوزایی شیر خشک مصرف می کنند.

او ادامه می دهد: در روزهای نخست تولد نوزاد به دلیل حجم کم آغوز، بسیاری از مادران نگران کم بودن شیر خود هستند، این در حالی است که همین مقدار اندک آغوز برای نوزاد کافی است؛ همچنین نوزاد در روزهای نخست پس از تولد، به صورت طبیعی وزن کم می کند. در هفته های دوم و سوم پس از تولد بسیاری از شیرخواران دچار کولیک می شوند که گریه نوزاد به خصوص در بعدازظهرها و امتناع نوزاد از گرفتن سینه مادر، موجب می شود برخی مادران به اشتباه تصور کنند که شیر آنها برای نوزاد کافی نیست.

کارشناس مرکز بهداشت خوزستان درباره دلایل ناکافی بودن شیر مادر، می گوید: این موضوع ممکن است دو دلیل اولیه و ثانویه داشته باشد؛ نوع اولیه تنها دو تا پنج درصد موارد را به خود اختصاص می هد و به علت مشکلات تشریحی پستان، جراحی پستان به قصد کوچک کردن و یا بزرگ کردن، ابتلا به بیماری در مادر، فشار خون بالا و سندرم شیهان بروز می کند؛ همچنین بدن برخی مادران در سن ۴۰ سالگی و پس از آن شیر کافی تولید نمی کند.

نوع ثانویه ناکافی بودن شیر شایع تر است؛ در این نوع، در ابتدا شیر مادر زیاد است، ولی در اثر مشکلات مربوط به مادر و شیرخوار، حجم شیر به سرعت کاهش می یابد. به طور طبیعی تنظیم حجم شیر مادر به صورت مستقیم به تعداد دفعات تخلیه پستان ها بستگی دارد، به این معنی که هرچه دفعات تخلیه در شبانه روز بیشتر باشد، حجم شیر مادر بیشتر می شود.

از سوی دیگر اگر به هر دلیلی فواصل تخلیه پستان های مادر طولانی تر شود، این امر موجب کاهش حجم شیر مادر می شود. در صورت تشخیص زودهنگام این مساله، می توان با تحریک فوری و تخلیه مکرر پستان های مادر از بروز مشکل پیشگیری کرد.

وی ادامه می دهد: استفاده از شیر مصنوعی در کنار شیر مادر، موجب می شود فاصله شیردهی و تخلیه پستان ها افزایش یابد و این عامل موجب کاهش حجم شیر مادر می شود. همچنین اگر تغذیه کودک با شیر خشک در ساعات عصر باشد، به طور طبیعی شیردهی به نوزاد در شب کاهش می یابد و با توجه به اینکه شیردهی در شب موجب افزایش حجم شیر مادر می شود، در صورت عدم تخلیه پستان برای مدت طولانی، حجم شیر مادر کاهش می یابد.

شیر مادر هم برای خودش دنیایی دارد؛ همین شیر به ظاهر ساده می تواند کودک را در برابر بسیاری از بیماری ها محافظت کند. سیستم ایمنی بدن کودک در چند ماهه نخست زندگی ضعیف است و در دنیای پیرامون او تعداد زیادی باکتری، ویروس و انواع مختلف میکروارگانیسم ها وجود دارند که هر یک به تنهایی می توانند کودک را به هلاکت برسانند، ولی وقتی کودک به وسیله شیر مادر تغذیه می شود برخی آنتی بادی ها نظیر "IgA" از طریق شیر وارد بدن نوزاد می شود و او را در برابر بسیاری از میکروارگانیسم ها مقاوم می کند. نکته جالب توجه این است که در سیستم ایمنی آنتی بادی به نام «IgE» وجود دارد که موجب بروز حساسیت ها می شود، ولی این ماده در شیر وجود ندارد و حساسیت های مادر هم به کودک منتقل نمی شوند.

شیری که درون سینه مادر است، حق مسلم کودک شیرخوار است و وظیفه انسانی ایجاب می کند که هر مادری در صورتی که می تواند، این فرصت را در اختیار کودک خود قرار دهد که از شیر مادر استفاده کند. متاسفانه امروزه برخی مادران به دلایل مختلف از جمله به هم خوردن زیبایی، کودک را از این حق محروم می کنند. شیر خشک نمی تواند جایگزین مناسبی برای شیر مادر باشد و تنها کودک را سیر می کند.

شیر خشک ، اگرچه خوشمزه است، ولی نوزاد را از مادر دور می کند.