علائم شروع قاعدگی، تندخویی
در خصوص تغییرات خلق و خو در دوران قاعدگی باید گفت که این وضعیت می تواند به عنوان نشانه ای از وجود از سندروم پیش از قاعدگی می باشد . در بعضی از زنان علایم ممکن است در حین قاعدگی هم ادامه پیدا کند.
پرسش: نقش قاعدگی و عادت ماهیانه و همچنین بیماری پرکاری تیروئید هر یک چه میزان در خلق و خوی بانوان مخصوصا در تندخویی و عصبی مزاج شدن آن ها تاثیر دارد؟
پاسخ: در خصوص تغییرات خلق و خو در دوران قاعدگی باید گفت که این وضعیت می تواند به عنوان نشانه ای از وجود از سندروم پیش از قاعدگی می باشد . در بعضی از زنان علایم ممکن است در حین قاعدگی هم ادامه پیدا کند . برای آشنایی شما با این مشکل مطلب زیر را برایتان می آورم:
بسیاری از زنان برخی علائم نا خوشایند یا ناراحت کننده را طی چرخه قاعدگی خود احساس می کنند. در بعضی از زنان این نشانه ها قابل توجه ولی کوتاه مدت هستند و ناتوان کننده نیستند. اما بعضی دیگر ممکن است یک دو نشانه از دامنه وسیع نشانه ها را که موقتاً عملکرد طبیعی شان را مختل می کند داشته باشند. این نشانه ها ممکن است از چندساعت تا چند ماه تداوم داشته باشد. نوع و شدت نشانه ها در افراد مختلف متفاوت است. به این گروه از نشانه ها سندرم پیش از قاعدگی یا در اصطلاح PMS گفته می شود. گرچه این نشانه ها معمولاً با شروع دوره قاعدگی متوقف می شوند، در بعضی زنان نشانه ها ممکن است در طی این دوره و پس از آن نیز ادامه پیدا کند.
PMS یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زنانه دنیا است. در ایران البته آمار درست و دقیقی از این بیماری در دست نیست، اما منابع آمریکایی می‌گویند ۴۰ تا ۶۰ درصد زنان این کشور (و کم و بیش، همین درصد از خانم‌ها در کشورهای دیگر) بین سنین ۱۲ تا ۵۰ سالگی با این بیماری دست به گریبانند. PMS اگرچه با افزایش سن تشدید می‌شود، اما برای دختران جوان و نوجوان نیز می‌تواند کاملا دردسرساز باشد.
علتش هنوز نامشخص است اما اغلب پزشکان، به هم خوردن تعادل هورمونی استروژن و پروژسترون را محتمل‌ترین دلیل این بیماری می‌دانند. هورمون استروژن که در تمام طول ماه تولید می‌شود، درست پیش از تخمک گذاری افزایش می‌یابد. در این مرحله، تخمدان‌ها شروع به ساخت و ترشح پروژسترون می‌کنند. PMS هم دقیقاً در طول دوهفته بعد از تخمک گذاری تا پایان دوره قاعدگی اتفاق می‌افتد و خانم‌هایی که تخمک گذاری ندارند، اصلاً به این بیماری دچار نمی‌شوند، مگر اینکه تحت درمان با هورمون‌های استروژن و پروژسترون صناعی باشند که در این صورت، بعید نیست آن‌ها هم از این بیماری رنج ببرند.
چهره‌نگاری از یک بیماری هزارچهره
می‌شود گفت PMS یک بیماری هزار چهره است، چراکه پزشکان بیش از 150 علامت را به این بیماری منسوب کرده‌اند. علایمش البته در زنان مختلف، متفاوت است و همین مسأله، تشخیص را دشوار می‌کند. بدتر اینکه، الگوی این بیماری بر حسب ماه‌های مختلف سال و سن بیمار نیز ممکن است دست‌خوش تغییر شود.
شایع‌ترین علایم این بیماری همان‌طور که در ابتدای بحث هم اشاره شد، عبارتند از: دلشوره، ناپایداری خلقی، تحریکپذیری، تنش عصبی، سردرد، میل شدید به شیرینیجات، افزایش اشتها، تپش قلب، ضعف، سرگیجه و غش، افزایش وزن، ورم دست و پا، تورم و حساسیت پستانها، احساس ورم و نفخ شکم، افسردگی، ضعف حافظه و بی‌خوابی.
جالب است بدانید که این بیماری می‌تواند علایم ویژه‌ای از قبیل بد خُلقی، سرکشی در برابر پدر و مادر و اولیای مدرسه، فرار از منزل و عدم حضور در مدرسه و افزایش شدید میل جنسی را در دختران جوان به وجود بیاورد. اما از آنجایی که اکثر این علایم جز در موارد بسیار واضح به درستی تشخیص داده نمی‌شود، هیچ بعید نیست که مشکل این دختران تا نزدیک سن 30 سالگی نیز بدون تشخیص بماند.
به طور کلی علایم را می توان به این ترتیب دسته بندی کرد:
تغییرات خلق و اثرات روانی آن:
تحریک پذیری
دستپاچگی ونا آرامی
فقدان کنترل
پرخاشگری
بر آشفتگی
بی خوابی
مشکل در تمرکز
سستی
افسردگی
خستگی شدید
احتباس مایعات
ورم
اضافه وزن های ماهیانه
کاهش حجم ادرار
احساس پری و درد در پستانها
مشکلات تنفسی
آلرژی ها
عفونت ها
شکایات چشمی
اختلالات بینایی
التهاب ملتحمه
علائم گوارشی
نفخ کردن
یبوست
تهوع
استفراغ
تغییر اشتها
احساس سنگینی یا فشار در لگن
کمر درد
مشکلات پوستی
جوش صورت
التهاب پوستی عصبی والتهاب پوست به همراه خارش
تشدید سایر مشکلات پوستی
نشانه های عصبی یا عروقی
سردرد
سرگیجه
سنکوپ وغش کردن
کرختی، خارش، سوزش یا افزایش حساسیت بازوها و پاها
کوفتگی سریع
تپش قلب
قربانیان بی‌اطلاعی
تاوانی که جامعه بابت PMS می‌پردازد باورکردنی نیست. تصور کنید کودکی را که تحت سرپرستی مادری مبتلا به این بیماری بزرگ می‌شود؛ مادری که یک خط در میان، کنترلش را از دست می‌دهد و فرزندش را مورد آزار و اذیت جسمی یا لفظی قرار می‌دهد، نه برای خودش آسودگی خاطر می‌گذارد و نه برای فرزندش اعتماد به نفس و خودباوری. و البته تقصیری هم به گردن آن مادر نیست. او بیمار است و هیچ بعید نیست که در برقراری ارتباط با دیگران و حتی در روابط زناشویی خودش هم دچار مشکل شود.
PMS در دختران جوان می‌تواند یکی از علل اصلی گرایش به مواد مخدر و الکل باشد. دختران جوان مبتلا که دچار علایم خفیفی همچون تحریکپذیری، اضطراب، ناپایداری خلقی و افسردگی می‌شوند، خیلی مشکلات رفتاری آن‌ها را در برمی‌گیرد و کم‌کم خودشان نیز باورشان می‌شود که هیچ کنترل و مسؤولیتی در قبال رفتارشان ندارند.
مسأله‌ای سخت با راه حلی آسان
جالب‌ترین نکته در خصوص PMS این است که رژیم غذایی اغلب مبتلایان به این بیماری شبیه همدیگر است. اکثرشان غذاهای آماده، غذاهای چرب، محصولات لبنی و مواد کافئین دار را زیاد مصرف می‌کنند و کمتر به سراغ غذاهای طبیعی و سالم می‌روند. به همبرگر، سیب‌زمینی سرخ‌کرده، چیپس، نوشابه‌های کولادار، انواع بیسکویت و شیرینیجات و به‌خصوص شکلات، ماکارونی و برنج شدیداً علاقه‌مندند و از طرفی برای حفظ تناسب اندامشان هم گهگاه بعضی از وعده‌های غذایی‌شان را کاملاً حذف و در عوض، گاهی اوقات هم حسابی در غذا خوردن زیاده‌روی می‌کنند.
جالب است که با آغاز دوره PMS و ورم ناشی از آن، به مبتلایان احساس چاقی دست می‌هد و به همین دلیل، به رژیم‌های موقت غذایی روی می‌آورند. اما با برطرف شدن این دوره، دوباره پرخوری شروع می‌شود و در عوض، برای کم کردن این اشتهای کاذب می‌روند سراغ داروهای لاغری. این چرخه تغذیه‌ای را در اغلب مبتلایان PMS می‌شود سراغ گرفت.
پزشکان تشخیص می‌دهند
تشخیص این بیماری بر مبنای الگوی زمانی شروع و ختم علایم است. یعنی اگر هر کدام از علایم فوق‌الذکر (به خصوص علایم شایع‌تر) یک یا دو هفته مانده به شروع قاعدگی آغاز شود و با شروع قاعدگی، یا مدت کوتاهی بعد از شروع قاعدگی پایان یابد، می‌توانیم مطمئن شویم که با یک بیمار مبتلا به PMS روبه‌رو هستیم. خطر ابتلا به این بیماری در خانم‌هایی که سابقه خانوادگی ابتلا به PMS داشته باشند، البته بیشتر است. حاملگی‌های متعدد هم شانس بروز این بیماری را افزایش می‌دهد. استرس نیز از دیگر عوامل زمینه‌ساز و تشدیدکننده PMS محسوب می‌شود.
خیلی از مبتلایان به این بیماری، به داروهای ضد افسردگی، آرام‌بخش، خواب‌آور و مسکن اعتیاد پیدا می‌کنند. اگرچه قرص‌های ضد بارداری ممکن است علایم این بیماری را (در موارد خفیف) مرتفع کنند اما با قطع آن‌ها، PMS دوباره و این‌بار، شدیدتر از قبل برمی‌گردد. چاق و لاغر شدن‌های مکرر، جراحی، ضربات شدید و ابتلا به بعضی بیماری‌ها نیز می‌تواند باعث بروز یا تشدید علایم این بیماری شود. در هنگام تشخیص باید حتماً به الگوی تغذیه‌ای شخص به عنوان یک عامل کلیدی برای تشخیص قطعی توجه کرد.
هرچه زودتر دست به کار شوید
علاوه بر عوارضی که قبلاً ذکر شد و مشکلات متعدد روحی روانی که مبتلایان به این بیماری از آن رنج می‌برند، به نظر می‌رسد که برخی از بیماری‌ها و معضلات بهداشتی دیگر نیز با PMS در ارتباط باشند. تازه‌ترین تحقیقات در این زمینه حاکی از آن است که همان نوع برنامه غذایی که می‌تواند باعث بروز PMS شود، می‌تواند در بروز بیماری‌های دیگر نیز نقش داشته باشد؛ بیماری‌هایی همچون: اندومتریوز، ناباروری، افسردگی متعاقب زایمان، قاعدگی نامنظم، فیبروسیست پستان، تومورهای فیبرویید، افزایش خطر هیسترکتومی (برداشتن رحم)، مشکلات یائسگی، پوکی استخوان و حتی افزایش خطر ابتلا به بعضی از سرطان‌های تناسلی و بدخیمی‌های پستان.
و خلاصه اینکه، تحقیقات اخیر نشان داده است که یکی از عوامل مهم و مؤثر در بروز یا درمان PMS، نحوه زندگی شخص است: برنامه غذایی، رژیم‌درمانی و پرخوری‌های متناوب، استفاده از مواد غذایی خطرساز و ... به نظر می‌رسد که علایم PMS یک نقش واسطه‌ای میان شخص مبتلا و بدن او بازی می‌کند که به شخص هشدار می‌دهد: برنامه غذایی‌ات را بهتر کن، حالت بهتر می‌شود.
درمان:
اگرچه بسیاری از خانم‌ها در طی دوران باروری خود ممکن است دچار عوارض و علایم سندرم پیش از قاعدگی شوند ولی بررسی‌ها نشان داده است انواع شدید این سندرم در خانم‌های بین سنین ۳۰ تا ۴۰ سال یا خانم‌هایی که فرزندان کوچک دارند، بسیار شایع است. عوارضی که می‌تواند غیر از تأثیر روی بهره‌وری فرد مبتلا در محیط کار و منزل، روی روابط اجتماعی و زندگی اجتماعی این افراد نیز تأثیر منفی بگذارد.
هنوز علت واقعی این سندرم مشخص نشده است ولی اکثر پزشکان عقیده دارند، PMS، واکنش غیر طبیعی بدن در برابر تغییرات طبیعی هورمون‌ها و وضعیت بیولوژیکی بدن است. واکنش‌هایی که می‌توانند موجب تغییرات زیادی در وضعیت تنظیم عصبی و هموستاز بدن شوند و علایم تشکیل‌دهنده این سندرم را به‌وجود آورد.
همان‌طور که گفته شد، چون هنوز علت اصلی این سندرم مشخص نشده است، درمان‌هایی هم که در این زمینه وجود دارند درمان‌های اختصاصی و ثابت‌شده این بیماری نیستند. روش‌هایی که در زیر به ذکر آن می‌پردازیم، صرفاً روش‌های درمانی‌ای هستند که پزشکان و خانم‌های مبتلا بر اساس کنترل بعضی علایم، آن‌ها را تجربه کرده‌اند و مؤثر یافته‌اند.
درمان‌های دارویی
پروژسترون و پروژستوژن: تا چندین سال قبل تصور می‌شد که علت اصلی PMS کمبود پروژسترون در بدن است. به همین دلیل برای مبتلایان، قرص پروژسترون تجویز می‌شد. اگرچه استفاده از این دارو تا حدودی علایم PMS را برطرف می‌کرد ولی در عوض طول دوره قاعدگی را افزایش می‌داد که باعث ناراحتی مصرف‌کنندگان می‌شد. به همین دلیل مدتی بعد داروهای صنعتی مشابه پروژسترون ساخته و به بازار عرضه شد. پروژستوژن در بعضی موارد جلوی به‌وجود آمدن PMS را می‌گرفت و عوارض پروژسترون را هم نداشت، ولی در بعضی موارد هم مشخص شد که خود می‌تواند تحریک‌کننده به‌وجود آمدن این سندرم باشد. این اثر متضاد پروژستوژن باعث شد که این دارو هم نتواند در بین روش‌های درمان PMS جایی برای خود پیدا کند.
قرص‌های ضدبارداری ترکیبی: هنوز هم از این داروها برای درمان عوارض PMS استفاده می‌شود. اگرچه مطالعات زیادی وجود ندارند که تأثیرگذاری این روش را تأیید کنند، ولی تجربه خانم‌های مصرف‌کننده خود باعث شده است تا همچنان قرص‌های ضد بارداری به عنوان یک روش شایع استفاده شود. با این حال استفاده از این قرص‌ها نمی‌تواند عوارض خلقی و روحی PMS را از بین ببرد و اضطراب، بدخلقی، تنش عصبی، دلشوره و افسردگی در جای خود باقی خواهند ماند. از عوارض این قرص هم می‌توان به ترومبوآمبولی یا بازگشت علایم بعد از قطع مصرف داروها اشاره کرد.
استروژن: این دارو باعث می‌شود سیکل قاعدگی متوقف و در نتیجه عوارض PMS آشکار شود. اما در خانم‌هایی که رحمشان برداشته نشده است، باید برای جلوگیری از ایجاد هیپرپلازی در رحم، پروژسترون هم تجویز شد. درد پستانها، تهوع و افزایش وزن از عوارض مصرف این داروها است.
بروموکریپتین: گاهی اوقات در خانم‌هایی که درد پستان در هنگام PMS بسیار بیشتر از علایم دیگر آزارشان می‌دهد، می‌توان از این دارو استفاده کرد. بروموکریپتین جلوی ترشح هورمون پرولاکتین را می‌گیرد. درد و تحریکپذیری پستان با مهار این هورمون برطرف می‌شود اما باید انتظار عوارضی مثل تهوع، یبوست، سردرد و گیجی را داشت.
دارویی به نام دانازول هم که یک هورمون مصنوعی است برای برطرف کردن همین علایم (درد پستان) به کار می‌رود ولی مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند باعث مشکلات قلبی شود.
دیورتیک‌ها: دسته دیگری از داروها که برای کنترل عوارض PMS استفاده می‌شوند، دیورتیک‌ها هستند. داروهایی که معمولاً در بیماری‌های قلبی و فشار خون کاربرد دارند. دیورتیک یعنی ادرارآور و همان‌طور که از نام داروها پیدا است از آن‌ها برای کنترل عوارضی چون پف‌کردن، ورم، درد پستان و کم کردن وزنی که ناشی از احتباس آب در بدن باشد استفاده می‌شود. اسپیرونولاکتون از این دسته داروها است.
استفاده نامناسب و بدون مشاوره با پزشک از این داروها علاوه بر اینکه می‌تواند علایم کمبود مایع در بدن را به‌وجود بیاورد، می‌تواند موجب هدر رفتن پتاسیم زیادی بشود که عوارض قلبی جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
داروهای ضد افسردگی (SSRI): استفاده از بعضی از داروهای ضد افسردگی که مکانیسم اثرشان مهار بازجذب سروتونین در پایانه‌های عصبی است، می‌تواند در برطرف کردن عوارض عصبی و روانی PMS مفید باشد. دلشوره، ناپایداری خلقی، تحریکپذیری و تنش عصبی که در چند روز قبل از قاعدگی به‌وجود می‌آید با مصرف این دسته از داروها (مثلاً فلوکستین) برطرف شود، ولی مصرف این داروها می‌تواند عوارضی مثل سردرد، تپش قلب، حالت تهوع، گیجی یا کاهش میل جنسی را به دنبال داشته باشد. معمولاً پزشکان این دارو را با دوزهای کم و فقط همزمان با تخمک‌گذاری تجویز می‌کنند تا افراد گرفتار عوارض آن نشوند.
غیر از داروهایی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، داروهای هورمونی دیگری هم هستند که برای علامت درمانی در هنگام PMS استفاده می‌شوند. باید همیشه به خاطر داشت که هر کدام از داروهای فوق به دلیل اینکه هر کدام مکانیسم خاصی دارند و در یک‌سری از مکانیسم‌های طبیعی بدن دخالت می‌کنند، در صورت مصرف خودسرانه یا بیش از اندازه می‌توانند بسیار مشکل‌ساز شوند. این داروها همیشه باید با تجویز پزشک مصرف شوند. اما اگر حوصله مراجعه به پزشک را ندارید یا عوارض PMS در شما آن‌قدر زیاد نیست که ارزش خوردن داروهای پرعارضه را داشته باشد، داروهایی وجود دارند که می‌توانید آن‌ها را بدون نسخه پزشک تهیه و مصرف کنید.
آسپیرین، استامینوفن، آنتی‌هیستامین و بعضی انواع دیورتیک‌ها (اگر به مقدار کم مصرف شوند)، می‌توانند بعضی علایم PMS را برطرف کنند. مسکن‌هایی هم که معمولاً خانم‌ها در هنگام دردهای قاعدگی مصرف می‌کنند در صورت ترکیب با داروهای فوق اثر‌بخش خواهند بود. مفنامیک اسید می‌تواند دردهای عمومی ناشی از PMS و سردرد را برطرف کند اما نمی‌تواند برای درد پستان کاری انجام دهد.
ایبوپروفن، کتوپروفن، و ناپروکسن هم از دیگر مسکن‌هایی هستند که در درمان PMS کاربرد دارند. مسأله‌ای که باید به آن توجه کرد این است که اکثر اوقات استفاده یکی از این داروها به تنهایی مؤثر نخواهد بود و ممکن است لازم شود تا چند دارو به طور همزمان مصرف شوند. بعضی از متخصصین پیشنهاد می‌کنند حتی برای استفاده از این داروهای بدون نسخه نیز حداقل تلفنی با پزشک خود مشورت کنید و در صورت به‌وجود آمدن هر نوع علامتی، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
طب جایگزین برس به داد ما!
گاهی اوقات بعضی از خانم‌ها ترجیح می‌دهند به جای روش‌های رایج و معمول درمانی برای کنترل علایم سندرم پیش‌قاعدگی، از روش‌های درمانی خاصی استفاده کنند. یکی از این روش‌ها کایروپراکتیک است. متخصصین این رشته معتقدند ریشه‌های عصبی که از نخاع منشأ می‌گیرند، اگر دچار اشکال شوند یا در مسیر آن‌ها اشتباهی به‌وجود بیاید، می‌توانند در ناحیه‌ای که عصب‌دهی می‌کنند احساس درد به وجود آورند. در هنگام PMS هم احتمال می‌دهند که یک تداخل عصبی در ریشه‌هایی که به رحم و ضمایم آن عصب‌دهی می‌کنند، به‌وجود آمده باشد. آن‌ها سعی می‌کنند با روش‌های درمانی خود این اعصاب قاطی را منظم کنند.
طب سوزنی از روش‌های اصلی درمان طب سنتی چینی است. سندرم پیش از قاعدگی هم از نظر علت و هم از نظر نحوه به وجود آمدن، با مفهوم اصلی بیماری از نظر طب سنتی چینی همخوانی دارد. طبق نظر طب سنتی چینی هنگامی یک‌سری از علایم و مشکلات ناشی از یک بیماری در بدن به‌وجود می‌آید که یک ناهماهنگی یا عدم تعادل در سیستم طبیعی بدن به‌وجود آمده باشد. طب سنتی چین، کبد را مسؤول اصلی PMS می‌داند، چون معتقد است انرژی در کبد ذخیره می‌شود و بالا و پایین رفتن هورمون‌ها در کبد اتفاق می‌افتد.
غیر از روش‌های معمول طب سوزنی، ورزش، رژیم غذایی و آرام‌بخشی هم از روش‌های درمانی دیگر این طب سنتی هستند. آن‌ها گیاه‌های دارویی خاصی هم تجویز می‌کنند که برای هر فرد متفاوت است. اگرچه هیچ منبع علمی‌ای این گیاهان را کاملاً تأیید نکرده است ولی تجربه بعضی از مصرف‌کنندگان از اثربخشی این داروهای سنتی حکایت می‌کند. رفتاردرمانی از روش‌های مؤثر دیگری است که اغلب توسط روان‌پزشک اجرا می‌شود. شناخت‌درمانی و رفتاردرمانی، نوعی آشنایی و ریشه‌یابی درد و نحوه بروز آن و آموزش چگونگی برخورد با تنش‌ها و تحریک‌پذیری‌هایی است که هنگام PMS به‌وجود می‌آید. مطالعات بسیاری این روش درمانی را تأیید کرده‌اند و بعضی آن را در حد درمان با داروهای هورمونی مؤثر دانسته‌اند. رژیم غذایی، ورزش و آرام‌بخشی نیز از اقدامات کامل در این روش درمانی هستند.
ماساژدرمانی و استئوتراپی: طبق آمار پرسشنامه‌هایی که توسط خانم‌های دچار PMS به دست آمده است، تعداد زیادی از خانم‌ها اظهار می‌کردند که ماساژدرمانی و علی‌الخصوص بعضی از انواع ماساژ، تا حد بسیاری در برطرف کردن علایمی مثل درد، بدخلقی، عصبی بودن و حتی احتباس آب در بدن و ورم به آن‌ها کمک کرده است. ماساژدرمانی یکی از روش‌هایی است که توسط خود فرد نیز می‌تواند اجرا شود.
استئوپاتی یا ماساژ مفاصل و استخوان‌ها هم یکی از انواع روش‌هایی است که از مدت‌ها قبل برای تسکین بسیاری از دردها علی‌الخصوص دردهای مفاصل و استخوانی به‌کار می‌رفت. در قدیم دلاک‌ها در حمام‌های عمومی یکی از خدماتی که غیر از لیف و کیسه ارایه می‌کردند، همین مشت‌ومال یا استئوپاتی بود. بعضی از متخصصین معتقدند تحریک مفاصل و ماساژ آن‌ها که باعث تحریک اعصابی می‌شود که به آن‌ها عصب‌دهی می‌کنند، می‌تواند از طریق تنظیم و متعادل کردن سیستم عصبی مرکزی به طور واکنشی، موجب تنظیم اعصابی شود که به احشاء داخلی و رحم عصب می‌دهند و بدین ترتیب دردهای آن را کاهش دهد.
غیر از روش‌های فوق، روش‌های نامعمول‌تری نیز وجود دارد. روش‌هایی مثل نوردرمانی و هومیوپاتی. هومیوپاتی این روزها در بین ایرانیان نیز طرفداران خاص خود را پیدا کرده است. اگرچه هیچ مطالعه علمی رسمی‌ای در مورد مؤثر بودن این روش بر PMS انجام نشده است، مطالعه‌ای هم که به مقایسه یک دارونما و داروی هومیوپاتی انجام می‌گرفت، این قضیه را تأیید نکرد.
در بدن خانم‌ها تجمع ملاتونین‌ها (سلول‌های رنگ‌دانه‌ساز پوست) می‌تواند عاملی باشد که باعث ایجاد افسردگی در دوره قاعدگی و حوالی آن شود.
بعضی اوقات خانم‌ها اظهار می‌کنند که در فصل‌های مختلف، علایم خلقی و افسردگی‌شان در هنگام سندرم پیش از قاعدگی متفاوت است. دلیل این قضیه می‌تواند تجمع همین سلول‌های ملانوسیت در پوست باشد که در فصل‌های مختلف مقدارشان تغییر می‌کند. برای این دسته از خانم‌ها نوردرمانی با نور سفید انجام می‌شود که اثرات مثبتی نیز در این زمینه گزارش شده است.
چند نکته برای مدارا با PMS
غذاهای غنی از کربوهیدرات بخورید (مثل نان سبوس، ماکارانی، غلات). غذاهای پرفیبر و پروتئین را هم در رژیم غذایی خود قرار دهید و در عوض غذای شیرین و قندی و چربی را از رژیم غذایی خود خذف کنید. بعضی مطالعات نشان داده‌اند که غذاهایی که کربوهیدرات زیادی دارند، می‌توانند سنتز سروتونین را در بدن افزایش دهند و همین خود به کنترل علایم خلقی و عصبی کمک می‌کند. سعی کنید چند روز مانده به شروع قاعدگی، مصرف نمک طعام و غذاهای شور را کمتر کنید تا جلوی احتباس آب و سدیم در بدن گرفته شود و در اثر PMS ورم نکنید.
قهوه و مواد کافئین‌دار کمتر مصرف کنید. مطالعات زیادی رابطه خوب بین PMS و کافئین را نشان داده‌اند. تحریکپذیری، عصبی بودن، و درد پستان را از عوارض مصرف کافئین می‌دانند. الکل مصرف نکنید. مصرف الکل قبل از دوره قاعدگی می‌تواند باعث افسردگی شود.
به‌جای 3 وعده غذا در روز، 6 وعده غذا اما با حجم کمتر بخورید تا دچار عوارض گوارشی ناشی از ماندن زیاد غذا در سیستم گوارش و ترشح بالای انسولین در یک مدت زمان کوتاه نشوید. انسولین زیاد هم می‌تواند PMS را تشدید کند.
ورزش کنید. ورزش هوازی اگر 4 تا 6 بار در هفته و هر بار به مدت 30 دقیقه انجام شود، می‌تواند علاوه بر کنترل علایم خلقی و عصبی، دردهای مختلف سندرم پیش از قاعدگی را نیز کاهش دهد.
خوب بخوابید؛ حداقل هر شب ۸ ساعت. کم‌خوابی، کاهش سروتونین در بدن، خستگی و تحریکی ناشی از آن، علایم PMS را شعله‌ورتر می‌کند. سعی کنید چند روز مانده به شروع قاعدگی‌تان عادات غذایی، ساعت خواب و برنامه همیشگی فعالیت‌هایتان را به هم نزنید. حفظ نظم همیشگی این ۳ مسأله به نظم داخلی و هورمونی بدن نیز کمک می‌کند.
آرام باشید. استرس نداشته باشید. سعی کنید کارها و اتفاقات استرس‌زای زندگی‌تان را به هفته بعد از خاتمه قاعدگی منتقل کنید. آرامش داشتن در هفته قبل از قاعدگی می‌تواند در کنترل عوارض PMS بسیار مفید باشد. ۵۸ درصد زنانی که در هفته قبل از قاعدگی نرمش‌های ریکلسیشن (آرام‌بخش) مثل یوگا انجام می‌دادند، فکر می‌کردند که علایم بیماری‌شان کمتر شده است.
ویتامین من
غیر از درمان‌های دارویی و رژیم غذایی، مکمل‌هایی هم هستند که ممکن است دردها و عوارض ناخوشایند PMS را کاهش دهند. بعضی مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از ویتامین‌ها، علی‌الخصوص ویتامین B6، ویتامین E و بعضی املاح مانند منیزیم، روی، کلسیم و منگنز می‌تواند روی عوارض سندرم پیش از قاعدگی اثر مثبت داشته باشند. تریپتوفان نیز جزء همین مکمل‌های غذایی است. استفاده از قرص کلسیم در خانم‌ها که اکثراً با مشکل پوکی استخوان مواجهند، مفید خواهد بود.
اثر ویتامین B6 (پیریدوکسین) در کبد باعث می‌شود تا استروژن دیرتر از خون پاکسازی شود و همین به کنترل عوارض کمک می‌کند. قرص‌های کلسیم هم جلوی احتباس آب در بدن را می‌گیرند و عوارضی مثل تورم، درد پستان و ... را کاهش می‌دهند. غیر از این، استفاده از کلسیم هم فواید دیگری برای بدن دارد.
با مصرف سبزیجات و غذاهای طبیعی می‌توان تا مقدار زیادی این املاح و ویتامین‌ها را برای بدن تأمین کرد ولی در صورتی‌که می‌خواهید از مکمل‌های صنعتی (قرص‌ها، شربت‌ها، پودر و غیره) استفاده کنید، حتماً با یک پزشک مشورت نمایید. مصرف زیاد از حد این داروها می‌تواند خطرناک باشد. مثلاً مسمومیت‌های زیادی ناشی از مصرف بیش از اندازه ویتامین B6 و ویتامین E گزارش شده است.
بیماری خاموش زنان
امروز دیگر ارسطو نیست تا تصور کند که یک زن در دوران قاعدگی می‌تواند با یک نگاه آینه را تار کند و پس از او نخستین کسی که در آن آینه نگاه کند، طلسم شود! امروزه همگان قاعدگی را یک دوره طبیعی برای بدن می‌دانند و تلاش پزشکان و متخصصان برای کاهش ناراحتی‌های ناشی از آن است که PMS نیز جزئی از آن به شمار می‌رود.
بسیاری از آقایان در ارتباط با همسر، بستگان یا همکاران زن خود، تغییر رفتارهای ناگهانی و ناخوشایندی را تجربه کرده‌اند که آن را به حساب دمدمی مزاج بودن آن‌ها گذاشته‌اند و بارها با خود تکرار کرده‌اند که «نمی‌توان روز زن‌ها حساب کرد!» ولی برخلاف آن‌چه خیلی‌ها می‌پندارند، این تغییر رفتارها نه از سر لجاجت زنان است و نه از سر دمدمی مزاج‌بودن آن‌ها، بلکه تنها یک سیر طبیعی در بدن زن است که در همه جای دنیا و با میزان متفاوت با آن دست و پنجه نرم می‌کند. عوارض قاعدگی بسته به فرد مورد نظر از دو تا ده روز قبل از شروع قاعدگی ظاهر می‌شود و با آغاز آن خاتمه می‌یابد که به دوران (Pre Menstrual syndrome) PMS مشهور است.
بر اساس آخرین پژوهش‌های آماری، 80 درصد خانم‌ها دچار دست‌کم یکی از نشانه‌های عودکننده PMS هستند، اما فقط 40 درصدشان این نشانه‌ها را بیان می‌کنند. در 2 تا 10 درصد، این نشانه‌ها آن‌قدر شدید است که می‌تواند زندگی خانوادگی یا شغلی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
از نشانه‌های PMS می‌توان به افسردگی، کم شدن تمرکز، بی‌رمقی، افت فشار خون، حواس‌پرتی، بدخلقی، زودرنجی، احساس تقصیر و گناه، بی‌حوصلگی و کم‌طاقتی اشاره کرد. این تغییرات رفتاری تقریباً در نیمی از زنان جهان رخ می‌دهد و 50 درصد خانم‌ها نیز اصلاً دچار آن نمی‌شوند و به همین دلیل است که تشخیص PMS برای خیلی از مردم- حتی پزشکان- دشوار است. تنشی که در دوران PMS رخ می‌دهد شامل سه جزء افسردگی، تحریکپذیری و خستگی است. گرچه ممکن است یکی آشکارتر از بقیه باشد ولی اغلب تفکیک این سه از همه مشکل است به طوری که در هم می‌آمیزند و یک استرس کلی را به وجود می‌آورند.
این استرس‌ها و تغییرات در وهله اول خود فرد و سپس خانواده وی را دچار مشکل می‌کند. در مراحل بعدی مشکلات حاصل از این استرس به ارتباطات عاطفی، اجتماعی و کاری هم لطمه می‌زند، و به عنوان امتیاز منفی برای فرد مزبور در محیط کاری و برخوردهای اجتماعی منظور می‌شود.
سیدمحمد زاهدی، دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی که در این زمینه تحقیقات زیادی انجام داده است. می‌گوید: «در سیر تکامل علم مدیریت امروزه دانشمندان به مدیریت پیش‌کنشانه رسیده‌اند. بدین ترتیب که مدیر باید قادر باشد تا از عوامل آسیب‌زننده در مسیر اعمال مدیریت جلوگیری کند تا بهترین بهره‌وری را داشته باشد.
در پیگیری بررسی این عوامل 80 درصد آن‌ها تکرار شونده یا متأثر از محیط بیرون هستند که روی کنشگران تأثیر می‌گذارند و می‌توان آن‌ها را به سه بخش تغذیه، عوامل محیطی (نور، صوت، گرمایش و سرمایش) و عوامل درون‌زا تقسیم کرد.» مدیر آموزش مؤسسه کامپوزیت ایران خاطر نشان می‌کند که طبق تحقیقات بین‌المللی این عوامل در خانم‌ها به صورت تکرار شونده و اجتناب‌ناپذیر در هر ماه وجود دارد که در این مدت باعث افت توانایی‌های زنان می‌شود.
زاهدی می‌گوید: «با توجه به اینکه نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل می‌دهند و در کشور ما سهم بیشتر آموزش متعلق به زنان است پس باید برای جلوگیری از کاهش توانایی‌های زنان برنامه‌ریزی کرد.» به عقیده او کسی که درد نکشد و از اختلالات روانی موضعی دور باشد راحت‌تر می‌تواند وظایفی را که بر عهده دارد به انجام برساند. وی در این باره می‌گوید: «متأسفانه به دلیل آگاهی نداشتن عموم مردم از اینکه زنان در دوران PMS بیمارانی هستند که باید رعایت حال آن‌ها را کرد تا بهبود یابند، زنان به بی‌کفایتی، ناتوانی و حتی تبعیض جنسی محکوم می‌شوند.»
این مدیر آموزشی تأکید می‌کند که اگر مدیران درباره این ضعف قابل پیشگیری اطلاعات نداشته باشند نسبت به استخدام زنان تمایل نخواهند داشت و بدین ترتیب از نیروی نیمی از افراد خبره و متخصص جامعه بهره‌مند نمی‌شوند.متأسفانه در صورت درمان نکردن و پیشگیری از PMS گذشته از خسارت‌های مالی ناشی از اختلالات این دوران، آمار خودکشی زنان، اقدام به طلاق و حتی همسر کشی و کودک آزاری بسیار بیشتر می‌شود.
تقریباً مردم بیشتر کشورهای دنیا با PMS آشنا هستند و حتی این دوران به ضرب‌المثلی بین آنان رایج شده که به کسی که عصبی و بی‌حوصله باشد، تعلق می‌گیرد. در این میان عمر کلینیک‌های تخصصی PMS در انگلستان 50 سال و در آمریکا 20 سال است که در این کلینیک‌ها پزشکان متخصص زنان و زایمان، قلب و عروق، مجاری ادراری و کلیه و غدد آماده خدمت‌رسانی به بیماران PMS بد حال هستند.
«این تجربه‌ها نشان می‌دهد که اگر در کشور ما نیز به شیوه علمی و مدیریتی به این مسأله توجه شود، می‌توان مشکلات مربوط به آن را به حداقل برساند.»
پاسخ: در خصوص تغییرات خلق و خو در دوران قاعدگی باید گفت که این وضعیت می تواند به عنوان نشانه ای از وجود از سندروم پیش از قاعدگی می باشد . در بعضی از زنان علایم ممکن است در حین قاعدگی هم ادامه پیدا کند . برای آشنایی شما با این مشکل مطلب زیر را برایتان می آورم:
بسیاری از زنان برخی علائم نا خوشایند یا ناراحت کننده را طی چرخه قاعدگی خود احساس می کنند. در بعضی از زنان این نشانه ها قابل توجه ولی کوتاه مدت هستند و ناتوان کننده نیستند. اما بعضی دیگر ممکن است یک دو نشانه از دامنه وسیع نشانه ها را که موقتاً عملکرد طبیعی شان را مختل می کند داشته باشند. این نشانه ها ممکن است از چندساعت تا چند ماه تداوم داشته باشد. نوع و شدت نشانه ها در افراد مختلف متفاوت است. به این گروه از نشانه ها سندرم پیش از قاعدگی یا در اصطلاح PMS گفته می شود. گرچه این نشانه ها معمولاً با شروع دوره قاعدگی متوقف می شوند، در بعضی زنان نشانه ها ممکن است در طی این دوره و پس از آن نیز ادامه پیدا کند.
PMS یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زنانه دنیا است. در ایران البته آمار درست و دقیقی از این بیماری در دست نیست، اما منابع آمریکایی می‌گویند ۴۰ تا ۶۰ درصد زنان این کشور (و کم و بیش، همین درصد از خانم‌ها در کشورهای دیگر) بین سنین ۱۲ تا ۵۰ سالگی با این بیماری دست به گریبانند. PMS اگرچه با افزایش سن تشدید می‌شود، اما برای دختران جوان و نوجوان نیز می‌تواند کاملا دردسرساز باشد.
علتش هنوز نامشخص است اما اغلب پزشکان، به هم خوردن تعادل هورمونی استروژن و پروژسترون را محتمل‌ترین دلیل این بیماری می‌دانند. هورمون استروژن که در تمام طول ماه تولید می‌شود، درست پیش از تخمک گذاری افزایش می‌یابد. در این مرحله، تخمدان‌ها شروع به ساخت و ترشح پروژسترون می‌کنند. PMS هم دقیقاً در طول دوهفته بعد از تخمک گذاری تا پایان دوره قاعدگی اتفاق می‌افتد و خانم‌هایی که تخمک گذاری ندارند، اصلاً به این بیماری دچار نمی‌شوند، مگر اینکه تحت درمان با هورمون‌های استروژن و پروژسترون صناعی باشند که در این صورت، بعید نیست آن‌ها هم از این بیماری رنج ببرند.
چهره‌نگاری از یک بیماری هزارچهره
می‌شود گفت PMS یک بیماری هزار چهره است، چراکه پزشکان بیش از 150 علامت را به این بیماری منسوب کرده‌اند. علایمش البته در زنان مختلف، متفاوت است و همین مسأله، تشخیص را دشوار می‌کند. بدتر اینکه، الگوی این بیماری بر حسب ماه‌های مختلف سال و سن بیمار نیز ممکن است دست‌خوش تغییر شود.
شایع‌ترین علایم این بیماری همان‌طور که در ابتدای بحث هم اشاره شد، عبارتند از: دلشوره، ناپایداری خلقی، تحریکپذیری، تنش عصبی، سردرد، میل شدید به شیرینیجات، افزایش اشتها، تپش قلب، ضعف، سرگیجه و غش، افزایش وزن، ورم دست و پا، تورم و حساسیت پستانها، احساس ورم و نفخ شکم، افسردگی، ضعف حافظه و بی‌خوابی.
جالب است بدانید که این بیماری می‌تواند علایم ویژه‌ای از قبیل بد خُلقی، سرکشی در برابر پدر و مادر و اولیای مدرسه، فرار از منزل و عدم حضور در مدرسه و افزایش شدید میل جنسی را در دختران جوان به وجود بیاورد. اما از آنجایی که اکثر این علایم جز در موارد بسیار واضح به درستی تشخیص داده نمی‌شود، هیچ بعید نیست که مشکل این دختران تا نزدیک سن 30 سالگی نیز بدون تشخیص بماند.
به طور کلی علایم را می توان به این ترتیب دسته بندی کرد:
تغییرات خلق و اثرات روانی آن:
تحریک پذیری
دستپاچگی ونا آرامی
فقدان کنترل
پرخاشگری
بر آشفتگی
بی خوابی
مشکل در تمرکز
سستی
افسردگی
خستگی شدید
احتباس مایعات
ورم
اضافه وزن های ماهیانه
کاهش حجم ادرار
احساس پری و درد در پستانها
مشکلات تنفسی
آلرژی ها
عفونت ها
شکایات چشمی
اختلالات بینایی
التهاب ملتحمه
علائم گوارشی
نفخ کردن
یبوست
تهوع
استفراغ
تغییر اشتها
احساس سنگینی یا فشار در لگن
کمر درد
مشکلات پوستی
جوش صورت
التهاب پوستی عصبی والتهاب پوست به همراه خارش
تشدید سایر مشکلات پوستی
نشانه های عصبی یا عروقی
سردرد
سرگیجه
سنکوپ وغش کردن
کرختی، خارش، سوزش یا افزایش حساسیت بازوها و پاها
کوفتگی سریع
تپش قلب
قربانیان بی‌اطلاعی
تاوانی که جامعه بابت PMS می‌پردازد باورکردنی نیست. تصور کنید کودکی را که تحت سرپرستی مادری مبتلا به این بیماری بزرگ می‌شود؛ مادری که یک خط در میان، کنترلش را از دست می‌دهد و فرزندش را مورد آزار و اذیت جسمی یا لفظی قرار می‌دهد، نه برای خودش آسودگی خاطر می‌گذارد و نه برای فرزندش اعتماد به نفس و خودباوری. و البته تقصیری هم به گردن آن مادر نیست. او بیمار است و هیچ بعید نیست که در برقراری ارتباط با دیگران و حتی در روابط زناشویی خودش هم دچار مشکل شود.
PMS در دختران جوان می‌تواند یکی از علل اصلی گرایش به مواد مخدر و الکل باشد. دختران جوان مبتلا که دچار علایم خفیفی همچون تحریکپذیری، اضطراب، ناپایداری خلقی و افسردگی می‌شوند، خیلی مشکلات رفتاری آن‌ها را در برمی‌گیرد و کم‌کم خودشان نیز باورشان می‌شود که هیچ کنترل و مسؤولیتی در قبال رفتارشان ندارند.
مسأله‌ای سخت با راه حلی آسان
جالب‌ترین نکته در خصوص PMS این است که رژیم غذایی اغلب مبتلایان به این بیماری شبیه همدیگر است. اکثرشان غذاهای آماده، غذاهای چرب، محصولات لبنی و مواد کافئین دار را زیاد مصرف می‌کنند و کمتر به سراغ غذاهای طبیعی و سالم می‌روند. به همبرگر، سیب‌زمینی سرخ‌کرده، چیپس، نوشابه‌های کولادار، انواع بیسکویت و شیرینیجات و به‌خصوص شکلات، ماکارونی و برنج شدیداً علاقه‌مندند و از طرفی برای حفظ تناسب اندامشان هم گهگاه بعضی از وعده‌های غذایی‌شان را کاملاً حذف و در عوض، گاهی اوقات هم حسابی در غذا خوردن زیاده‌روی می‌کنند.
جالب است که با آغاز دوره PMS و ورم ناشی از آن، به مبتلایان احساس چاقی دست می‌هد و به همین دلیل، به رژیم‌های موقت غذایی روی می‌آورند. اما با برطرف شدن این دوره، دوباره پرخوری شروع می‌شود و در عوض، برای کم کردن این اشتهای کاذب می‌روند سراغ داروهای لاغری. این چرخه تغذیه‌ای را در اغلب مبتلایان PMS می‌شود سراغ گرفت.
پزشکان تشخیص می‌دهند
تشخیص این بیماری بر مبنای الگوی زمانی شروع و ختم علایم است. یعنی اگر هر کدام از علایم فوق‌الذکر (به خصوص علایم شایع‌تر) یک یا دو هفته مانده به شروع قاعدگی آغاز شود و با شروع قاعدگی، یا مدت کوتاهی بعد از شروع قاعدگی پایان یابد، می‌توانیم مطمئن شویم که با یک بیمار مبتلا به PMS روبه‌رو هستیم. خطر ابتلا به این بیماری در خانم‌هایی که سابقه خانوادگی ابتلا به PMS داشته باشند، البته بیشتر است. حاملگی‌های متعدد هم شانس بروز این بیماری را افزایش می‌دهد. استرس نیز از دیگر عوامل زمینه‌ساز و تشدیدکننده PMS محسوب می‌شود.
خیلی از مبتلایان به این بیماری، به داروهای ضد افسردگی، آرام‌بخش، خواب‌آور و مسکن اعتیاد پیدا می‌کنند. اگرچه قرص‌های ضد بارداری ممکن است علایم این بیماری را (در موارد خفیف) مرتفع کنند اما با قطع آن‌ها، PMS دوباره و این‌بار، شدیدتر از قبل برمی‌گردد. چاق و لاغر شدن‌های مکرر، جراحی، ضربات شدید و ابتلا به بعضی بیماری‌ها نیز می‌تواند باعث بروز یا تشدید علایم این بیماری شود. در هنگام تشخیص باید حتماً به الگوی تغذیه‌ای شخص به عنوان یک عامل کلیدی برای تشخیص قطعی توجه کرد.
هرچه زودتر دست به کار شوید
علاوه بر عوارضی که قبلاً ذکر شد و مشکلات متعدد روحی روانی که مبتلایان به این بیماری از آن رنج می‌برند، به نظر می‌رسد که برخی از بیماری‌ها و معضلات بهداشتی دیگر نیز با PMS در ارتباط باشند. تازه‌ترین تحقیقات در این زمینه حاکی از آن است که همان نوع برنامه غذایی که می‌تواند باعث بروز PMS شود، می‌تواند در بروز بیماری‌های دیگر نیز نقش داشته باشد؛ بیماری‌هایی همچون: اندومتریوز، ناباروری، افسردگی متعاقب زایمان، قاعدگی نامنظم، فیبروسیست پستان، تومورهای فیبرویید، افزایش خطر هیسترکتومی (برداشتن رحم)، مشکلات یائسگی، پوکی استخوان و حتی افزایش خطر ابتلا به بعضی از سرطان‌های تناسلی و بدخیمی‌های پستان.
و خلاصه اینکه، تحقیقات اخیر نشان داده است که یکی از عوامل مهم و مؤثر در بروز یا درمان PMS، نحوه زندگی شخص است: برنامه غذایی، رژیم‌درمانی و پرخوری‌های متناوب، استفاده از مواد غذایی خطرساز و ... به نظر می‌رسد که علایم PMS یک نقش واسطه‌ای میان شخص مبتلا و بدن او بازی می‌کند که به شخص هشدار می‌دهد: برنامه غذایی‌ات را بهتر کن، حالت بهتر می‌شود.
درمان:
اگرچه بسیاری از خانم‌ها در طی دوران باروری خود ممکن است دچار عوارض و علایم سندرم پیش از قاعدگی شوند ولی بررسی‌ها نشان داده است انواع شدید این سندرم در خانم‌های بین سنین ۳۰ تا ۴۰ سال یا خانم‌هایی که فرزندان کوچک دارند، بسیار شایع است. عوارضی که می‌تواند غیر از تأثیر روی بهره‌وری فرد مبتلا در محیط کار و منزل، روی روابط اجتماعی و زندگی اجتماعی این افراد نیز تأثیر منفی بگذارد.
هنوز علت واقعی این سندرم مشخص نشده است ولی اکثر پزشکان عقیده دارند، PMS، واکنش غیر طبیعی بدن در برابر تغییرات طبیعی هورمون‌ها و وضعیت بیولوژیکی بدن است. واکنش‌هایی که می‌توانند موجب تغییرات زیادی در وضعیت تنظیم عصبی و هموستاز بدن شوند و علایم تشکیل‌دهنده این سندرم را به‌وجود آورد.
همان‌طور که گفته شد، چون هنوز علت اصلی این سندرم مشخص نشده است، درمان‌هایی هم که در این زمینه وجود دارند درمان‌های اختصاصی و ثابت‌شده این بیماری نیستند. روش‌هایی که در زیر به ذکر آن می‌پردازیم، صرفاً روش‌های درمانی‌ای هستند که پزشکان و خانم‌های مبتلا بر اساس کنترل بعضی علایم، آن‌ها را تجربه کرده‌اند و مؤثر یافته‌اند.
درمان‌های دارویی
پروژسترون و پروژستوژن: تا چندین سال قبل تصور می‌شد که علت اصلی PMS کمبود پروژسترون در بدن است. به همین دلیل برای مبتلایان، قرص پروژسترون تجویز می‌شد. اگرچه استفاده از این دارو تا حدودی علایم PMS را برطرف می‌کرد ولی در عوض طول دوره قاعدگی را افزایش می‌داد که باعث ناراحتی مصرف‌کنندگان می‌شد. به همین دلیل مدتی بعد داروهای صنعتی مشابه پروژسترون ساخته و به بازار عرضه شد. پروژستوژن در بعضی موارد جلوی به‌وجود آمدن PMS را می‌گرفت و عوارض پروژسترون را هم نداشت، ولی در بعضی موارد هم مشخص شد که خود می‌تواند تحریک‌کننده به‌وجود آمدن این سندرم باشد. این اثر متضاد پروژستوژن باعث شد که این دارو هم نتواند در بین روش‌های درمان PMS جایی برای خود پیدا کند.
قرص‌های ضدبارداری ترکیبی: هنوز هم از این داروها برای درمان عوارض PMS استفاده می‌شود. اگرچه مطالعات زیادی وجود ندارند که تأثیرگذاری این روش را تأیید کنند، ولی تجربه خانم‌های مصرف‌کننده خود باعث شده است تا همچنان قرص‌های ضد بارداری به عنوان یک روش شایع استفاده شود. با این حال استفاده از این قرص‌ها نمی‌تواند عوارض خلقی و روحی PMS را از بین ببرد و اضطراب، بدخلقی، تنش عصبی، دلشوره و افسردگی در جای خود باقی خواهند ماند. از عوارض این قرص هم می‌توان به ترومبوآمبولی یا بازگشت علایم بعد از قطع مصرف داروها اشاره کرد.
استروژن: این دارو باعث می‌شود سیکل قاعدگی متوقف و در نتیجه عوارض PMS آشکار شود. اما در خانم‌هایی که رحمشان برداشته نشده است، باید برای جلوگیری از ایجاد هیپرپلازی در رحم، پروژسترون هم تجویز شد. درد پستانها، تهوع و افزایش وزن از عوارض مصرف این داروها است.
بروموکریپتین: گاهی اوقات در خانم‌هایی که درد پستان در هنگام PMS بسیار بیشتر از علایم دیگر آزارشان می‌دهد، می‌توان از این دارو استفاده کرد. بروموکریپتین جلوی ترشح هورمون پرولاکتین را می‌گیرد. درد و تحریکپذیری پستان با مهار این هورمون برطرف می‌شود اما باید انتظار عوارضی مثل تهوع، یبوست، سردرد و گیجی را داشت.
دارویی به نام دانازول هم که یک هورمون مصنوعی است برای برطرف کردن همین علایم (درد پستان) به کار می‌رود ولی مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند باعث مشکلات قلبی شود.
دیورتیک‌ها: دسته دیگری از داروها که برای کنترل عوارض PMS استفاده می‌شوند، دیورتیک‌ها هستند. داروهایی که معمولاً در بیماری‌های قلبی و فشار خون کاربرد دارند. دیورتیک یعنی ادرارآور و همان‌طور که از نام داروها پیدا است از آن‌ها برای کنترل عوارضی چون پف‌کردن، ورم، درد پستان و کم کردن وزنی که ناشی از احتباس آب در بدن باشد استفاده می‌شود. اسپیرونولاکتون از این دسته داروها است.
استفاده نامناسب و بدون مشاوره با پزشک از این داروها علاوه بر اینکه می‌تواند علایم کمبود مایع در بدن را به‌وجود بیاورد، می‌تواند موجب هدر رفتن پتاسیم زیادی بشود که عوارض قلبی جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
داروهای ضد افسردگی (SSRI): استفاده از بعضی از داروهای ضد افسردگی که مکانیسم اثرشان مهار بازجذب سروتونین در پایانه‌های عصبی است، می‌تواند در برطرف کردن عوارض عصبی و روانی PMS مفید باشد. دلشوره، ناپایداری خلقی، تحریکپذیری و تنش عصبی که در چند روز قبل از قاعدگی به‌وجود می‌آید با مصرف این دسته از داروها (مثلاً فلوکستین) برطرف شود، ولی مصرف این داروها می‌تواند عوارضی مثل سردرد، تپش قلب، حالت تهوع، گیجی یا کاهش میل جنسی را به دنبال داشته باشد. معمولاً پزشکان این دارو را با دوزهای کم و فقط همزمان با تخمک‌گذاری تجویز می‌کنند تا افراد گرفتار عوارض آن نشوند.
غیر از داروهایی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، داروهای هورمونی دیگری هم هستند که برای علامت درمانی در هنگام PMS استفاده می‌شوند. باید همیشه به خاطر داشت که هر کدام از داروهای فوق به دلیل اینکه هر کدام مکانیسم خاصی دارند و در یک‌سری از مکانیسم‌های طبیعی بدن دخالت می‌کنند، در صورت مصرف خودسرانه یا بیش از اندازه می‌توانند بسیار مشکل‌ساز شوند. این داروها همیشه باید با تجویز پزشک مصرف شوند. اما اگر حوصله مراجعه به پزشک را ندارید یا عوارض PMS در شما آن‌قدر زیاد نیست که ارزش خوردن داروهای پرعارضه را داشته باشد، داروهایی وجود دارند که می‌توانید آن‌ها را بدون نسخه پزشک تهیه و مصرف کنید.
آسپیرین، استامینوفن، آنتی‌هیستامین و بعضی انواع دیورتیک‌ها (اگر به مقدار کم مصرف شوند)، می‌توانند بعضی علایم PMS را برطرف کنند. مسکن‌هایی هم که معمولاً خانم‌ها در هنگام دردهای قاعدگی مصرف می‌کنند در صورت ترکیب با داروهای فوق اثر‌بخش خواهند بود. مفنامیک اسید می‌تواند دردهای عمومی ناشی از PMS و سردرد را برطرف کند اما نمی‌تواند برای درد پستان کاری انجام دهد.
ایبوپروفن، کتوپروفن، و ناپروکسن هم از دیگر مسکن‌هایی هستند که در درمان PMS کاربرد دارند. مسأله‌ای که باید به آن توجه کرد این است که اکثر اوقات استفاده یکی از این داروها به تنهایی مؤثر نخواهد بود و ممکن است لازم شود تا چند دارو به طور همزمان مصرف شوند. بعضی از متخصصین پیشنهاد می‌کنند حتی برای استفاده از این داروهای بدون نسخه نیز حداقل تلفنی با پزشک خود مشورت کنید و در صورت به‌وجود آمدن هر نوع علامتی، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
طب جایگزین برس به داد ما!
گاهی اوقات بعضی از خانم‌ها ترجیح می‌دهند به جای روش‌های رایج و معمول درمانی برای کنترل علایم سندرم پیش‌قاعدگی، از روش‌های درمانی خاصی استفاده کنند. یکی از این روش‌ها کایروپراکتیک است. متخصصین این رشته معتقدند ریشه‌های عصبی که از نخاع منشأ می‌گیرند، اگر دچار اشکال شوند یا در مسیر آن‌ها اشتباهی به‌وجود بیاید، می‌توانند در ناحیه‌ای که عصب‌دهی می‌کنند احساس درد به وجود آورند. در هنگام PMS هم احتمال می‌دهند که یک تداخل عصبی در ریشه‌هایی که به رحم و ضمایم آن عصب‌دهی می‌کنند، به‌وجود آمده باشد. آن‌ها سعی می‌کنند با روش‌های درمانی خود این اعصاب قاطی را منظم کنند.
طب سوزنی از روش‌های اصلی درمان طب سنتی چینی است. سندرم پیش از قاعدگی هم از نظر علت و هم از نظر نحوه به وجود آمدن، با مفهوم اصلی بیماری از نظر طب سنتی چینی همخوانی دارد. طبق نظر طب سنتی چینی هنگامی یک‌سری از علایم و مشکلات ناشی از یک بیماری در بدن به‌وجود می‌آید که یک ناهماهنگی یا عدم تعادل در سیستم طبیعی بدن به‌وجود آمده باشد. طب سنتی چین، کبد را مسؤول اصلی PMS می‌داند، چون معتقد است انرژی در کبد ذخیره می‌شود و بالا و پایین رفتن هورمون‌ها در کبد اتفاق می‌افتد.
غیر از روش‌های معمول طب سوزنی، ورزش، رژیم غذایی و آرام‌بخشی هم از روش‌های درمانی دیگر این طب سنتی هستند. آن‌ها گیاه‌های دارویی خاصی هم تجویز می‌کنند که برای هر فرد متفاوت است. اگرچه هیچ منبع علمی‌ای این گیاهان را کاملاً تأیید نکرده است ولی تجربه بعضی از مصرف‌کنندگان از اثربخشی این داروهای سنتی حکایت می‌کند. رفتاردرمانی از روش‌های مؤثر دیگری است که اغلب توسط روان‌پزشک اجرا می‌شود. شناخت‌درمانی و رفتاردرمانی، نوعی آشنایی و ریشه‌یابی درد و نحوه بروز آن و آموزش چگونگی برخورد با تنش‌ها و تحریک‌پذیری‌هایی است که هنگام PMS به‌وجود می‌آید. مطالعات بسیاری این روش درمانی را تأیید کرده‌اند و بعضی آن را در حد درمان با داروهای هورمونی مؤثر دانسته‌اند. رژیم غذایی، ورزش و آرام‌بخشی نیز از اقدامات کامل در این روش درمانی هستند.
ماساژدرمانی و استئوتراپی: طبق آمار پرسشنامه‌هایی که توسط خانم‌های دچار PMS به دست آمده است، تعداد زیادی از خانم‌ها اظهار می‌کردند که ماساژدرمانی و علی‌الخصوص بعضی از انواع ماساژ، تا حد بسیاری در برطرف کردن علایمی مثل درد، بدخلقی، عصبی بودن و حتی احتباس آب در بدن و ورم به آن‌ها کمک کرده است. ماساژدرمانی یکی از روش‌هایی است که توسط خود فرد نیز می‌تواند اجرا شود.
استئوپاتی یا ماساژ مفاصل و استخوان‌ها هم یکی از انواع روش‌هایی است که از مدت‌ها قبل برای تسکین بسیاری از دردها علی‌الخصوص دردهای مفاصل و استخوانی به‌کار می‌رفت. در قدیم دلاک‌ها در حمام‌های عمومی یکی از خدماتی که غیر از لیف و کیسه ارایه می‌کردند، همین مشت‌ومال یا استئوپاتی بود. بعضی از متخصصین معتقدند تحریک مفاصل و ماساژ آن‌ها که باعث تحریک اعصابی می‌شود که به آن‌ها عصب‌دهی می‌کنند، می‌تواند از طریق تنظیم و متعادل کردن سیستم عصبی مرکزی به طور واکنشی، موجب تنظیم اعصابی شود که به احشاء داخلی و رحم عصب می‌دهند و بدین ترتیب دردهای آن را کاهش دهد.
غیر از روش‌های فوق، روش‌های نامعمول‌تری نیز وجود دارد. روش‌هایی مثل نوردرمانی و هومیوپاتی. هومیوپاتی این روزها در بین ایرانیان نیز طرفداران خاص خود را پیدا کرده است. اگرچه هیچ مطالعه علمی رسمی‌ای در مورد مؤثر بودن این روش بر PMS انجام نشده است، مطالعه‌ای هم که به مقایسه یک دارونما و داروی هومیوپاتی انجام می‌گرفت، این قضیه را تأیید نکرد.
در بدن خانم‌ها تجمع ملاتونین‌ها (سلول‌های رنگ‌دانه‌ساز پوست) می‌تواند عاملی باشد که باعث ایجاد افسردگی در دوره قاعدگی و حوالی آن شود.
بعضی اوقات خانم‌ها اظهار می‌کنند که در فصل‌های مختلف، علایم خلقی و افسردگی‌شان در هنگام سندرم پیش از قاعدگی متفاوت است. دلیل این قضیه می‌تواند تجمع همین سلول‌های ملانوسیت در پوست باشد که در فصل‌های مختلف مقدارشان تغییر می‌کند. برای این دسته از خانم‌ها نوردرمانی با نور سفید انجام می‌شود که اثرات مثبتی نیز در این زمینه گزارش شده است.
چند نکته برای مدارا با PMS
غذاهای غنی از کربوهیدرات بخورید (مثل نان سبوس، ماکارانی، غلات). غذاهای پرفیبر و پروتئین را هم در رژیم غذایی خود قرار دهید و در عوض غذای شیرین و قندی و چربی را از رژیم غذایی خود خذف کنید. بعضی مطالعات نشان داده‌اند که غذاهایی که کربوهیدرات زیادی دارند، می‌توانند سنتز سروتونین را در بدن افزایش دهند و همین خود به کنترل علایم خلقی و عصبی کمک می‌کند. سعی کنید چند روز مانده به شروع قاعدگی، مصرف نمک طعام و غذاهای شور را کمتر کنید تا جلوی احتباس آب و سدیم در بدن گرفته شود و در اثر PMS ورم نکنید.
قهوه و مواد کافئین‌دار کمتر مصرف کنید. مطالعات زیادی رابطه خوب بین PMS و کافئین را نشان داده‌اند. تحریکپذیری، عصبی بودن، و درد پستان را از عوارض مصرف کافئین می‌دانند. الکل مصرف نکنید. مصرف الکل قبل از دوره قاعدگی می‌تواند باعث افسردگی شود.
به‌جای 3 وعده غذا در روز، 6 وعده غذا اما با حجم کمتر بخورید تا دچار عوارض گوارشی ناشی از ماندن زیاد غذا در سیستم گوارش و ترشح بالای انسولین در یک مدت زمان کوتاه نشوید. انسولین زیاد هم می‌تواند PMS را تشدید کند.
ورزش کنید. ورزش هوازی اگر 4 تا 6 بار در هفته و هر بار به مدت 30 دقیقه انجام شود، می‌تواند علاوه بر کنترل علایم خلقی و عصبی، دردهای مختلف سندرم پیش از قاعدگی را نیز کاهش دهد.
خوب بخوابید؛ حداقل هر شب ۸ ساعت. کم‌خوابی، کاهش سروتونین در بدن، خستگی و تحریکی ناشی از آن، علایم PMS را شعله‌ورتر می‌کند. سعی کنید چند روز مانده به شروع قاعدگی‌تان عادات غذایی، ساعت خواب و برنامه همیشگی فعالیت‌هایتان را به هم نزنید. حفظ نظم همیشگی این ۳ مسأله به نظم داخلی و هورمونی بدن نیز کمک می‌کند.
آرام باشید. استرس نداشته باشید. سعی کنید کارها و اتفاقات استرس‌زای زندگی‌تان را به هفته بعد از خاتمه قاعدگی منتقل کنید. آرامش داشتن در هفته قبل از قاعدگی می‌تواند در کنترل عوارض PMS بسیار مفید باشد. ۵۸ درصد زنانی که در هفته قبل از قاعدگی نرمش‌های ریکلسیشن (آرام‌بخش) مثل یوگا انجام می‌دادند، فکر می‌کردند که علایم بیماری‌شان کمتر شده است.
ویتامین من
غیر از درمان‌های دارویی و رژیم غذایی، مکمل‌هایی هم هستند که ممکن است دردها و عوارض ناخوشایند PMS را کاهش دهند. بعضی مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از ویتامین‌ها، علی‌الخصوص ویتامین B6، ویتامین E و بعضی املاح مانند منیزیم، روی، کلسیم و منگنز می‌تواند روی عوارض سندرم پیش از قاعدگی اثر مثبت داشته باشند. تریپتوفان نیز جزء همین مکمل‌های غذایی است. استفاده از قرص کلسیم در خانم‌ها که اکثراً با مشکل پوکی استخوان مواجهند، مفید خواهد بود.
اثر ویتامین B6 (پیریدوکسین) در کبد باعث می‌شود تا استروژن دیرتر از خون پاکسازی شود و همین به کنترل عوارض کمک می‌کند. قرص‌های کلسیم هم جلوی احتباس آب در بدن را می‌گیرند و عوارضی مثل تورم، درد پستان و ... را کاهش می‌دهند. غیر از این، استفاده از کلسیم هم فواید دیگری برای بدن دارد.
با مصرف سبزیجات و غذاهای طبیعی می‌توان تا مقدار زیادی این املاح و ویتامین‌ها را برای بدن تأمین کرد ولی در صورتی‌که می‌خواهید از مکمل‌های صنعتی (قرص‌ها، شربت‌ها، پودر و غیره) استفاده کنید، حتماً با یک پزشک مشورت نمایید. مصرف زیاد از حد این داروها می‌تواند خطرناک باشد. مثلاً مسمومیت‌های زیادی ناشی از مصرف بیش از اندازه ویتامین B6 و ویتامین E گزارش شده است.
بیماری خاموش زنان
امروز دیگر ارسطو نیست تا تصور کند که یک زن در دوران قاعدگی می‌تواند با یک نگاه آینه را تار کند و پس از او نخستین کسی که در آن آینه نگاه کند، طلسم شود! امروزه همگان قاعدگی را یک دوره طبیعی برای بدن می‌دانند و تلاش پزشکان و متخصصان برای کاهش ناراحتی‌های ناشی از آن است که PMS نیز جزئی از آن به شمار می‌رود.
بسیاری از آقایان در ارتباط با همسر، بستگان یا همکاران زن خود، تغییر رفتارهای ناگهانی و ناخوشایندی را تجربه کرده‌اند که آن را به حساب دمدمی مزاج بودن آن‌ها گذاشته‌اند و بارها با خود تکرار کرده‌اند که «نمی‌توان روز زن‌ها حساب کرد!» ولی برخلاف آن‌چه خیلی‌ها می‌پندارند، این تغییر رفتارها نه از سر لجاجت زنان است و نه از سر دمدمی مزاج‌بودن آن‌ها، بلکه تنها یک سیر طبیعی در بدن زن است که در همه جای دنیا و با میزان متفاوت با آن دست و پنجه نرم می‌کند. عوارض قاعدگی بسته به فرد مورد نظر از دو تا ده روز قبل از شروع قاعدگی ظاهر می‌شود و با آغاز آن خاتمه می‌یابد که به دوران (Pre Menstrual syndrome) PMS مشهور است.
بر اساس آخرین پژوهش‌های آماری، 80 درصد خانم‌ها دچار دست‌کم یکی از نشانه‌های عودکننده PMS هستند، اما فقط 40 درصدشان این نشانه‌ها را بیان می‌کنند. در 2 تا 10 درصد، این نشانه‌ها آن‌قدر شدید است که می‌تواند زندگی خانوادگی یا شغلی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
از نشانه‌های PMS می‌توان به افسردگی، کم شدن تمرکز، بی‌رمقی، افت فشار خون، حواس‌پرتی، بدخلقی، زودرنجی، احساس تقصیر و گناه، بی‌حوصلگی و کم‌طاقتی اشاره کرد. این تغییرات رفتاری تقریباً در نیمی از زنان جهان رخ می‌دهد و 50 درصد خانم‌ها نیز اصلاً دچار آن نمی‌شوند و به همین دلیل است که تشخیص PMS برای خیلی از مردم- حتی پزشکان- دشوار است. تنشی که در دوران PMS رخ می‌دهد شامل سه جزء افسردگی، تحریکپذیری و خستگی است. گرچه ممکن است یکی آشکارتر از بقیه باشد ولی اغلب تفکیک این سه از همه مشکل است به طوری که در هم می‌آمیزند و یک استرس کلی را به وجود می‌آورند.
این استرس‌ها و تغییرات در وهله اول خود فرد و سپس خانواده وی را دچار مشکل می‌کند. در مراحل بعدی مشکلات حاصل از این استرس به ارتباطات عاطفی، اجتماعی و کاری هم لطمه می‌زند، و به عنوان امتیاز منفی برای فرد مزبور در محیط کاری و برخوردهای اجتماعی منظور می‌شود.
سیدمحمد زاهدی، دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی که در این زمینه تحقیقات زیادی انجام داده است. می‌گوید: «در سیر تکامل علم مدیریت امروزه دانشمندان به مدیریت پیش‌کنشانه رسیده‌اند. بدین ترتیب که مدیر باید قادر باشد تا از عوامل آسیب‌زننده در مسیر اعمال مدیریت جلوگیری کند تا بهترین بهره‌وری را داشته باشد.
در پیگیری بررسی این عوامل 80 درصد آن‌ها تکرار شونده یا متأثر از محیط بیرون هستند که روی کنشگران تأثیر می‌گذارند و می‌توان آن‌ها را به سه بخش تغذیه، عوامل محیطی (نور، صوت، گرمایش و سرمایش) و عوامل درون‌زا تقسیم کرد.» مدیر آموزش مؤسسه کامپوزیت ایران خاطر نشان می‌کند که طبق تحقیقات بین‌المللی این عوامل در خانم‌ها به صورت تکرار شونده و اجتناب‌ناپذیر در هر ماه وجود دارد که در این مدت باعث افت توانایی‌های زنان می‌شود.
زاهدی می‌گوید: «با توجه به اینکه نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل می‌دهند و در کشور ما سهم بیشتر آموزش متعلق به زنان است پس باید برای جلوگیری از کاهش توانایی‌های زنان برنامه‌ریزی کرد.» به عقیده او کسی که درد نکشد و از اختلالات روانی موضعی دور باشد راحت‌تر می‌تواند وظایفی را که بر عهده دارد به انجام برساند. وی در این باره می‌گوید: «متأسفانه به دلیل آگاهی نداشتن عموم مردم از اینکه زنان در دوران PMS بیمارانی هستند که باید رعایت حال آن‌ها را کرد تا بهبود یابند، زنان به بی‌کفایتی، ناتوانی و حتی تبعیض جنسی محکوم می‌شوند.»
این مدیر آموزشی تأکید می‌کند که اگر مدیران درباره این ضعف قابل پیشگیری اطلاعات نداشته باشند نسبت به استخدام زنان تمایل نخواهند داشت و بدین ترتیب از نیروی نیمی از افراد خبره و متخصص جامعه بهره‌مند نمی‌شوند.متأسفانه در صورت درمان نکردن و پیشگیری از PMS گذشته از خسارت‌های مالی ناشی از اختلالات این دوران، آمار خودکشی زنان، اقدام به طلاق و حتی همسر کشی و کودک آزاری بسیار بیشتر می‌شود.
تقریباً مردم بیشتر کشورهای دنیا با PMS آشنا هستند و حتی این دوران به ضرب‌المثلی بین آنان رایج شده که به کسی که عصبی و بی‌حوصله باشد، تعلق می‌گیرد. در این میان عمر کلینیک‌های تخصصی PMS در انگلستان 50 سال و در آمریکا 20 سال است که در این کلینیک‌ها پزشکان متخصص زنان و زایمان، قلب و عروق، مجاری ادراری و کلیه و غدد آماده خدمت‌رسانی به بیماران PMS بد حال هستند.
«این تجربه‌ها نشان می‌دهد که اگر در کشور ما نیز به شیوه علمی و مدیریتی به این مسأله توجه شود، می‌توان مشکلات مربوط به آن را به حداقل برساند.»
پ
منبع:
تبیان
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼