بزرگ کردن فولیکول برای بارداری

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: بعد از سه ماه درمان با کلومفین و آمپول باردار شدم که با گذشت شش هفته و چها رروز از بارداری، جنینم سقط شد. این ماه، ماه دومی است که درمان را شروع کرده ام و آیا لازم است کار خاصی انجام دهم تا فولیکول ها بزرگ تر شوند؟

پاسخ دکتر ویدا یوسفیان، متخصص زنان و زایمان:
شما به هیچ عنوان و بدون تجویز پزشک نمی توانید از داروهای کمک باروری مثل کلومیفن و داروهایی که کارکردی مثل کلومیفن دارند استفاده کنید. ضمن این که باید میزان سن تان را مطرح می کردید که اشاره ای به آن نشده است. باید سن را می دانستیم، سونوگرافی از شما داشتیم تا بر اساس آن ها اقدام به بزرگ کردن فولیکول ها کنیم.

مصرف کلومیفن بدون تجویز پزشک خطرناک است و عوارض متعددی به همراه دارد. ممکن است باعث ایجاد سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شود که با مایع شکم و کم کاری کلیه و کبد خود را نشان می دهد و در مورد مایع شکم، شکم باد می کند و باید آن را خارج کنند. بنابراین توصیه ام این است که به هیچ وجه چنین داروهایی را به شکل سرخود استفاده نکنید.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
فولیکول نرمال و بالغ که آماده لقاح و تخمک گذاری است در حدود ۱۸ تا ۳۰ میلی متر قطر دارد. در سیکل منظم، فولیکول های مختلفی بزرگ و بالغ میشوند اما تنها یک فولیکول می تواند پروسه بالغ شدن را در هر ماه کامل کند.

عملکرد فولیکول در تخمدانها
فولیکول های تخمدانی محل ذخیره تخمک ها هستند و هورمون های جنسی زنانه مانند پروژسترون و استروژن را تولید می کنند. فولیکول ها در ماه رشد می کنند و در هرسیکل یک تخمک را بالغ می کنند که قدرت باروری داشته باشد.

درباره سیکل قاعدگی خود بیشتر بدانید
در نیمه اول سیکل قاعدگی، یک کیست کوچک که فولیکول نامیده میشود در یکی از تخمدانهای زن شروع به رشد می کند. بافت احاطه کننده این فولیکول باعث ترشح هورمونهای استروژنی میشود. استروژن در دهانه رحم در گردش است و تولید موکوس را تحریک میکند.
موکوس مسیر حرکت اسپرم را در لوله فالوپ آسان می کند. استروژن در حال گردش در دیواره رحم باعث رشد بافتی میشود و مکان را برای لقاح تخمک و اسپرم فراهم میکند.
در اواسط سیکل قاعدگی غده هیپوفیز باعث آزاد شدن هورمون LH میشود که این هورمون به آزاد شدن تخمک از تخمدان میکند. سرانجام LH شروع ترشح هورمون پروژسترون را از فولیکول آغاز میکند. حالا فولیکول لتئوم نامیده میشود و ترشح پروژسترون را تا قاعدگی ادامه میدهد.
اگر بارداری اتفاق بیافتد این هورمون همچنان در حال ترشح باقی می ماند و باعث لقاح تخمک و اسپرم میشود. سلول جدید ترکیبی از نخمک و اسپرم هورمون HCG را ترشح میکنند. این هورمون باعث ادامه یافتن ترشح هورمونهای پروژسترون و استروژن میشود.
اگر بارداری اتفاق نیافتد به یکباره پروژسترون کاهش می یابد و دیواره رحم فرو ریخته و خونریزی صورت میگیرد.
بطور دقیق تر و خلاصه می توان گفت، در شروع هر چرخه قاعدگی، حدود ۱۲ تا ۲۰ فولیکول اولیه حاوی تخمک نارس تحت تاثیر هورمون محرک فولیکولی (FSH) شروع به رشد می کنند تا به فولیکول ثانوی بدل شوند. خود فولیکول های اولیه از فولیکول های ابتدایی منشأ می گیرند.
فولیکول های اولیه در تخمدان جنین مونث در ۱۰ تا ۳۰ هفتگی به وجود می آیند. تا حدود روز ۹ چرخه قاعدگی، تنها یکی از فولیکول های ثانوی باقی می ماند و بقیه فولیکول های در حال رشد تحلیل می روند.
فولیکول باقی مانده که فولیکول غالب نام دارد، مقدار زیادی هورمون جنسی زنانه یا استرادیول تولید می کند. تولید این هورمون به همکاری میان سلول های تکا و سلول های گرانولوزا بستگی دارد.
در روز ۱۴ سیکل، تولید هورمون محرک لوتئینی کننده (LH) اوج می گیرد و این امر باعث تبدیل فولیکول ثانوی به فولیکول ثالثیه می شود که در طول ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعدی آزاد می شود.

با علائم تخمک گذاری در بدن آشنا شوید
زنان می توانند برخی از تغییرات اتفاق افتاده در طول سیکل قاعدگی را از روی تغییرات مشاهده شده در بدن متوجه شوند. در روزهای قبل از تخمک گذاری شما ترشح موکوس شفاف، چسبنده و بی بو را از واژن حس میکنید.
در روز قبل از تخمک گذاری این ترشح موکوس افزایش می یابد. در برخی زنان احساس درد در لگن قبل و بعد از روز تخمک گذاری مشخص میشود. با درد تخمک گذاری بیشتر آشنا شوید. در روز تخمک گذاری بدلیل ترشح پروژسترون، دمای بدن حدود 4 درجه فارنهایت افزایش میابد.
چند روز بعد از تخمک گذاری سینه ها حساس شده بزرگ میشود و درد دارند. همچنین شما دچار نفخ میشوید. دو هورمون استروژن و پروژسترون مسئول تغییرات فیزیکی و فیزیولوژیکی بدن در نیمه دوم سیکل قاعدگی هستند.قبل از هر کار روز دقیق تخمک گذاری خود را مشخص کنید.

تقویت تخمک گذاری با تغذیه
ویتامین ای موجود در گندم برای رفع اختلالات قاعدگی و ضعف تخمک گذاری زنان و ضعف جنسی مردان فوق العاده مفید است.
سید جواد علوی در اظهار داشت: جوانه غلات دارای مواد مغذی و ضروری است که مصرف آن به بدن سود فراوان می‌رساند.
به گفته وی جوانه غلات سرشار از ویتامین‌ها و املاح معدنی است که از چروک شدن پوست پیشگیری می‌کند و غدد جنسی را فعال می‌سازد و از دیدگاه طب سنتی دارای طبیعت گرم و تر بوده که برای خون‌سازی بسیار مفید است.
این کارشناس طب سنتی عنوان کرد: جوانه گندم را می‌توان به صورت‌های مختلف مصرف کرد، به عنوان مثال می‌توان آن را چرخ کرد و در تهیه انواع غذای خام استفاده کرد.
علوی افزود: اگر جوانه گندم به اندازه یک سانت رشد کند و سپس آن را خشک کرد و آسیاب شود، آرد جوانه گندم به دست می‌آید که می‌توان در تهیه شیرینی‌ها به کار رود.
وی اضافه کرد: جوانه گندم سرشار از ویتامین E است که برای اختلالات قاعدگی و ضعف تخمک گذاری زنان و ضعف جنسی مردان مفید است و می‌توان برای دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید برای بدن جوانه گندم را در رژیم غذایی افراد گنجانده شود.
این کارشناس طب سنتی درباره خواص گندم نیز ادامه داد: گندم بهترین غذا برای افراد معتدل المزاج است که ارزش غذایی بالا دارد و چاق کننده و نیروبخش است، ولی موجب انسداد عروق نیز می‌شود و برای کسانی که در رگ‌های بدن، قلب، کبد و معده و … تنگی موجود دارند مضر است.
علوی خاطرنشان کرد: بهترین نان، نانی است که از گندم سالم تهیه شده باشد و به خوبی ورز پیدا کرده و پف مناسبی داشته باشد تا به راحتی در معده هضم شود؛ نانی که سبوس آن به کلی گرفته شده باشد به راحتی از معده عبور می‌کند و موجب انسداد کبدی و سنگ کلیه می‌شود.

ویتامین E
بعضی از مواد غذایی تاثیرشان در تقویت باروری ثابت شده است. برای مثال، ویتامین E که در افزایش میل جنسی تاثیر زیادی دارد.
این ویتامین بیشتر در منابع گیاهی مانند روغن آفتاب ‌گردان و زیتون، ذرت و بادام، آجیل تازه (فندق، بادام، گردو)، اسفناج، کلم پیچ، سویا و سیب زمینی یافت می ‌شود.
در میوه‏ هایی مانند هلو و مارچوبه هم این ویتامین وجود دارد. به‌ جز منابع طبیعی، ویتامین E به صورت مصنوعی و به شکل قرص و آمپول نیز تولید می ‌شود ولی بهتر است از منابع طبیعی نیاز روزانه تأمین شود، نیازی که معادل ۷ تا ۹ میلی ‌گرم در روز است.
ماده مغذی دیگری که تاثیرش اثبات شده ویتامین A است به طوری که کمبودش می ‌تواند موجب کاهش قدرت باروری شود. این ویتامین در آقایان باعث ساختن اسپرماتوزوئید می ‌شود و در خانم‌ ها هم روی تولید هورمون‌ های جنسی که به باروری کمک می ‌کنند، موثر است.
جگر، شیر، پنیر، خامه و کره منابع غنی این ویتامین هستند.
این ماده مغذی در سبزی ‌ها و میوه‌ های زرد رنگی مانند هویج، کدو، سیب‌زمینی ، هلو، زردآلو و طالبی، در سبزی‌ ها و میوه های قرمز رنگ مانند گوجه ‌فرنگی و همین‌ طور در سبزی ‌هایی با برگ سبز تیره به مقدار زیاد وجود دارد؛ البته پیش ‌سازش که در بدن به این ویتامین قابل تبدیل است.

تحریک تخمک گذاری و تنبلی تخمدان
تحریک تخمک گذاری نوعی درمان دارویی است که در خانم هایی که تخمک گذاری منظمی ندارند و یا دچار اختلال تخمک گذاری، تنبلی تخمدان یا بیماری پلی کیستیک تخمدان (PCOS) می باشند، بکار برده می شود.
این داروها اغلب به ‌منظور افزایش تعداد و کیفیت تخمک جهت افزایش شانس باروری و میزان موفقیت درمان روش ‌های کمک بارروری (ART)، انجام می‌ شود. داروهایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد تحت عنوان داروهای محرک تخمک ‌گذاری نامیده می‌شوند.
با استفاده از این داروها می‌توان تعداد و کیفیت تخمک ‌ها را افزایش داد. پس از حصول تخمک یا تخمک های مناسب، به زوجین توصیه می شود که در زمان های خاص و یک روز در میان نزدیکی نمایند.
تقریباً در 25-15 درصد از موارد ناباروری اختلال عمل تخمک گذاری دیده می شود و در مواردی که تنها دلیل ناباروری باشد جواب به درمان بسیار رضایت‌بخش است. عملاً درمان موفقیت‌آمیز در این افراد به بررسی دقیق و کشف علت اصولی عدم تخمک گذاری بستگی دارد.

روش های کمک باروری
به طور رایج، در موارد استفاده از روش های کمک باروری (ART)، یکی از اقداماتی که در ابتدا انجام می شود، تحریک تخمک‌‌گذاری جهت به دست آوردن تعداد مناسب تخمک با کیفیت بالا می باشد.
هر ‌چند در زنان با عملکرد مناسب و طبیعی تخمدان، می توان جهت تهیه تخمک از سیکل طبیعی نیز استفاده کرد، ولی از آنجایی‌که این درمان ها مستلزم صرف وقت و هزینه می ‌باشند، ترجیح داده می‌ شود برای افزایش شانس باروری از تحریک کنترل‌شده تخمدان استفاده شود.
برای تحریک تخمک گذاری در روش های ART درمانی (مانند IVF، ICSI و غیره)، بهتر است که در کنار به دست آوردن تعداد مناسب تخمک، تا جای ممکن، از تحریک بیش از حد تخمدان نیز جهت پیشگیری از خطرات احتمالی، اجتناب شود.
بنابراین قبل از هر درمانی بایستی فرد به‌ طور دقیق مورد بررسی قرار بگیرد. برای این منظور پزشک علاوه بر معاینات بالینی دقیق، آزمایش‌های لازم را نیز درخواست می‌ دهد تا بر اساس نتایج آزمایش‌ها، مناسب‌ترین رژیم درمانی جهت تحریک تخمک گذاری و شروع درمان را انتخاب نماید.

کلومیفن سیترات
در حال حاضر « کلومیفن سیترات » متداول‌ترین و رایج‌ترین دارو در تحریک ‌تخمک‌گذاری است.
درمان با کلومیفن سیترات، با دوز یک قرص (50 میلی ‌گرم روزانه)، از روز سوم تا هفتم و یا پنجم تا نهم سیکل قاعدگی شروع می‌ شود و برای بررسی وضعیت فولیکول ها، در روز دهم سیکل (در صورت شروع درمان از روز سوم) و یا روز دوازدهم سیکل (در صورت درمان از روز پنجم) سونوگرافی انجام می‌‌شود. در صورت رسیدگی فولیکول ‌ها به اندازه مورد نظر (20-18 میلی ‌متر) پزشک می‌تواند با تجویز آمپولHCG زمان تخمک‌‌گذاری را تعیین نماید.
بهترین زمان نزدیکی برای باروری یک الی دو روز حوالی تخمک گذاری است. معمولاً این درمان سه الی پنج دوره تکرار می‌ شود. میزان دوز کلومیفن تا سه قرص در روز (۱۵۰ میلی ‌گرم) قابل افزایش است ولی بیش از آن توصیه نمی شود.
در موارد استفاده از روش IUI برای باروری، عموماً استفاده از کلومفین سیترات شانس باروری را افزایش می دهد.
به همین منظور، پزشک از روز سوم یا پنجم سیکل قاعدگی به مدت چهار روز برای بیمار یک تا دو قرص کلومفین سیترات روزانه تجویز می ‌نماید.
سپس با انجام سونوگرافی در روز 10 یا 12 سیکل قاعدگی، اگر اندازه و وضعیت فولیکول‌ها به 20-18 میلی متر رسیده باشد با تزریق 5000 یا 000/10 واحد HCG بیمار را برای انجام IUI به مدت 38-36 ساعت پس از آن آماده می ‌نماید.

HMG
از داروهای دیگر تحریک تخمک‌گذاری Human Menopausal Gonadotropin می باشد. HMG به طور طبیعی از ادرار خانم ‌های یائسه تهیه می شود و حاوی FSH و LH می‌باشد.
استفاده از این دارو نیاز به کنترل دقیق دارد و برای پیشگیری از تحریک بیش از حد تخمدان، بررسی جواب تخمدان باید با فواصل 4-2 روز یکبار صورت بگیرد.
هدف از درمان با این دارو، افزایش سطح FSH تا بالای مرز لازم جهت تحریک رشد تخمدان می‌باشد و زمانی‌که قطر ۴-۲ عدد فولیکول نهایی به بالای ۱۲میلی ‌متر رسید دارو با دوز پایین تر تجویز می شود.
این دارو در سیکل درمانی IUI، معمولاً تحت‌نظر پزشک متخصص برای تحریک تخمک گذاری به تنهایی یا همراه با کلومیفن سیترات مورد استفاده قرار می‌گیرد و در سیکل های درمانی لقاح خارج رحمی همراه با سایر داروهای محرک تخمدان تجویز می گردد.