تغذیه در بارداری دوقلو، چه میزان باید باشد؟
الگوی وزن گیری مادر در طول بارداری چند قلویی با الگوی وزن گیری در بارداری تک قلویی متفاوت است.
در میان عامۀ مردم این باور خیلی رایج است که «زن آبستن، به مثابه دو نفر است پس باید به اندازۀ دو نفر هم غذا بخورد. جالب اینجاست که در این تمثیل، تا‌کنون ندیده و نشنیده‌ام که اندازۀ آن «نفر دوم» و به تبع آن نیازهای تغذیه ایشان به حساب آید. به هر حال در این باور واقعیتی نهفته است و آن این که نیازهای تغذیه‌‌ای یک خانم در طی دوران آبستنی افزایش می‌یابد.
با این حساب در یک آبستنی دوقلویی یا سه قلویی، نیازهای تغذیه‌‌ای به چه نسبت تغییر خواهد کرد؟ قطعاً شما هم باور ندارید که در چنین حالتی یک خانم آبستن باید به اندازۀ سه یا چهار نفر غذا بخورد! در این نوشتار و در سطور بعدی این مطلب با تفصیل بیشتری مورد بحث قرار می‌گیرد. بارداری‌‌های چندقلویی در کشورهایی که استفاده از روش‌‌های افزایش باروری در آنها رایج است به طور چشمگیری افزایش یافته است. متاسفانه افزایش این بارداری‌‌ها باعث بالا رفتن نرخ تولد نوزاد کم وزن (یعنی وزن تولد کمتر از۲۵۰۰ گرم) و نارس (زایمان در هفته ۳۷ و کمتر) شده است.
بارداری چند قلویی وضعیتی است که در آن نیازهای تغذیه‌‌ای مادر به طور درخور توجهی افزایش می‌یابد. بنابراین در صورت عدم مراقبت‌های تغذیه‌‌ای مناسب، ذخایر بدنی مادر به سرعت تهی خواهد شد. در طول ۲۰ سال گذشته، سن مادر باردارافزایش چشمگیری یافته است و این مساله در زنانی با آبستنی چندقلویی بیشتر بوده است. به گونه‌‌ای که از سال ۱۹۸۰ تاسال ۲۰۰۰ میلادی درصد زنان ۳۵ ساله و بالاتر با آبستنی چندقلویی سه برابر شده است، این میزان در مورد دوقلوها، ۴ برابر و در مورد سه قلو‌‌ها و بیشتر، ۶ برابر بوده است.
به سال ۱۹۹۶ زایمان‌‌های چند قلویی ۷/۲ درصد زایمان‌‌ها را در ایالات متحدۀ آمریکا به خود اختصاص می‌داد و ۱۶ درصد مرگ و میر نوزادان در ماه نخست زندگی نیز مربوط به همین کودکان بود. این آمار بی‌تردید نشانگر پرخطر بودن این بارداری‌‌ها است. رفع نیازهای تغذیه‌‌ای ویژه‌‌ای که در بارداری‌‌های چند قلویی وجود دارد نقش مهمی را در سلامت آینده مادر ایفا می‌کند. برای مثال اگر خانمی در دهۀ ۴۰ یا ۵۰ زندگی خود دارای این نوع بارداری شود، فقط چند سال با یائسگی خود فاصله دارد و تخلیه وسیعی که در ذخایر کلسیم او در حین این بارداری اتفاق می‌افتد، می‌تواند خطر ابتلای وی به پوکی استخوان را افزایش دهد.
بارداری‌‌های چند قلویی باعث افزایش احتمال ابتلای مادر به پُرفشاری خون همراه با دفع پروتئین با ادرار (یا اصطلاحاً پره اکلامپسی)، کم خونی فقر آهن، تهوع و استفراغ شدید ، ایجاد جفت سر راهی، مشکلات کلیوی، زایمان زودرس و ضرورت انجام سزارین می‌شود. افزون بر این در این بارداری‌‌ها خطراتی از قبیل مرگ جنین، اختلالات مادرزادی، اختلالات تنفسی، اختلالات شبکیه در نوزاد نارس، عفونت فراگیر، فلج مغزی و خفگی، جنین را تهدید می‌کند. از جمله عوامل مستعد کننده بارداری‌‌های چند قلویی می‌توان به درمان‌‌های افزایش باروری، قومیت ، سن، وراثت و بالاخره نمایه توده بدنی(BMI) اشاره کرد. بنابراین، تغذیه و نحوۀ وزن گیری مادر باردار از جمله عوامل تعیین کننده است.
وزن گیری در طی بارداری
الگوی وزن گیری مادر در طول بارداری چند قلویی با الگوی وزن گیری در بارداری تک قلویی متفاوت است. وزن گیری در این نوع بارداری‌‌ها عموماً زودتر از هفته هشتم بارداری آغاز می‌شود و همچنین با سرعت بالاتری نسبت به بارداری تک قلویی ادامه می‌یابد. آکادمی ملی علوم عنوان می‌کند که مادری که دوقلو باردار است در طول دوماهه دوم و سوم بارداری باید چیزی در حدود 5/0 تا 1 کیلوگرم در هفته وزن اضافه کند که این مقدار برابر با وزن‌گیری کلی 16 تا 5/20 کیلوگرم در طول دوران بارداری است.
البته مقدار مجاز افزایش وزن در دورۀ آبستنی تا حدود بسیاری به نمایۀ تودۀ بدن مادر پیش از بارداری نیز بستگی دارد و درصورتی که مادر پیش از بارداری دچار کم وزنی یا پُروزنی فربهی بوده باشد، امکان دارد به تشخیص متخصص تغذیه و صلاحدید متخصص زنان و مامایی مقدار افزایش وزن مجاز به ترتیب بیشتر یا کمتر باشد. وزن گیری در طی دوران بارداری ارتباط محکمی با وزن نوزاد در هنگام تولد دارد و هم چنین وزن گیری مطلوب از تولد نوزاد نارس جلوگیری می‌کند.
فعالیت بدنی
فواید فعالیت بدنی در طول دوران بارداری به اثبات رسیده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌‌ها، ۳۰ دقیقه فعالیت ورزشی متوسط را در بیشتر ایام هفته و ترجیحا هر روز هفته پیشنهاد می‌کند. البته برای افرادی که دارای مشکلات پزشکی هستند مشاوره با پزشک در ارتباط با این فعالیت بدنی ضروری است. تحقیقات نشان داده اند که فعالیت بدنی منظم و آهسته هیچ تاثیر زیانباری بر روی نتایج بارداری ندارد و حتی میزان تولد نوزاد کم وزن را کاهش می‌دهد، این درحالیست که فعالیت نشسته مثل تلویزیون دیدن طولانی مدت می‌تواند خطر تولد نوزاد نارس را افزایش دهد.
دریافت غذایی مادر با آبستنی چندقلویی
در طول دوران بارداری به دلیل افزایش حجم پلاسما (بخش آبکی خون) سطح قند خون ناشتا معمولاً کاهش و میزان ترشح انسولین افزایش می‌یابد. در بارداری‌‌های دوقلویی این تغییرات به ویژه در نیمه دوم بارداری تشدید می‌شود که با سطح پایین از گلوکز سرمی مادر در مقایسه با بارداری تک قلویی همراه است.کاهش جریان گلوکز از مادر به جنین باعث کاهش رشد و اندازه جنین می‌شود.
در یک مطالعۀ بزرگ که طی سالهای 1996 تا 2002 میلادی بر روی 538 خانم آبستن انجام شد، مشاهده شد که رژیم مبتنی بر قواعد رژیم‌‌های دیابتی شامل 3 وعده اصلی و 3 میان وعده در آبستنی‌‌های چندقلویی بهتر تحمل شد و کفایت تغذیه‌‌ای بیشتری نیز داشت. همچنین استفاده از مواد غذایی با نمایۀ گلیسمی پایین (یعنی غذاهایی که غلظت قند خون را نسبتاً به کُندی افزایش می‌دهند) توصیه می‌شود. این بدان معنی است که باید مصرف غلات تصفیه شده نظیر نان سفید، برنج سفید، پاستای تهیه شده از آرد سفید و سیب‌زمینی حتی‌الامکان کاهش داده شود و به جای آن از غلات تهیه شده از آرد کامل مانند نان سبوس دار، پاستای تهیه شده از آرد کامل گندم و برنج قهوه‌‌ای استفاده شود.
بارداری چند قلویی نیاز به انرژی و مواد مغذی بیشتری دارد. قسمتی از این افزایش انرژی به دلیل افزایش وزن گیری در بارداری چند قلویی نسبت به تک قلویی است. بارداری‌‌های چند قلویی با افزایش توده بافتی بدن ( خون، رحم، جفت، وزن جنین ) همراه است که در نتیجه باعث افزایش نیاز به انرژی جهت ساخت و نگهداری بافت‌‌ها نسبت به بارداری تک قلویی است.
در زمان گرسنگی دراز مدت و محرومیت نسبی بدن از کربوهیدرات (قند)ها، چربیها به طور ناقص می‌سوزند و موادی را به نام اجسام کتونی تولید می‌کنند. این مواد جدای از تاثیراتی که بر بدن مادر می‌گذارند، از جفت هم عبور می‌کنند و موجبات حالتی را فراهم می‌آورند که اصطلاحاً زجر جنینی گفته می‌شود. نیاز بیشتر به انرژی در خانمی با آبستنی چند قلویی در مقایسه با خانمی با آبستنی تک قلویی، بدان معنی است که در چندقلویی‌‌ها اجسام کتونی در مدت زمان کوتاه تری بر اثر گرسنگی تولید می‌شوند.
از این رو لازم است در آبستنی‌‌های چندقلویی فواصل دریافت مواد غذایی به کمتر از 3 ساعت و مقدار قندهای آزاد (منظور قندهایی که به سرعت جذب می‌شوند، به سرعت قندخون را بالا می‌برند و به سرعت هم غلظتشان در خون افول می‌یابد، مانند قندهای موجود در انواع شیرینی، قند و شکر) به حداقل کاهش یابد. در آبستنی‌‌های چندقلویی به ویژه در خانم‌هایی که نخستین بارداری را تجربه می‌کنند با وجود حالت «ویار آبستنی» که غالباً با حالت تهوع، بی‌اشتهایی و گاه استفراغ همراه است، مداخلات تغذیه‌‌ای مناسب قطعاً نیازمند مشاورۀ تخصصی با یک متخصص تغذیۀ بالینی و رژیم درمانی است.
کاهش نرخ بارداری‌‌های دوقلویی در زمان قحطی و افزایش آن در زنان پُروزن و فربه نشان دهنده این است که وضعیت دریافت انرژی یک عامل مهم در بارداری‌‌های چند قلویی است. در بارداری‌‌های چند قلویی، همانند بارداری‌‌های تک قلویی، کفایت دریافت انرژی را می‌توان براساس میزان وزن‌گیری مادر ارزیابی کرد.
مادر با جنین دوقلو باید روزانه 150 کیلوکالری افزایش مصرف نسبت به مقداری که برای بارداری تک قلویی توصیه شده است داشته باشد. برای این که تصور عینی تری از این اعداد و ارقام داشته باشید، کافی است بدانید هر 30 گرم نان سنگک (حدود یک کف دست یا به ابعاد 10 در 10 سانتیمتر)، 75 کالری دارد. کالری یک عدد سیب متوسط نیز اندکی کمتر از این مقدار است و یک لیوان شیر با 2/5 درصد چربی 150 کالری انرژی دارد. بنابراین این مقدار کالری اضافۀ مورد نیاز به راحتی می‌تواند با افزایش دریافت غذایی، کاهش فعالیت بدنی و یا ترکیبی از هر دو ایجاد شود.
بنابراین، حتی در آبستنی‌‌های چندقلویی نیز نیازی نیست مادر به اندازۀ چند نفر غذا بخورد. پُرخوری و به دنبال آن افزایش وزن بی‌رویه در دورۀ آبستنی جدا از مشکلاتی که در زمان آبستنی ایجاد می‌کند، ممکن است تودۀ بزرگی از بافت چربی را برای مادر پس از زایمان به یادگار بگذارد که رهایی از آن چندان ساده نیست. همواره به یاد داشته باشید که پیشگیری بهتر و قطعاً ساده‌تر از درمان است. از این رو توصیه می‌شود خانم‌های آبستن به ویژه با آبستنی چندقلو برای کنترل افزایش وزن دوران بارداری حتماً از مشاورۀ یک متخصص تغذیه بهره‌مند شوند.
با این حساب در یک آبستنی دوقلویی یا سه قلویی، نیازهای تغذیه‌‌ای به چه نسبت تغییر خواهد کرد؟ قطعاً شما هم باور ندارید که در چنین حالتی یک خانم آبستن باید به اندازۀ سه یا چهار نفر غذا بخورد! در این نوشتار و در سطور بعدی این مطلب با تفصیل بیشتری مورد بحث قرار می‌گیرد. بارداری‌‌های چندقلویی در کشورهایی که استفاده از روش‌‌های افزایش باروری در آنها رایج است به طور چشمگیری افزایش یافته است. متاسفانه افزایش این بارداری‌‌ها باعث بالا رفتن نرخ تولد نوزاد کم وزن (یعنی وزن تولد کمتر از۲۵۰۰ گرم) و نارس (زایمان در هفته ۳۷ و کمتر) شده است.
بارداری چند قلویی وضعیتی است که در آن نیازهای تغذیه‌‌ای مادر به طور درخور توجهی افزایش می‌یابد. بنابراین در صورت عدم مراقبت‌های تغذیه‌‌ای مناسب، ذخایر بدنی مادر به سرعت تهی خواهد شد. در طول ۲۰ سال گذشته، سن مادر باردارافزایش چشمگیری یافته است و این مساله در زنانی با آبستنی چندقلویی بیشتر بوده است. به گونه‌‌ای که از سال ۱۹۸۰ تاسال ۲۰۰۰ میلادی درصد زنان ۳۵ ساله و بالاتر با آبستنی چندقلویی سه برابر شده است، این میزان در مورد دوقلوها، ۴ برابر و در مورد سه قلو‌‌ها و بیشتر، ۶ برابر بوده است.
به سال ۱۹۹۶ زایمان‌‌های چند قلویی ۷/۲ درصد زایمان‌‌ها را در ایالات متحدۀ آمریکا به خود اختصاص می‌داد و ۱۶ درصد مرگ و میر نوزادان در ماه نخست زندگی نیز مربوط به همین کودکان بود. این آمار بی‌تردید نشانگر پرخطر بودن این بارداری‌‌ها است. رفع نیازهای تغذیه‌‌ای ویژه‌‌ای که در بارداری‌‌های چند قلویی وجود دارد نقش مهمی را در سلامت آینده مادر ایفا می‌کند. برای مثال اگر خانمی در دهۀ ۴۰ یا ۵۰ زندگی خود دارای این نوع بارداری شود، فقط چند سال با یائسگی خود فاصله دارد و تخلیه وسیعی که در ذخایر کلسیم او در حین این بارداری اتفاق می‌افتد، می‌تواند خطر ابتلای وی به پوکی استخوان را افزایش دهد.
بارداری‌‌های چند قلویی باعث افزایش احتمال ابتلای مادر به پُرفشاری خون همراه با دفع پروتئین با ادرار (یا اصطلاحاً پره اکلامپسی)، کم خونی فقر آهن، تهوع و استفراغ شدید ، ایجاد جفت سر راهی، مشکلات کلیوی، زایمان زودرس و ضرورت انجام سزارین می‌شود. افزون بر این در این بارداری‌‌ها خطراتی از قبیل مرگ جنین، اختلالات مادرزادی، اختلالات تنفسی، اختلالات شبکیه در نوزاد نارس، عفونت فراگیر، فلج مغزی و خفگی، جنین را تهدید می‌کند. از جمله عوامل مستعد کننده بارداری‌‌های چند قلویی می‌توان به درمان‌‌های افزایش باروری، قومیت ، سن، وراثت و بالاخره نمایه توده بدنی(BMI) اشاره کرد. بنابراین، تغذیه و نحوۀ وزن گیری مادر باردار از جمله عوامل تعیین کننده است.
وزن گیری در طی بارداری
الگوی وزن گیری مادر در طول بارداری چند قلویی با الگوی وزن گیری در بارداری تک قلویی متفاوت است. وزن گیری در این نوع بارداری‌‌ها عموماً زودتر از هفته هشتم بارداری آغاز می‌شود و همچنین با سرعت بالاتری نسبت به بارداری تک قلویی ادامه می‌یابد. آکادمی ملی علوم عنوان می‌کند که مادری که دوقلو باردار است در طول دوماهه دوم و سوم بارداری باید چیزی در حدود 5/0 تا 1 کیلوگرم در هفته وزن اضافه کند که این مقدار برابر با وزن‌گیری کلی 16 تا 5/20 کیلوگرم در طول دوران بارداری است.
البته مقدار مجاز افزایش وزن در دورۀ آبستنی تا حدود بسیاری به نمایۀ تودۀ بدن مادر پیش از بارداری نیز بستگی دارد و درصورتی که مادر پیش از بارداری دچار کم وزنی یا پُروزنی فربهی بوده باشد، امکان دارد به تشخیص متخصص تغذیه و صلاحدید متخصص زنان و مامایی مقدار افزایش وزن مجاز به ترتیب بیشتر یا کمتر باشد. وزن گیری در طی دوران بارداری ارتباط محکمی با وزن نوزاد در هنگام تولد دارد و هم چنین وزن گیری مطلوب از تولد نوزاد نارس جلوگیری می‌کند.
فعالیت بدنی
فواید فعالیت بدنی در طول دوران بارداری به اثبات رسیده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌‌ها، ۳۰ دقیقه فعالیت ورزشی متوسط را در بیشتر ایام هفته و ترجیحا هر روز هفته پیشنهاد می‌کند. البته برای افرادی که دارای مشکلات پزشکی هستند مشاوره با پزشک در ارتباط با این فعالیت بدنی ضروری است. تحقیقات نشان داده اند که فعالیت بدنی منظم و آهسته هیچ تاثیر زیانباری بر روی نتایج بارداری ندارد و حتی میزان تولد نوزاد کم وزن را کاهش می‌دهد، این درحالیست که فعالیت نشسته مثل تلویزیون دیدن طولانی مدت می‌تواند خطر تولد نوزاد نارس را افزایش دهد.
دریافت غذایی مادر با آبستنی چندقلویی
در طول دوران بارداری به دلیل افزایش حجم پلاسما (بخش آبکی خون) سطح قند خون ناشتا معمولاً کاهش و میزان ترشح انسولین افزایش می‌یابد. در بارداری‌‌های دوقلویی این تغییرات به ویژه در نیمه دوم بارداری تشدید می‌شود که با سطح پایین از گلوکز سرمی مادر در مقایسه با بارداری تک قلویی همراه است.کاهش جریان گلوکز از مادر به جنین باعث کاهش رشد و اندازه جنین می‌شود.
در یک مطالعۀ بزرگ که طی سالهای 1996 تا 2002 میلادی بر روی 538 خانم آبستن انجام شد، مشاهده شد که رژیم مبتنی بر قواعد رژیم‌‌های دیابتی شامل 3 وعده اصلی و 3 میان وعده در آبستنی‌‌های چندقلویی بهتر تحمل شد و کفایت تغذیه‌‌ای بیشتری نیز داشت. همچنین استفاده از مواد غذایی با نمایۀ گلیسمی پایین (یعنی غذاهایی که غلظت قند خون را نسبتاً به کُندی افزایش می‌دهند) توصیه می‌شود. این بدان معنی است که باید مصرف غلات تصفیه شده نظیر نان سفید، برنج سفید، پاستای تهیه شده از آرد سفید و سیب‌زمینی حتی‌الامکان کاهش داده شود و به جای آن از غلات تهیه شده از آرد کامل مانند نان سبوس دار، پاستای تهیه شده از آرد کامل گندم و برنج قهوه‌‌ای استفاده شود.
بارداری چند قلویی نیاز به انرژی و مواد مغذی بیشتری دارد. قسمتی از این افزایش انرژی به دلیل افزایش وزن گیری در بارداری چند قلویی نسبت به تک قلویی است. بارداری‌‌های چند قلویی با افزایش توده بافتی بدن ( خون، رحم، جفت، وزن جنین ) همراه است که در نتیجه باعث افزایش نیاز به انرژی جهت ساخت و نگهداری بافت‌‌ها نسبت به بارداری تک قلویی است.
در زمان گرسنگی دراز مدت و محرومیت نسبی بدن از کربوهیدرات (قند)ها، چربیها به طور ناقص می‌سوزند و موادی را به نام اجسام کتونی تولید می‌کنند. این مواد جدای از تاثیراتی که بر بدن مادر می‌گذارند، از جفت هم عبور می‌کنند و موجبات حالتی را فراهم می‌آورند که اصطلاحاً زجر جنینی گفته می‌شود. نیاز بیشتر به انرژی در خانمی با آبستنی چند قلویی در مقایسه با خانمی با آبستنی تک قلویی، بدان معنی است که در چندقلویی‌‌ها اجسام کتونی در مدت زمان کوتاه تری بر اثر گرسنگی تولید می‌شوند.
از این رو لازم است در آبستنی‌‌های چندقلویی فواصل دریافت مواد غذایی به کمتر از 3 ساعت و مقدار قندهای آزاد (منظور قندهایی که به سرعت جذب می‌شوند، به سرعت قندخون را بالا می‌برند و به سرعت هم غلظتشان در خون افول می‌یابد، مانند قندهای موجود در انواع شیرینی، قند و شکر) به حداقل کاهش یابد. در آبستنی‌‌های چندقلویی به ویژه در خانم‌هایی که نخستین بارداری را تجربه می‌کنند با وجود حالت «ویار آبستنی» که غالباً با حالت تهوع، بی‌اشتهایی و گاه استفراغ همراه است، مداخلات تغذیه‌‌ای مناسب قطعاً نیازمند مشاورۀ تخصصی با یک متخصص تغذیۀ بالینی و رژیم درمانی است.
کاهش نرخ بارداری‌‌های دوقلویی در زمان قحطی و افزایش آن در زنان پُروزن و فربه نشان دهنده این است که وضعیت دریافت انرژی یک عامل مهم در بارداری‌‌های چند قلویی است. در بارداری‌‌های چند قلویی، همانند بارداری‌‌های تک قلویی، کفایت دریافت انرژی را می‌توان براساس میزان وزن‌گیری مادر ارزیابی کرد.
مادر با جنین دوقلو باید روزانه 150 کیلوکالری افزایش مصرف نسبت به مقداری که برای بارداری تک قلویی توصیه شده است داشته باشد. برای این که تصور عینی تری از این اعداد و ارقام داشته باشید، کافی است بدانید هر 30 گرم نان سنگک (حدود یک کف دست یا به ابعاد 10 در 10 سانتیمتر)، 75 کالری دارد. کالری یک عدد سیب متوسط نیز اندکی کمتر از این مقدار است و یک لیوان شیر با 2/5 درصد چربی 150 کالری انرژی دارد. بنابراین این مقدار کالری اضافۀ مورد نیاز به راحتی می‌تواند با افزایش دریافت غذایی، کاهش فعالیت بدنی و یا ترکیبی از هر دو ایجاد شود.
بنابراین، حتی در آبستنی‌‌های چندقلویی نیز نیازی نیست مادر به اندازۀ چند نفر غذا بخورد. پُرخوری و به دنبال آن افزایش وزن بی‌رویه در دورۀ آبستنی جدا از مشکلاتی که در زمان آبستنی ایجاد می‌کند، ممکن است تودۀ بزرگی از بافت چربی را برای مادر پس از زایمان به یادگار بگذارد که رهایی از آن چندان ساده نیست. همواره به یاد داشته باشید که پیشگیری بهتر و قطعاً ساده‌تر از درمان است. از این رو توصیه می‌شود خانم‌های آبستن به ویژه با آبستنی چندقلو برای کنترل افزایش وزن دوران بارداری حتماً از مشاورۀ یک متخصص تغذیه بهره‌مند شوند.
منبع:
زندگی آنلاین
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼