درمورد سلامت کودکان، نه فوریت پزشکی

لحظاتی دردآور و سخت که احساس می‌کنید لازم است به کسی یا جایی مراجعه کنید؛ مادر یک کودک چهار‌ ماهه به یاد می‌آورد که فرزندش از صندلی مخصوص کودک خود که روی میز آشپزخانه بود، روی کف سرامیکی آشپزخانه افتاد: «فقط دو قدم با او فاصله داشتم، اما صندلی او روی میز بود و کمربندش را هم باز گذاشته بودم.» مادرش اعتراف می‌کند: «می‌دانم کار احمقانه‌ای کردم». اما همین که فرزند او شروع به گریه کرد، خیالش آسوده شد؛ چون سکوت او می‌توانست علامت بسیار خطرناکی باشد. او می‌دانست که باید پسرش را به اورژانس ببرد. وقتی به اورژانس رسیدند، پرستار اورژانس بیمارستان محلی احساس کرد که کودک مشکلی ندارد، اما به هر حال مادرش اصرار داشت که از سر او اسکن گرفته شود. «مشخص شد که جمجمه‌اش از دو جا شکسته است و باید فوری با آمبولانس به بیمارستان کودکان منتقل شود.» او یک شبانه‌روز در بیمارستان ماند و آزمایش‌های زیادی برای او انجام شد و بعد به خانه بازگشت. حال که کودک ۱۴ ماهه شده است، کامل حالش خوب است و خاطره سقوط آن روز را به یاد ندارد، اما مادرش هرگز آن روز را فراموش نخواهد کرد. «آن شب، طولانی‌ترین شب در تمام عمرم بود.»

وقتی کودک‌تان جیغ می‌کشد، خون از بدن او جاری شده است و احساسات شما غلیان کرده است، به‌سختی می‌توان موقعیت را درک کرد و گفت که وضعیت او خیلی اورژانسی است یا نه. به نظر شما برای حل این مشکل باید به مطب بروید یا نه همین که در خانه آرام شود، می‌توان آن را حل کرد؟ از کجا باید فهمید؟ اجازه بدهید پزشک کودک‌ در تصمیم‌گیری در این‌باره کمک‌تان کند. دکتر لارا زینبرز (Lara Zinbers)، ‌دکتر اورژانس و یکی از نویسندگان کتاب «اگر کودک‌تان این کتاب را بخورد، باز هم هیچ مشکلی نخواهد بود: چگونه بفهمیم که جراحت یا بیماری کودک‌مان یک مورد اورژانسی است؟» می‌گوید: «بهتر است همیشه قبل از رفتن به اورژانس برای هر مشکلی ‌جز مواردی که جان او را تهدید می‌کنند، مانند جراحت‌ها یا شرایطی که در صورت نبود مراقبت‌های پزشکی می‌توانند منجر به مرگ کودک شوند، با پزشک او تماس بگیرید.»

پزشک کودک‌تان با تلفن این مشکل را رفع خواهد کرد. از شما خواهد خواست که به مطب بروید یا قبل از آن با اورژانس تماس بگیرید تا به آن‌ها اطلاع بدهید که کودک‌تان در راه است. اگر نیاز دارید که به بیمارستان بروید، پزشک کودک‌تان می‌تواند اطلاعات کلیدی را به کارکنان اورژانس بدهد و با تماس خود، زمان انتظار شما را به حداقل برساند.

برای راحت‌کردن این تصمیم‌گیری، با پزشکان اورژانس اطفال دربار‌‌ه ۹ حادثه رایج کودکان و نحوه برخورد با آن گفت‌و‌گو کرده‌ایم:

1. کودک‌تان با صورت از سرسره به زمین می‌خورد و دندانش لق می‌شود. آیا باید به اورژانس بروید؟

دکتر زیبنرز می‌گوید: «نه؛ به‌ جای رفتن به اورژانس با دندان‌پزشک تماس بگیرید. به‌ احتمال زیاد پزشک اورژانس هم با دندانپزشک تماس می‌گیرد. با فرض این که دندان شیری او آسیب دیده است، دندانپزشک در صورتی که دندانش لق شده باشد آن را می‌کشد. دکتر کارن فراش (Karen Frush) پزشک بخش اورژانس و مسئول ارشد ایمنی بیماران در سیستم بهداشت دانشگاه دوک (Duke) در دورهام، کارولینای شمالی، می‌گوید: «مطمئن هستیم که شما نمی‌خواهید که کودک‌تان دندان لق‌اش را ببلعد، هرچند به‌طور معمول بیشتر مسئله زیبایی در میان است.» دلیل دیگر تماس با دندانپزشک جراح این است که اگر دندان در لثه‌اش فرو رفته باشد، ممکن است در رویش دندان دائمی‌اش تأثیرگذار باشد و دندانپزشک باید آن را هم درمان کند.»

اگر دندان شیری او به‌طور کامل درآمده است، آن را از دهانش خارج کنید. نیازی به نگه‌داشتن آن نیست، اما اگر دندان دائمی او درآمده باشد، آن را در یک فنجان شیر قرار دهید و همراه کودک‌تان سریع به دندانپزشک مراجعه کنید. شاید بتواند دوباره آن را در جایش بکارد؛ تنها نکته نادر در قوانین اورژانسی این است که اگر دندانش را پیدا نمی‌کنید و کودک‌تان خس‌خس می‌کند، سرفه می‌کند یا نمی‌تواند نفس بکشد، او را به بیمارستان ببرید یا با اورژانس (ایران 115، امریکا 119) تماس بگیرید؛ زیرا ممکن است دندان را بلعیده باشد یا وارد دستگاه تنفسی‌اش شده باشد.

۲. کودک‌تان خودش را روی میز جلوی مبلی می‌کشد، لبخند می‌زند و بعد یک لیوان چای داغ را به روی خود می‌ریزد. در این شرایط باید راهی اورژانس شوید؟

بله؛ اگر بخش وسیعی از بدن او سوخته باشد یا در صورتی که صورت، دست‌ها یا اندام تناسلی‌اش را درگیر کرده باشد، باید سریع به اورژانس منتقل شود. در مواردی هم که سوختگی درجه ۳ باشد، که در مورد نوشیدنی‌های داغ احتمال آن خیلی کم است، باید به اورژانس برود. یا در خانه او را درمان کرده و سریع اقدام کنید. دکتر زیبنرز می‌گوید: «اولین‌ کاری که باید انجام دهید این است که داغی را از بدن او دور کنید؛ یعنی پیراهنش را در آورید یا او را زیر دوش سرد بگیرید. اگر فقط قسمتی از دست یا بازویش سوخته است، آب ظرفشویی را باز کنید و آن عضو را زیر آب بگیرید تا مانع بیشتر‌ شدن آسیب‌دیدگی شود. با این کار او را سریع تسکین دهید. آب را تا زمانی روی محل سوختگی بریزید که وقتی به آن عضو دست می‌زنید خنک شده باشد (نکته از مترجم: هنگامی که فردی دچار سوختگی می‌شود، قبل از بردن او به بیمارستان یا تماس با اورژانس، دمای عضو‌ سوخته را با آب سرد پایین بیاورید. انجام‌ ندادن این کار مانند این است که فردی که دچار مارگزیدگی شده است را بدون برداشتن مار از روی بدنش به بیمارستان منتقل کنید. به طور قطع در مسیر خانه تا بیمارستان، دمای بالای عضو سوخته باعث عمیق‌تر شدن سوختگی می‌شود).

چه کارهایی را نباید انجام داد:

هیچ‌گونه داروی خانگی از قبیل کره، روغن، سس مایونز یا وازلین روی سوختگی نمالید. این مواد مانعی ایجاد می‌کند تا گرمای عضو سوخته حفظ شود و باعث عمیق‌تر‌شدن سوختگی گردد. در سوختگی درجه یک (که فقط پوست قرمز می‌شود) یا در سوختگی درجه دوی خفیف (تاول‌های سطحی) بعد از خنک‌کردن آن، از پماد یا کرم آنتی‌بیوتیک استفاده کنید و روی آن را با باند بپوشانید. در صورت نیاز می‌توانید داروی مسکن بدون نسخه نیز به او بدهید. بعد از بستن جراحت نیز، یک بسته یخ را در حوله بپیچید و روی آن قرار بدهید.

3. کودک دیگری کودک‌تان را گاز می‌گیرد و پوست او زخمی می‌شود. باید کودک‌تان را به اورژانس ببرید؟

نه؛ اما باید سریع با پزشک کودک‌تان تماس بگیرید. شاید بسته به محلی که گاز گرفته شده است و ظاهر آن، تصمیم بگیرد که شما را به اورژانس بفرستد. همچنین باید سریع محل گازگرفتگی را با آب گرم و صابون بشویید و پماد آنتی‌بیوتیک به آن بمالید، در آخر هم روی آن را با باند بپوشانید. دهان انسان آلوده‌ترین ناحیه قلمرو حیوانی و حاوی باکتری‌های مضر بسیاری است که می‌تواند منجر‌به عفونت‌های جدی شود. به همین دلیل ممکن است پزشک‌تان برای جلوگیری از بروز مشکل، آنتی‌بیوتیک خوراکی تجویز کند.

۴. کودک نوپای‌تان پا‌برهنه روی چمن ورجه‌ورجه می‌کند و پایش را روی یک زنبور می‌گذارد؛ باید به اورژانس بروید؟

تنها درصورتی که بدانید که به نیش زنبور حساسیت دارد یا برای اولین بار علایمی از واکنش حساسیتی نشان دهد که ظرف چند دقیقه تا دو ساعت خود را بروز می‌دهد، باید او را به اورژانس برسانید. این علایم ممکن است شامل موارد زیر باشد: اشکال در تنفس، خس‌خس‌کردن یا اشکال در بلعیدن؛ ورم صورت یا بافت دهان، کهیر‌های قرمز همراه با خارش که در اطراف ناحیه گزیدگی پخش شده است، اضطراب یا سرگیجه. اگر کودک‌تان اپی پن (EpiPen) تجویزی دارد، یک سرنگ از قبل پرشده این آمپول را به او بزنید و بعد به اورژانس بروید. اپی‌نفرین، هورمونی است که به‌طور موقت واکنش حساسیتی را از بین می‌برد.

اگر کودک‌تان حساسیت ندارد، باید خود‌تان او را درمان کنید، حتی اگر جیغ می‌کشد؛ چون نیش زنبور خیلی درد دارد. اولین کاری که باید کنید این است که نیش زنبور را بیرون بکشید؛ زیرا نیش، درون موضع تا چند ثانیه به ترشح سم ادامه می‌دهد، بنابراین اقدام فوری می‌تواند واکنش و درد کودک‌تان را به حداقل برساند. دکتر زینبرز می‌گوید: «جدید‌ترین عقیده این است که سرعت در بیرون کشیدن نیش زنبور، مهم‌تر از شیوه درمان است.» می‌توانید از یک موچین استفاده کنید. آن را بین انگشت شست و اشاره‌‌تان بگیرید یا با کارد یا کارت اعتباری نیش را بیرون بکشید. سپس یک بسته یخ روی آن قرار دهید. می‌توانید به او بناردیل۱ (Benadryle۱) کودک بدهید؛ البته درباره مقدار مناسب آن با پزشک اطفال صحبت کنید. اگر محل گزیدگی خارش دارد، محلول کالامین روی آن بریزید. بد‌ترین درد‌ها به طور معمولی ظرف دو ساعت ساکت می‌شود، اما وجود کمی ورم، ناراحتی و خارش در محل گزیدگی، طبیعی است.

5. درحال تعویض پوشک او هستید که متوجه لکه‌هایی قرمز در تمام ناحیه‌ی شکم و سینه‌اش می‌شوید. کمک! باید او را به اورژانس بروید؟

نه. کهیر، ناراحتی بسیار رایجی است و در بیشتر مواقع به‌ خودی‌ خود رفع می‌شود. هرچند گاهی می‌تواند ادامه‌دار هم باشد و تا چند هفته به سراغ کودک‌تان بیاید و او را ناراحت کند. والدین همیشه از کهیر می‌ترسند؛ چون در بیشتر موارد به‌ طور باور نکردنی مهم به نظر می‌رسد. ویژگی بارزی که کهیر را از دیگر تحریکات پوستی جدا می‌کند، این است که این لکه‌ها تغییر مکان بدهند؛ یعنی در جایی ظاهر شده است، به تدریج محو می‌شوند و دوباره در جای دیگری ظاهر می‌شوند.

کهیر‌ها گاهی اوقات یک نوع واکنش به مواد آلرژی‌زا است که برخی از پزشکان استفاده از عبارت حساسیت شدید را برای آن ترجیح می‌دهند. این حساسیت ممکن است نسبت به چیزی باشد که هیچ‌گاه تشخیص داده نشود. به‌طور معمول مواد حساسیت‌زایی مانند غذا یا دارو می‌توانند منجر به بروز کهیر شوند؛ اما عوامل بیرونی نیز می‌توانند عامل این ناراحتی باشند، مانند: صابون، شامپو، کرم ضد‌آفتاب، پتو و لباس نو؛ همچنین تغییرات دمایی و ویروس‌ها؛ تمامی این عوامل، در طول فصل سرما و آنفلوآنزا، شیوع کهیر را در میان کودکان مهد‌کودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها، رویدادی قابل پیش‌بینی می‌کند. پزشکان به طور معمول برای به‌ حداقل‌ رساندن واکنش و تسکین خارش آن‌ها آنتی‌هیستامین (ضدحساسیت) خوراکی را توصیه می‌کنند. کرم‌ها و محلول‌های موضعی به طور معمول در این‌باره مؤثر نیستند؛ زیرا کهیر یک واکنش درونی است. به‌ندرت یک مورد کهیر می‌تواند واکنش حساسیتی جدی‌تری باشد (رجوع کنید به نیش زنبوردر بالا). بنابراین اگر کودک‌تان مشکل تنفسی نیز دارد، لب یا زبان او ورم کرده است، سرفه می‌کند یا بیهوش شده است با اورژانس (115) تماس بگیرید.

۶. کودک دو‌ساله‌‌تان از چرخ‌خرید می‌افتد. چون از چیزی ترسیده است، باید او را به اورژانس ببرید؟

شاید نه؛ جیغ‌ کشیدن واکنش عادی و سالمی است. بیشتر کودکانی که سرشان آسیب می‌بیند، حالشان خوب است و اندازه ورم آن، رابطه چندانی با میزان جراحت ندارد. رگ‌های خونی زیادی در سر و صورت وجود دارند، بنابراین ضربه به این ناحیه می‌تواند میزان ورم بسیار وسیعی به‌وجود آورد. استثناء: هر کودک زیر یک سالی که آسیبی به سر او وارد شود، باید توسط پزشک معاینه شود؛ زیرا در کودک کم‌سن، علایم آسیب‌دیدگی را به‌سختی می‌توان دید.

در خصوص کودکان بالای ۱۲ ماه می‌توانید از شیوه مشاهده و انتظار استفاده کنید. اگر کودک‌تان گریه می‌کند، اما خودش می‌تواند بلند شود و حرکت کند، به‌ احتمال زیاد حالش خوب است. چند ساعتی نگاه‌‌تان را از او برندارید تا مطمئن شوید نمی‌لنگد یا از یک دستش بیشتر از دست دیگرش استفاده نمی‌کند یا استفراغ و حالت تهوع، ‌ به خصوص بعد از گذشت مدتی ندارد یا خواب‌آلوده یا تند ‌مزاج نیست. در صورت مشاهده هریک از این علایم، با پزشک کودک تماس بگیرید؛ ‌ البته، اگر کودک‌تان بی‌تحرک یا بیهوش شده است یا بعد از زمین خوردن دوست ندارد تکان بخورد، باید فوری با اورژانس تماس بگیرید.

7. تصادف کوچکی می‌کنید، کودک‌تان روی صندلی‌اش نشسته و کمربندش را بسته است، اما ترسیده است و گریه می‌کند. باید او را به اورژانس ببرید؟

تنها در صورتی که بعد از گذشت مدتی معقول آرام نشد، یعنی 15 تا 29 دقیقه بعد، لازم است تا او را به اورژانس ببرید. دکتر فراش می‌گوید: «احتمال آسیب رسیدن به کودک 5 یا کمتر از 5 ساله‌ای که به صندلی مناسب سن کودک بسته شده، پایین است.» اما اگر گریه کودک‌تان قطع نشد، او را نزد پزشک ببرید. شاید به خاطر این باشد که کمی فشار به او وارد شده است. پزشک می‌تواند تشخیص بدهد که آیا کودک‌تان آسیب دیده است یا نه».

به‌طور کلی، اگر کودک‌تان دست‌ و‌ پایش را نیز تکان می‌دهد، بهترین کار این است که او را از صندلی‌اش خارج کنید، سعی کنید او را آرام کنید و از این که مشکلی وجود ندارد، اطمینان حاصل کنید. اگر مشکلی ظاهری دارد، در چند ساعت بعدی ببینید که آیا در ادرارش خون دیده می‌شود؟ نشانی از کوفتگی‌ روی سینه یا شکمش که ناشی از کمر‌بندهای صندلی باشد، دیده می‌شود؟ در صورت مشاهده این علایم، با پزشک تماس بگیرید؛ هرچند که کمی کوفتگی ایرادی ندارد!

۸. یک کامیون اسباب‌بازی به چشم کودک‌تان برخورد می‌کند؛ آیا باید به اورژانس بروید؟

بله؛ اگر کره چشم او آسیب دیده باشد، خطرناک است. مواظب علایم زیر باشید: خون، قرمزی مشخص، تاری دید یا ناتوانی در تکان‌ دادن یا باز‌ کردن چشم. در صورتی که به نظر می‌رسد ناحیه دور چشم (استخوان ابرو یا پلک) نیاز به بخیه دارد، به طور مستقیم روی آن ناحیه را فشار دهید تا مانع خونریزی شوید و بعد با پزشک تماس بگیرید. در این شرایط پزشک توصیه خواهد کرد که به اورژانس مراجعه کنید (اگر مشخص شد که کودک‌تان نیاز به بخیه دارد، می‌توانید بپرسید که آیا جراح پلاستیک دارند یا نه).

در صورتی که نیازی به اورژانس نیست، حتی اگر کودک‌تان شبیه به مدافع خط سوپر‌بال به نظر برسد یا خون زیادی از او رفته شده باشد. دکتر فراش می‌گوید: «چشم به‌گونه‌ای ساخته شده است که استخوان‌های اطراف آن بیشتر نیروی وارد‌شده را جذب می‌کنند.» دکتر زینبرز می‌افزاید: «پوست دور چشم بسیار شُل است و بیشتر از دیگر نواحی که پوست آن ضخیم و سفت‌تر است، خون و مایعات را نگه می‌دارد، به همین دلیل یک آسیب جزئی خیلی بزرگ‌تر از آن‌چه که هست جلوه می‌کند.» اگر کودک‌تان اجازه می‌دهد، روی آن ناحیه یخ قرار بدهید و اگر روز بعد دیدید که چشم‌اش باد‌کرده و بسته شده است، تعجب نکنید. می‌توانید به کمپرس سرد ادامه دهید و در صورتی که ناحیه هنوز دردناک است، از مقدار مناسبی مسکن کمک بگیرید.

9. کودک‌تان زمین می‌خورد و زبانش را گاز می‌گیرد و کلی از آن خون می‌آید! باید به اورژانس بروید؟

تنها در صورتی که خون آن 10 تا 15 دقیقه بعد از وارد آوردن فشار مستقیم روی آن، همچنان بند نیاید باید او را به اورژانس برسانید. برای فشار روی زبان، یک پارچه تمیزی را با آب سرد مرطوب کنید، کودک را روی زانوی‌تان بنشانید و پارچه را روی محل خونریزی فشار دهید. ‌‌نهایت تلاش‌تان را کنید تا زمانی که اجازه می‌دهد آن را ثابت نگه دارید. زبان نیز مملو از رگ‌های خونی است، بنابراین خونریزی آن زیاد خواهد بود و این مسئله ممکن است باعث وحشت‌زده‌شدن او و حتی شما (!) شود. دکتر زینبرز می‌گوید: «این را هم اضافه کنیم که گریه باعث بدتر‌شدن خونریزی زبان و دهان می‌شود و والدین بیشتر نگران این هستند که آسیب به زبان کودک باعث از دست‌دادن زیاد خون‌اش شود. اما من تا به حال ندیده‌ام که خون‌ریزی زبان کودکی باعث مرگ او شده باشد.»

اگر مصمم هستید که به اورژانس بروید، پزشک به‌ جز کمک به شما در آرام‌ کردن او و فشار‌ دادن پارچه تمیزی روی جراحت، نمی‌تواند کار زیادی بکند. جالب این که زبان کودکان قادر است حتی در برابر جراحت‌های زیاد به خوبی و بدون هیچ دخالتی، خودش را درمان کند. دقت داشته باشید که در حین دوره بهبود زبان کودک، ‌از دادن غذا‌های شور و اسیدی به او خودداری کنید و در عوض به او خوردنی‌های سرد و خنک، زیاد بدهید. بسیار خوب است که چند روزی به او بستنی و شیربستنی بدهید.