انحراف چشم در کودکان چگونه درمان میشود؟

در استرابیسم (Strabismus) و یا انحراف چشم‌ فرد با مشکل هم راستا نبودن طبیعی چشم‌ ها رو به رو است و این دو عضو بدن قادر به عملکرد به عنوان یک تیم هماهنگ نیستند.

انواع انحراف و لوچی چشم
در این بیماری در حالی که یک چشم به شی مورد نظر خیره شده است، چشم دیگر به نقطه‌ی دیگری نگاه می‌کند و بر حسب اینکه انحراف چشم از چه نوعی باشد، حالت‌های مختلفی رخ خواهد داد:
ایزوتروپیا (esotropia) یا انحراف چشم به داخل
اگزوتروپیا (exotropia) یا انحراف چشم به خارج
هایپر تروپیا (hypertropia) یا انحراف چشم به بالا
هیپوتروپیا (hypotropia) یا انحراف چشم به پایین
انحراف چشم ممکن است دائمی بوده و یا به صورت دوره‌ای و متناوب رخ دهد. گاهی عدم هم ترازی تنها در یک چشم (استرابیسم یک طرفه ) و گاهی در دو چشم رخ می‌دهد.
برای جلوگیری از دوبینی حاصل از استرابیسم مادرزادی، مغز، پیام‌های دریافتی حاصل از چشم دارای انحراف را نادیده می‌گیرد، که در نهایت منجر به تنبلی چشم در کودک می‌شود.

علائم و نشانه‌ های استرابیسم چیست؟
در استرابیسم به صورت مشخصی چشم‌ها در یک راستا نیستند و این نشانه‌ی اولیه‌ی این اختلال چشمی است. در استرابیسم چشم‌ها به طرف بالا، پایین، داخل و یا خارج انحراف دارند.
زمانی که عدم هم‌ترازی چشم‌ها زیاد و واضح باشد، به آن استرابیسم با زاویه بزرگ گفته می‌شود. در این نوع از انحراف چشم، زاویه انحراف بین خط دید چشم سالم و چشم دارای انحراف مد نظر است. انحراف کمتر استرابیسم با زاویه کوچک خوانده می‌شود.
به طور معمول استرابیسم با زاویه بزرگ دایمی، نشانه‌هایی مانند خستگی چشم یا سردرد را به همراه ندارد. چرا که مغز برای اصلاح وضعیت چشمِ دارای انحراف، هیچ کاری انجام نمی‌دهد.
به همین علت استرابیسم با زاویه بزرگ اگر درمان نشود، در چشم دارای انحراف منجر به بروز تنبلی چشم می‌شود.
در موارد ِ خفیف‌تر استرابیسم با زاویه کوچک، به احتمال زیاد برای کودک، مشکلات آزار دهنده‌ای مانند سردرد و خستگی چشم، ناتوانی در مطالعه، خستگی هنگام مطالعه و دید بی‌ثبات همراه با حالت عصبی ایجاد می‌شود.
اگر استرابیسم با زاویه کوچک به طور دائمی و یک طرفه باشد، در صورت درمان نشدن ممکن است، باعث تنبلی شدید در چشم دارای انحراف شود.
هر دو نوع استرابیسم ممکن است بر روی کودکان و بزرگسالان، اثرات منفی روانی گذاشته و اعتماد به نفس‌شان را تحت تاثیر قرار دهد. فرد مبتلا هنگام تماس رو در رو با افراد سالم احساس خجالت و سر افکندگی خواهد داشت.
نوزادان اغلب به دلیل عدم تکامل سیستم بینایی به انحراف متناوب چشم‌ دچار می‌شوند. این مشکل با رشد کودک و تکامل سیستم بینایی او از بین می‌رود. اما بیش‌تر انواع استرابیسم با رشد جسمی کودک برطرف نخواهد شد.
بهترین راه برای تشخیص استرابیسم معاینه‌ی مرتب چشم است. استرابیسم در مراحل اولیه، با معاینه چشم کودک قابل تشخیص بوده و هر چه زودتر تشخیص داده شود، احتمال درمان آن بیشتر است.
اگر استرابیسم درمان نشود، کودک به مشکلاتی همچون دوبینی، تنبلی چشم و دیگر مشکلات بینایی دچار خواهد شد. این مشکلات در فرایند یادگیری کودک و خوندن و نوشتن در مدرسه را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

علت انحراف چشم یا استرابیسم
هر چشم ۶ ماهیچه‌ی خارجی دارد، که مسئول مکان و حرکات چشم هستند. برای داشتن دید طبیعی، مکان، کنترل عصبی و عملکرد هر کدام از این ماهیچه‌ها باید به درستی تنظیم شود.
زمانی که وجود مشکلی عصبی و آناتومیکی منجر به اختلالی در عملکرد و نحوه‌ی کنترل ماهیچه‌های خارجی چشم شود، انحراف چشم رخ می‌دهد.
این مشکل از ماهیچه‌‌ها، رشته‌های عصبی و یا در مراکز بینایی مغز که دید طبیعی دو چشمی را کنترل می‌کند، ناشی می‌شود.
ژنتیک هم نقش موثری ایفا می‌کند. اگر یکی از والدین و یا هر دوی آن‌ها به این مشکل مبتلا باشند، فرزند آن‌ها در معرض خطر بیشتری قرار خواهد داشت.

ایزوتروپیای تطابقی
برخی اوقات کودک با دید دوربین، برای جبران مشکلات بینایی خود مقدار زیادی فوکوس می‌کند، در این شرایط نوعی خاص از انحراف چشم در نتیجه‌ی فوکوس زیاد ایجاد می‌شود که به آن ایزوتروپیای تطابقی می‌گویند.
این مشکل معمولاً قبل از دو سالگی رخ داده و احتمال بروز آن در کودکی هم وجود دارد. معمولاً این اختلال به صورت کامل با عینک زدن و یا استفاده از لنزهای تماسی چشمی درمان می‌شود.

جراحی انحراف چشم چگونه است؟
در بیش‌تر موارد موثرترین روش برای درمان انحراف چشم دایمی جراحی چشم استرابیسم است. پزشک متخصص چشم بعد از تشخیص عارضه، فرد مبتلا را برای انجام جراحی به یک افتالمولوژیست ارجاع خواهد داد.
موفقیت در جراحی استرابیسم به عوامل زیادی مانند جهت و میزان انحراف چشم بستگی دارد. در برخی موارد، ممکن است بیش از یک عمل جراحی برای درمان استرابیسم مورد نیاز باشد. جراح قبل از انجام عمل اطلاعات بیش‌تری در اختیار فرد بیمار و خانواده‌ی او قرار خواهد داد.
جراحی همچنین برای درمان افراد بزرگسال مبتلا به استرابیسم طولانی مدت، موثر خواهد بود، با این همه، در بسیاری از بزرگسالان حتی بعد از درمان، احتمال باقی ماندن تنبلی چشم وجود دارد. به همین دلیل است که درمان استرابیسم اهمیت زیادی دارد.
از طرفی هر چه جراحی زودتر انجام شود، احتمال بازگشت بینایی به حالت طبیعی و عملکرد طبیعی چشم‌ها به صورت یک تیم واحد بیشتر است.

درمان‌ های غیر جراحی برای انحراف چشم
در برخی موارد، استرابیسم متناوب و با زاویه کوچک، بدون جراحی و تنها با بینایی درمانی رفع می‌شود. برای مثال بیماری نارسایی همگرای چشم (CI) نوعی از اگزوتروپیای متناوب است که در آن چشم‌ها معمولاً هنگام خیره شدن به اشیایی در دور دست در یک راستا قرار دارند ولی زمان خیره شدن به جسمی در فاصله‌ی نزدیک هم تراز نیستند این مشکل چشمی خواندن و نوشتن را با مشکل مواجه می‌کند، از طرفی تاری دید، دو بینی و سر درد هم از دیگر علائم آن هستند.
شواهد حاکی از این است که این نوع از استرابیسم به مشکلات تمرکز منجر شده و منجر به اختلالات یادگیری در محیط مدرسه و دانشگاه خواهد شد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که احتمال بروز اختلال کم‌توجّهی - بیش‌فعالی در سنین ابتدایی بزرگسالی در افرادی که در سنین کودکی به بیماری نارسایی همگرای چشم مبتلا بودند، وجود دارد.
برخی دیگر از انواع استرابیسم خطر بروز نزدیک بینی را در افراد افزایش می‌دهد. در پژوهشی ۱۳۵ کودک مبتلا به اگزوتروپیای متناوب به مدت ۲۰ سال زیر نظر گرفته شدند. حدود ۹۰ درصد این افراد زمانی که به دهه‌ی ۲۰ زندگی خود رسیدند، به نزدیک بینی مبتلا شدند.
اما خوشبختانه بینایی درمانی و انجام روش‌های غیر جراحی تا حدود زیادی برای درمان بیماری نارسایی همگرای چشم موثر است. این روش‌های درمانی، شامل انجام تمرین‌هایی برای تقویت عضلات چشم است.
برخی اوقات بعد از انجام عمل، پزشک برای درمان تنبلی چشم و دیگر مشکلات چشمی که با جراحی برطرف نشده، انجام روش‌های درمانی غیر جراحی بینایی درمانی را پیشنهاد می‌کند.

تمرین ‌های چشمی برای کمک به درمان انحراف چشم
انجام تمرینات ورزشی نباید به عنوان جایگزینی برای درمان‌های پزشکی تلقی شود، چرا که علت و انواع استرابیسم از فردی به فردی دیگر متفاوت است. با این همه پزشک با در نظر گرفتن شرایط فرد می‌تواند تمرینی مناسب برای او طراحی کند.
نکته مهم: قبل از انجام این تمرینات حتماً به پزشک مراجعه کرده و معاینات معمول چشمی را انجام دهید.
استفاده از مداد
در این تمرین ساده‌ی چشمی که با استفاده از یک مداد انجام می‌شود، هر دو چشم روی یک نقطه‌ی خاص متمرکز می‌شوند. تمرین نقطه نزدیک همگرا نام دیگری است که به این ورزش اطلاق می‌شود.
یک مداد در دست گرفته و بازوهای خود را دراز کنید تا مداد در فاصله‌ی دوری از شما قرار گیرد. به پاک کن، حروف و یا اعداد روی مداد خیره شوید. سپس به تدریج مداد را به تیغه‌ی بینی خود نزدیک کنید. تا زمانی که می‌توانید به مداد خیره شوید ولی زمانی که دید تار شد، دست از کار بکشید.
استفاده از رشته ‌های نخ
برای اولین بار بینایی سنجی سوئیسی به نام فردریک بروک برای بهبود هماهنگی چشمی این تمرین را ابداع کرد. برای انجام این ورزش به یک طناب ۱.۵ متری به همراه سه گوی رنگی نیاز دارید
یک سر طناب را به دستگیره در و یا پشت صندلی ثابت کنید و سه گوی با رنگ‌های متفاوت و در فواصل یک اندازه به آن وصل کنید. سمت دیگر طناب را در دست و چسبیده به نوک بینی نگه دارید.
بر روی هر گوی تمرکز کنید و سپس سراغ گوی بعدی بروید. در این حالت شما دو رشته خط متقاطع می‌بینید که تشکیل حرف انگلیسی X را می‌دهند.
اگر دو رشته در جلو و یا پشت گوی به هم برخورد کنند، یعنی چشم شما به شکل درست روی یک نقطه متمرکز نشده است. جای گوی های رنگی را روی طناب تغییر داده و آزمایش را به صورت کامل انجام دهید
استفاده از کارت ‌های رنگی
برای انجام این تمرین از کارت‌هایی استفاده می‌شود که سه استوانه به رنگ‌های قرمز و سبز به درازا روی آن‌ها کشیده شده است. این استوانه‌های رنگی دارای اندازه‌های مختلفی هستند.
کارت را به صورت عمودی و به درازا مقابل بینی خود بگیرید. به استوانه بزرگتر، که در یک سمت کارت است و فاصله ی بیشتری با چشم شما دارد، خیره شوید تا زمانی که استوانه های هر دو سمت کاغذ را ببینید و تصویر دو استوانه ی دیگر دوبل شود. نگاه خود را برای ۵ ثانیه روی استوانه ثابت کنید. سپس همین کار را روی استوانه کوچک که در سمت دیگر کارت است، انجام دهید.

سوالات متداول درباره ‌ی انحراف چشم
زمانی که با یک متخصص چشم یا جراح متخصص در زمینه‌ی انحراف چشم مشورت می‌کنید، باید سوالات و ابهام خود را برطرف کنید. برخی از مهم‌ترین پرسش‌های موجود را با هم مرور می‌کنیم:
اگر نیاز به جراحی باشد، آیا تنها انجام یکبار جراحی کافی است و یا نیاز به انجام جراحی‌های تکمیلی وجود دارد؟
از جراح در مورد درصد موفقیت جراحی انواع استرابیسم سوال بپرسید و از او بخواهید که روش پیشنهادی جراحی را با شما در میان بگذارد.
در مورد ملاک موفقیت درمان سوال کنید. آیا ملاک موفقیت درمان کاهش انحراف چشم و در نتیجه ظاهر بهتر است و یا اینکه هم‌تراز بودن چشم‌ها و در عین حال داشتن یک دید طبیعی و هماهنگی دو چشم به عنوان یک تیم واحد است؟
از پزشک خود بخواهید که در مورد هزینه‌ی درمان - جراحی و غیر جراحی - به شما اطلاعات کافی را بدهد. گاهی بیمه‌ها هزینه‌های درمان استرابیسم را پوشش نمی‌دهند، اطلاعات بیش‌تر را از پزشک خود بخواهید.
به منظور گرفتن نتیجه‌ی بهتر برای داشتن دید طبیعی و پیشگیری از به تعویق افتادن فرایند رشد و مشکلات دیگر بهتر است که استرابیسم در سنین پایین‌تر درمان شود.