بیماری اندومتریوز در زنان، علائمش چیه؟

همشهری آنلاین: خانمی۳۰ ساله از حدود یک سال پیش دچار قاعدگی های بسیار دردناک شده، طوری که حتی به دارو هم جواب نمی دهد؛ ۲ سال است که ازدواج کرده، ولی با وجود عدم پیشگیری از حاملگی هنوز باردار هم نشده، به متخصص زنان مراجعه می کند. تشخیص اول این است: اِندومتریوز.

«اندومتریوز» که یک بیماری نسبتاً شایع زنانه به حساب می آید، یعنی وجود بافت اندومتر (مخاط رحم) فعال در خارج از محل اصلی (رحم).

این بافت در تمام بافت های بدن به جز طحال ممکن است به وجود آید، ولی شایع ترین محل بروز آن و در ۵۰درصد موارد، لگن است که در این قسمت، تخمدان ها (در حدود ۴۰ درصد موارد) بیش از سایر اندام ها گرفتار اندومتریوز می شود.

شیوع اندومتریوز به طور کامل و قطعی مشخص نیست، ولی در حالت کلی متخصصان شیوع آن را از ۱تا ۱۰درصد پیش بینی می کنند. همچنین بیشترین سن ابتلا به این بیماری معمولاً بین ۲۵ تا ۴۰سالگی است. این در حالی است که اندومتریوز عامل ۵تا۱۵ درصد موارد نازایی در زنان است.

در رابطه با این بیماری، علل شیوع و درمان های شناخته شده آن با دکتر مرضیه آقا حسینی، دانشیار دانشکده علوم پزشکی تهران و فلوشیپ نازایی بیمارستان شریعتی گفت وگوی زیر را ترتیب دادیم.

خانم دکتر، از شایع ترین علامت بیماری اندومتریوز شروع کنیم؟

اندومتریوز یک بیماری دوره باروری زنان است که در آن، اندومتر علاوه بر اینکه در رحم وجود دارد در قسمت های مختلف لگن مثل تخمدان ها و لیگامان های نگهدارنده تخمدان و در هر جای غیر معمول دیگر نیز ممکن است وجود داشته باشد. بنابراین همزمان با عادت ماهیانه خانم ها این نقاط ممکن است خونریزی کنند که در نتیجه آن مشکلات زیادی برای فرد بوجود می آید. شایع ترین آنها ممکن است درد موقع پریود ماهانه و یا نازایی و دردهای مزمن لگنی باشد.

تا به حال برای این بیماری علت شناخته شده ای تعریف شده؟

ببینید، تئوری های مختلفی برای علت اندومتریوز مطرح است. از جمله اینکه خون قاعدگی از لوله ها وارد حفره شکم می شود و در نتیجه ایجاد علامت می کند؛ مسئله ژنتیک هم برای این بیماری مطرح است ولی علت اصلی آن معلوم نیست. ولی به هر حال هر علتی که داشته باشد باید درمان شود.

این بیماران بیشتر با چه علائمی به شما مراجعه می کنند؟

این نکته بسیار مهمی است. این بیماران اغلب علامتی ندارند. مثلاً خانمی به علت نازایی به ما مراجعه می کند و ما هیچ علتی برای نازایی او پیدا نمی کنیم نهایتاً برای پیدا کردن علت، ناچار می شویم بیمار را لاپاراسکوپی کنیم. در لاپاراسکوپی نقاط دقیق اندومتریوز را می توانیم پیدا کنیم.

حالت بعدی این است که بیمار ممکن است اصلاً مشکل نازایی نداشته باشد و فقط به علت دردهای لگنی به ما مراجعه کند که در این صورت در بررسی های لاپاراسکوپی اندومتریوز لگن را پیدا می کنیم.

یا یک خانم ۴۰ ساله ممکن است به علت خونریزی رحم به ما مراجعه کند و معلوم می شود که اندومتریوز در تمام لگن و تخمدان ها وجود دارد. این بیماری ممکن است آنقدر بی علامت باشد که در حین یک عمل جراحی پزشک پی به آن ببرد، یا به علت نازایی و یا دردهای لگنی.

خب، این بیماری چگونه منجر به نازایی می شود؟

اندومتریوز از روش های مختلف نازایی ایجاد می کند. در مواردی که این بیماری خفیف است، میزان نازایی زیاد نیست. برای همین در هنگام لاپاراسکوپی اگر نقاطی که مبتلا به اندومتریوز هستند، سوزانده شوند بیمار دیگر مشکلی نخواهد داشت و شانس حاملگی او بالا می رود.

ولی در مراحل پیشرفته تر احتمال نازایی بیشتر است. همچنین اندومتریوز غیر از اینکه اسپرم و تخمک گذاری را ضعیف می کند، در موارد پیشرفته بین رحم، لوله، تخمدان و ارگان های شکمی چسبندگی پیدا می کند بطوری که نمی توان آنها را از هم افتراق داد. پس اندومتریوز از طریق این دو روش باعث ایجاد نازایی می شود و سلول تخم را از بین می برد.

در این صورت با سوزاندن نقاط اندومتریوز دیگر مشکلی وجود نخواهد داشت؟

نه اینطور نیست، ما باید با این بیماران بر اساس فاکتورهای مختلف برخورد کنیم. مثلاً خانم ۲۳ ساله ای که به ما مراجعه می کند و مشکل نازایی دارد و در ضمن هیچ علت خاصی هم برای نازایی او وجود ندارد، لاپاراسکوپی در این بیمار اندومتریوز را نشان می دهد.

ما در این مواقع اندومتریوز را می سوزانیم و به بیمار مهلت بارداری می دهیم اما اگر نقاط اندومتریوز عمیق بودند، به بیمار توصیه می کنیم از داروهایی استفاده کند که اندومتریوزش پیشرفت نکند. چون با هر ماه خونریزی ماهانه این بیماری پیشرفت می کند.

پس با این شرایط درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد؟

دقیقاً، مشکل اساسی ما با اندومتریوز این است که هر چند وقت یکبار عود می کند و درمان قطعی ندارد. با این حال شاید بشود گفت بهترین درمان برای اندومتریوز حاملگی است.

در موقع حاملگی، اندومتریوز غیرفعال است چون تخمدان ها هم غیر فعالند و یک خانم باردار مسلماً دیگر تخمک گذاری نمی کند. در موقع شیردهی هم همینطور است. کما این که بعد از یائسگی هم اندومتریوز غیر فعال می شود.

نمی خواهید بگویید که بهترین راه برای این افراد حاملگی های مکرر است؟

البته در گذشته توصیه می کردند که خانم ها مرتباً حامله شوند تا اندومتریوز غیرفعال باشد ولی امروز داروهای مختلفی برای این بیماری وجود دارند. ما به خانم هایی که فعلاً قصد بارداری ندارند توصیه می کنیم که از قرص های جلوگیری از بارداری استفاده کنند، یعنی طوری باید این داروها را مصرف کنند که در سال دو تا سه بار عادت ماهیانه شوند.

البته در مواردی که سن خانم ها بالاتر است باید از روش های پیشرفته مثل آی وی اف استفاده کنیم، ولی در مجموع حتی بیماران آی وی افی هم در اندومتریوز شانسشان کمتر از بیماران دیگر مثلاً بیمارانی است که به علت عمل جراحی لوله هایشان بسته شده و این به علت همان فاکتورهای نامبرده شده در اندومتریوز پیشرفته است.

اندومتریوز چه عواقب دیگری را برای بیمار در پی دارد؟

اندومتریوما مشکل دیگر این بیماران است. اندومتریوما یعنی کیسه های تخمدانی که خون کهنه در آنها جمع شده. یعنی خون قاعدگی در این کیسه ها جمع می شود. خیلی از خانم ها ممکن است اندومتریوز شدیدی نداشته باشند ولی این مشکل در آنها شدید باشد.

لازم است که این کیست ها جراحی شوند؟

ببینید، اگر ما با یک کیست تخمدان مواجه باشیم که در اثر تجمع خون بزرگتر شده، در این صورت اگر ما بیمار مبتلا به آن را عمل کنیم، نسج خیلی خوب تخمدان که می تواند برای بیمار تخمک گذاری ایجاد کند، در اثر عمل خارج می شود.

به همین خاطر مثلاً اگر اندومتریوم زیر ۳ سانتی متر باشد، اصلاً نباید آن را عمل کرد. اما اگر کیست ها بزرگ و بالاتر از ۶ سانتی متر باشند، از طریق لاپاراسکوپی بهتر است که بیمار جراحی شود.

در چند درصد موارد این بیماری ناشناخته باقی می ماند؟

با اینکه این بیماری در کشور ما شیوع بالایی ندارد و مخصوص کشورهای اروپایی است، ولی در خیلی از موارد ما این بیماری را نمی شناسیم. مخصوصاً اینکه لاپاراسکوپی در کشور ما روش شناخته شده ای نیست و خیلی از بیماران به خاطر هزینه هایش تن به این جراحی نمی دهند.

با توجه به ناشناخته بودن علائم آن برای بیماران در چه صورت می توانیم زنان را نسبت به تعقیب این بیماری آگاه کنیم؟

مسلماً تظاهرات این بیماری خیلی متنوعند و متخصصان باید همیشه مراقب این بیماری در زنان در سنین باروری باشند. ما از بیماران انتظار نداریم که این بیماری را بشناسند. خیلی از بیماران حتی می خواهند ما این بیماری را برایشان تعریف کنیم. در هر صورت ما از متخصصان بیشتر انتظار داریم که به فکر این بیماری در بیماران باشند. مخصوصاً وقتی برای نازایی هیچ علتی پیدا نشود.

توصیه آخر؟

با اینکه با رسیدن به سن یائسگی این بیماری خود به خود متوقف می شود ولی الان امکان انجام لاپاراسکوپی در همه شهرستان های ما وجود دارد فقط باید از سوی متخصصان به بیمار آگاهی داده شود تا بیمار از ادامه روند درمان به علت طولانی بودن آن خسته نشود.