میزان نرمال آمنیوتیک در ماه های مختلف بارداری + تفسیر شاخص AFI
مایع آمنیوتیک یا «مایع کیسه آب» ماده‌ای شفاف است که جنین را درون رحم احاطه می‌کند. این مایع نقش بسیار مهمی در رشد و سلامت جنین دارد و از همان هفته‌های ابتدایی بارداری شروع به تشکیل می‌کند. مقدار آن در طول بارداری به‌تدریج تغییر می‌کند؛ ابتدا افزایش می‌یابد و پس از ماه هشتم معمولاً کمی کاهش پیدا می‌کند.
فهرست مطالب
نقش مایع آمنیوتیک در بارداری
این مایع فقط یک محافظ فیزیکی نیست بلکه در رشد اعضای حیاتی جنین هم اثر دارد.
مهم‌ترین وظایف آن عبارت‌اند از:
- محافظت از جنین در برابر ضربه یا فشار خارجی
- کمک به رشد استخوان‌ها و عضلات
- تسهیل حرکت آزادانه جنین در رحم
- جلوگیری از چسبیدن پوست جنین به جفت
- کمک به تکامل ریه‌ها از طریق تنفس مایع توسط جنین
- تنظیم دمای ثابت درون رحم
عوامل موثر بر مقدار مایع آمنیوتیک
میزان مایع آمنیوتیک می‌تواند بر اساس شرایط مختلف تغییر کند. برخی از عوامل موثر عبارت‌اند از:
- سن بارداری و رشد جنین
- وضعیت سلامت جفت و بند ناف
- ابتلای مادر به بیماری‌هایی مانند دیابت یا فشار خون بالا
- نشت یا پارگی زودرس کیسه آب
- ناهنجاری‌های کلیوی یا ادراری جنین
- بارداری چندقلویی
بیشتر بخوانید: بعد از پارگی کیسه آب، چقدر زمان داریم؟ ۳ حالت مختلف + نشانه‌ها
مقدار طبیعی مایع آمنیوتیک در هر ماه بارداری
در حالت طبیعی، حجم مایع آمنیوتیک از حدود ۳۰ میلی‌لیتر در هفته ۱۰ بارداری شروع می‌شود و در حدود هفته ۳۴ تا ۳۶ به اوج خود (حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌لیتر) می‌رسد. سپس تا زمان زایمان اندکی کاهش می‌یابد.
جدول زیر میانگین حجم مایع آمنیوتیک را در ماه‌های مختلف بارداری نشان می‌دهد:
|
توضیحات |
حجم تقریبی مایع آمنیوتیک (میلی‌لیتر) |
سن بارداری (هفته) |
ماه بارداری |
|
هنوز مایع به طور کامل شکل نگرفته است |
کمتر از 10 ml |
1–4 |
ماه اول |
|
شروع تولید مایع از غشاهای آمنیون |
حدود 25–60 ml |
5–8 |
ماه دوم |
|
جنین شروع به بلعیدن و ترشح ادرار می‌کند |
حدود 100–150 ml |
9–12 |
ماه سوم |
|
افزایش سریع حجم و شفافیت بالا |
حدود 200–250 ml |
13–16 |
ماه چهارم |
|
جنین به راحتی در مایع حرکت می‌کند |
حدود 300–350 ml |
17–20 |
ماه پنجم |
|
رشد سریع و تشکیل کامل اندام‌ها |
حدود 400–500 ml |
21–24 |
ماه ششم |
|
حجم به تدریج به بیشترین میزان نزدیک می‌شود |
حدود 600–700 ml |
25–28 |
ماه هفتم |
|
مایع به اوج می‌رسد و جنین فضای کمتری دارد |
حدود 700–900 ml |
29–32 |
ماه هشتم |
|
بیشترین مقدار قبل از زایمان |
حدود 800–1000 ml |
33–36 |
ماه نهم |
|
کاهش طبیعی حجم پیش از زایمان |
حدود 700–800 ml |
37–40 |
ماه دهم (پایان بارداری) |
مقیاس AFI در سونوگرافی چیست؟
AFI یا Amniotic Fluid Index به معنی شاخص مایع آمنیوتیک است و یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای اندازه‌گیری میزان مایع اطراف جنین در رحم است. این شاخص در سونوگرافی محاسبه می‌شود و به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد آیا مایع آمنیوتیک در محدوده طبیعی قرار دارد یا نشانه‌ای از کاهش یا افزایش غیرطبیعی وجود دارد.
برای محاسبه AFI، پزشک با استفاده از سونوگرافی، رحم را به چهار قسمت مساوی تقسیم می‌کند (چهار ربع). سپس بیشترین عمق عمودی مایع آمنیوتیک در هر ربع اندازه‌گیری می‌شود و در نهایت این چهار عدد با هم جمع می‌شوند. حاصل این جمع، عدد AFI است که بر حسب سانتی‌متر (cm) بیان می‌شود.
محدوده‌های معمول AFI به این شکل تفسیر می‌شوند:
|
توضیحات |
تفسیر |
مقدار AFI (سانتی‌متر) |
|
نشان‌دهنده کاهش غیرطبیعی مایع آمنیوتیک |
اولیگوهیدرامنیوس |
کمتر از 5 cm |
|
نیاز به پیگیری و بررسی مجدد |
پایین‌تر از حد طبیعی |
5 تا 8 cm |
|
مقدار نرمال و سالم در بیشتر بارداری‌ها |
طبیعی |
8 تا 18 cm |
|
ممکن است نشانه افزایش مایع باشد، نیازمند کنترل |
در مرز بالا |
18 تا 24 cm |
|
افزایش غیرطبیعی مایع آمنیوتیک |
پلی‌هیدرامنیوس |
بیش از 24 cm |
به طور معمول، AFI بین 8 تا 18 سانتی‌متر طبیعی در نظر گرفته می‌شود. پزشکان از این شاخص برای ارزیابی سلامت جنین، عملکرد جفت و تصمیم‌گیری در مورد ادامه یا تغییر روند مراقبت‌های بارداری استفاده می‌کنند.
کاهش غیرطبیعی مایع آمنیوتیک (اولیگوهیدرامنیوس)
کاهش غیرطبیعی مایع آمنیوتیک که به آن اولیگوهیدرامنیوس گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که حجم مایع درون کیسه آمنیوتیک کمتر از حد طبیعی باشد. این وضعیت ممکن است در هر مرحله از بارداری اتفاق بیفتد، اما در سه‌ماهه سوم شایع‌تر است. کمبود مایع می‌تواند حرکت جنین را محدود کرده، باعث فشار به اندام‌ها و در نتیجه اختلال در رشد استخوان‌ها یا ریه‌ها شود. در موارد شدید، خطر زایمان زودرس، فشردگی بند ناف یا کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین نیز وجود دارد.
دلایل کاهش مایع آمنیوتیک می‌تواند متنوع باشد. یکی از شایع‌ترین علل، نشت یا پارگی زودرس کیسه آب است که باعث خروج مایع از رحم می‌شود. همچنین نارسایی جفت (وقتی جفت به اندازه کافی اکسیژن و مواد مغذی به جنین نمی‌رساند)، ناهنجاری‌های کلیوی یا ادراری جنین، ابتلای مادر به فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی، و مصرف برخی داروها مانند مهارکننده‌های آنژیوتانسین یا داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) نیز می‌توانند از عوامل مؤثر باشند. در برخی موارد، بدون علت مشخصی و به صورت طبیعی در اواخر بارداری هم ممکن است حجم مایع کمی کاهش یابد.
افزایش غیرطبیعی مایع آمنیوتیک (پُلی‌هیدرامنیوس)
افزایش غیرطبیعی مایع آمنیوتیک که پُلی‌هیدرامنیوس نام دارد، حالتی است که در آن حجم مایع اطراف جنین بیش از مقدار طبیعی (بیش از ۲۰۰۰ میلی‌لیتر یا شاخص AFI بالای ۲۴ سانتی‌متر) می‌شود. این وضعیت معمولاً به‌تدریج و در نیمه دوم بارداری ظاهر می‌شود. پُلی‌هیدرامنیوس ممکن است باعث بزرگ‌تر شدن بیش از اندازه رحم، احساس سنگینی یا تنگی نفس در مادر شود و در موارد شدید خطر زایمان زودرس، پارگی زودرس کیسه آب، یا چرخش غیرطبیعی جنین را افزایش دهد.
علل افزایش مایع آمنیوتیک می‌تواند متفاوت باشد. یکی از شایع‌ترین دلایل آن دیابت بارداری است، زیرا افزایش قند خون در مادر موجب افزایش ادرار جنین و در نتیجه افزایش حجم مایع می‌شود. همچنین ناهنجاری‌های گوارشی جنین مانند انسداد مری یا دوازدهه که مانع بلع مایع توسط جنین می‌شوند، از دیگر دلایل مهم‌اند. در بارداری‌های دوقلو یا چندقلویی، به‌ویژه در نوع هم‌جفتی، گاهی یکی از جنین‌ها مایع بیشتری دارد. علاوه بر این، عفونت‌های داخل رحمی، ناسازگاری Rh و در موارد نادر، علل ژنتیکی نیز می‌توانند در ایجاد پُلی‌هیدرامنیوس نقش داشته باشند.
اقدامات پزشکی برای تغییرات مایع آمنیوتیک
اگر مقدار مایع آمنیوتیک کمتر یا بیشتر از حد طبیعی باشد، پزشک ابتدا با سونوگرافی دقیق وضعیت جنین، جفت و میزان واقعی مایع را بررسی می‌کند و سپس بر اساس شدت و علت، روش درمانی مناسب را انتخاب می‌کند. در هر دو حالت (کاهش یا افزایش)، هدف اصلی حفظ سلامت جنین و جلوگیری از عوارضی مانند زایمان زودرس یا اختلال رشد است.
در موارد کاهش مایع آمنیوتیک (اولیگوهیدرامنیوس)، پزشک معمولاً توصیه به استراحت بیشتر، افزایش مصرف آب و مایعات و پایش مکرر با سونوگرافی می‌کند. اگر کاهش شدید باشد، ممکن است تزریق مایع به داخل رحم (آمنیوانفیوژن) در طول زایمان یا در دوران بارداری انجام شود تا فشار روی بند ناف کم شود. در برخی موارد که علت، نارسایی جفت یا مشکلات جنینی باشد، ممکن است تصمیم به زایمان زودتر از موعد گرفته شود تا خطر برای جنین کاهش یابد.
در مقابل، در موارد افزایش مایع آمنیوتیک (پُلی‌هیدرامنیوس)، پزشک علت زمینه‌ای را بررسی می‌کند؛ مثلاً کنترل قند خون در مادر برای تشخیص دیابت بارداری یا بررسی ناهنجاری‌های گوارشی جنین. درمان ممکن است شامل مصرف داروهایی مانند ایندومتاسین برای کاهش ترشح ادرار جنین باشد (البته تنها در شرایط خاص و تحت نظارت پزشک). در موارد شدید، ممکن است تخلیه بخشی از مایع (آمنیورِدکشن) از طریق سوزن و سونوگرافی انجام شود تا فشار رحم کم شود. در نهایت، اگر وضعیت خطرناک باشد یا کنترل ممکن نباشد، ممکن است پزشک زایمان القایی یا سزارین زودهنگام را پیشنهاد دهد.
سخن پایانی
میزان مایع آمنیوتیک شاخص مهمی در ارزیابی سلامت بارداری است. هرگونه افزایش یا کاهش غیرعادی آن نیاز به بررسی و پیگیری پزشکی دارد. پایش منظم با سونوگرافی در طول بارداری، به ویژه از ماه ششم به بعد، بهترین راه برای اطمینان از وضعیت مطلوب جنین و کیسه آب است.
