تولید شیر بیشتر کاری ندارد! سریعترین راه برای افزایش شیر مادر این است که بگذارید نوزادتان هر چقدر که می خواهد شیر بخورد. فقط اوست که می داند واقعا به چه میزان شیر احتیاج دارد. هرچه بیشتر به او شیر بدهید و هر چقدر نوزاد سینه هایتان را بیشتر بمکد، سطح پرولاکتین بدنتان بالاتر می رود و شیر بیشتری تولید می کنید و هیچ وقت هم تمام نمی شود.
سیستم تولید شیر، بیشتر براساس نیاز نوزاد (عرضه و تقاضا) یا تغذیه براساس هدایت نوزاد می باشد. در روزهای اول تولد، هنگامی که بدن شما تلاش می کند بفهمد که نوزاد شما به چه میزان شیر نیاز دارد، مایعات دیگری به نوزاد ندهید، چون حجم معده ی او با چیزی غیر از شیر پر میشود.
شیر مادر پیش گیری کننده و نیز درمان کننده بسیاری از بیماری های نوزاد است، برای مثال زردی یا یرقان با شیر مادر بسیار بهتر از آب یا شیرخشک معالجه می شود مگر اینکه علت زردی شیر مادر باشد که بطور موقت شیردهی قطع می شود که در این مدت نیز می توان شیر را دوشید تا شیر خشک نشود.
چگونگی تولید شیر در پستان
از آغاز حاملگی هورمون «پرولاکتین» از غده هیپوفیز، استروژن و پروژسترون از جفت و نیز هورمون تیروئید موجب رشد سلول های شیرزا در پستان ها می شوند. در اواخر حامله گی تولید آغوز (Colestrum) شروع میشود. این آغوز مایعی است مایل به رنگ زرد که نخستین غذای کودک را تشکیل می دهد. پس از تولد، هنگامی که جفت دفع شد، میزان استروژن یک باره نزول نموده و آزاد شدن پرولاکتین افزایش می یابد. این فرایند توسط تماس دهان کودک با نوک پستان و هاله ی اطرافش تحریک می شود. با رسیدن پرولاکتین به شبکه ی ظریف عروق پیرامون سلول های شیرزا، تولید شیر در پستان ها آغاز می شود. همه ی اجزاء درگیر در تولید شیر، وارد گردش خون مادر می شوند.
معمولا شیر به طور دوره ای تولید می شود که به نیاز کودک بستگی دارد. هرچه کودک نوک پستان ها را بیشتر بمکد غده ی هیپوفیز برای تولید شیر، بیشتر تحریک خواهد شد تا پرولاکتین بسازد و این ماده به نوبه ی خود تولید شیر در پستان ها را افزایش میدهد. در این راه طبیعت مکانیزمی خود تنظیم فراهم ساخته است که تولید شیر کافی و متناسب با نیاز کودک را تضمین می کند، به شرط این که هر موقع کودک شیر بخواهد، پستان مادر در اختیار او باشد.
افزایش میزان پرولاکتین خون در عین حال اثر مهار کننده ای بر فرآیند تخمک گذاری دارد و زنی که شیر می دهد احتمالا چند ماه قاعدگی نخواهد داشت. اما از آن جایی که تعیین زمان آغاز تخمک گذاری مجدد دشوار است، نباید به این راه به عنوان راه مطمئن پیشگیری از حامله گی تکیه کرد و لازم است که روش های دیگر پیشگیری را به کار بست.
سریعترین راه برای افزایش شیر مادر: نکات مهم!
1- مادر باید به نوزاد خود اجازه دهد که هر موقع از شبانه روز، شیر او را بمکد. عمل مکیدن سبب تولید شیر بیشتر در مادر می شود. هر چه دفعات مکیدن شیر توسط نوزاد بیشتر باشد، تولید شیر نیز در مادر بیشتر خواهد بود.
2- مادر نباید خودش سینه را از دهان نوزاد بگیرد و به او شیر ندهد، بلکه باید به نوزاد فرصت دهد تا خودش شیر خوردن را رها کند. گرفتن سینه از دهان نوازد، روی محرک های طبیعی تولید شیر تاثیر منفی می گذارد.
3- در ابتدای هر بار شیردهی، شیر مادر آبکی تر است و به تدریج به مقدار چربی آن افزده می شود، طوری که در پایان هر مرحله شیردهی، مقدار چربی که برای رشد نوزاد ضروری است، بیشتر می شود.
بنابراین هر چه مدت شیردهی طول بکشد، نوزاد از چربی بیشتری استفاده می کند و کاملا سیر می شود و در نتیجه فاصله بین دو مرحله شیردهی نیز بیشتر خواهد شد و افزایش وزن نوزاد طبق منحنی رشد، طبیعی خواهد بود.
4- به مادران شیرده توصیه می شود مقدار مایعات دریافتی خود را افزایش دهند. افزایش مصرف آبمیوه های تازه و مصرف میوه و سبزی های تازه به افرایش تولید شیر کمک زیادی می کند.
5- قرار گرفتن کمتر مادر در محیط پر استرس یکی از ضروریات دوران شیردهی می باشد. متخصصان به مادران شیرده توصیه می کنند موقع استرس و یا عصبانیت، به نوزاد خود شیر ندهند، زیرا مواد سمی موجود در خون بالا رفته و وارد شیر مادر می شوند و نوزاد را تحت تاثیر قرار می دهند.
6- استراحت کردن به مقدار کافی به مادران شیرده توصیه می شود. بدن مادر پس از هر بار شیردهی، مقدار زیادی انرژی از دست می دهد. این انرژی از طریق تغذیه مناسب و استراحت کافی قابل برگشت به بدن خواهد بود.
7- مادران شیرده حداقل 500 کالری بیشتر از حالت عادی در روز نیاز دارند. اگر کمتر از این مقدار کالری دریافت شود، میزان شیر تولید شده در مادر نیز کمتر خواهد بود. متاسفانه برخی مادران پس از زایمان، رژیم های سخت لاغری می گیرند و در نتیجه شیرشان کم می شود.
مادرانی که به فرزندان خود شیر می‌دهند روزانه ۷۰۰ تا ۸۵۰ میلی‌لیتر شیر تولید می‌نمایند که محتوی ۳۳۰ میلی‌گرم کلسیم به ازاء هر لیتر می‌باشد که برای تولید آن حداقل باید ۵۰۰ کالری علاوه بر نیاز معمول یک خانم میان‌سال انرژی مصرف نمایید. برای تأمین این مقدار کالری علاوه بر مصرف مواد غذایی مقوی شامل انواع چربی ها و پروتئین، از چربی های ذخیره شده در بدن مادر در دوران بارداری نیز استفاده می شود و دریافت کالری ناکافی موجب کاهش تولید شیر می شود.
تغذیه برای افزایش شیر مادر
تغذیه یکی از موضوعات بسیار مهمی است که یک مادر باید از آن آگاهی کامل داشته باشد، زیرا تغذیه مادر، بر روی تغذیه فرزند او چه در دوران جنینی و چه زمانی که فرزند وی به دنیا می‌آید تأثیر مهمی دارد. اغلب مادران از کم بودن شیر خود گله دارند و این امر یک مسأله جدی است، زیرا نوزاد تازه به دنیا آمده در چند ماهه اول زندگی به جز شیر مادر، از چیز دیگری نمی‌تواند تغذیه شود. ترشح شیر مادر با آنچه که شما در طول روز می‌خورید و می‌نوشید ارتباط مؤثر دارد.
نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز و در دوران شیردهی لازم است، اما برخی از مواد غذایی از عوامل مؤثر در تولید و ازدیاد شیر مادر هستند. غذاهای لاکتوژن‌‌دار می‌توانند در زیاد شدن شیرمادر مؤثر باشند.از نظر ویتامین‌ها، غذای مادر شیرده باید حاوی مقادیر زیادی مواد مغذی باشد. مقدار ویتامین موجود در شیر مادر عمدتاً انعکاسی از مقدار ویتامین مصرفی مادر است.از نظر املاح معدنی، برخی از این مواد مانند کلسیم، فسفر، آهن و روی بدون دخالت تغذیه مادر،
از ذخایر بدن او در شیر وارد می‌شوند؛ اما مقدار برخی املاح همچون ید در شیر مادر ارتباط مستقیمی با تغذیه او دارد. توصیه میشود مادران شیرده همچون دوران بارداری از نمک یددار تصفیه‌شده به مقدار کافی و با شرایط نگهداری مناسب استفاده کنند یعنی با نگهداری نمک یددار در ظروف در بسته و دور از نور ید موجود در نمک را حفظ کنند. همچنین توصیه میشود جهت پایدار ماندن ید در غذاها.
نمک در انتهای پخت به غذا اضافه شود.از طرفی تأمین مواد معدنی مورد نیاز بدن و داشتن رژیم غذایی متعادل که دربرگیرنده تمامی مواد مغذی اعم از چربی‌ها می‌باشد می‌تواند به عملکرد بهتر سلول‌های عصبی و تولید و ترشح شیر کمک کند. در اینجا بهترین مواد غذایی مناسب و مواد گیاهی که سبب تحریک تولید شیرمادر می‌شوند را ذکر می‌کنیم:
سبزیجات برگ پهن و سبز:
سبزیجات برگ پهن مانند اسفناج، کلم، کاهو و ... از جمله مواد غذایی هستند که کارشناسان توصیه میکنند آنها را استفاده کنید زیرا مصرف آنها سبب ازدیاد شیرمادر میشود و منبع خوبی از انواع مواد معدنی، ویتامین‌ها، آنزیم‌ها و فیتواستروژن‌ها می‌باشند که عمل شیرآوری را تقویت میکنند. ریحان نیز جزء گیاهان معطر و دارای خاصیت ضد نفخ برای مادر و کودکان است.
رازیـانـه:
رازیانه یکی از شناخته‌شده‌ترین گیاهان در تولید و افزایش شیر مادران می‌باشد. رازیانه حاوی ترکیباتی می‌باشد که می‌توانند سبب تغییرات هورمونی شوند بنابراین این ترکیبات دارویی می‌توانند با تحریک تولید استروژن و پرولاکتین که در تولید شیر مؤثر هستند، سبب افزایش ترشح شیرمادر شوند. رازیانه را می‌توان به صورت خام و یا پخته شده مصرف کرد. همچنین می‌توان آن را بخارپز کرده و یا در کره تفت داد و مصرف نمود. رازیانه معطر خاصیت ضد نفخ نیز داشته و با ورود به شیر مادر از دل درد کودک جلوگیری میکنند.
سیاه‌دانه:
نیز با خاصیت ضد درد، ضد سرطان، هضم‌کننده غذا، کاهش‌دهنده پرفشاری خون باعث افزایش شیر مادران میشود و مصرف روزانه ۲ گرم سیاه‌دانه بلامانع است که بهتر است دانه‌ها له تا اثر آن ها بیشتر شود. تاکنون عوارض جانبی از سیاه‌دانه مشاهده نشده و مصرف آن در دوران بارداری توصیه میشود.
سیب زمینی:
برای مادر مقوی و سالم است و مهم ترین اثر آن ضد درد، ضد میکروب، خواب آور، خلط آور و ادرارآور برای کودک است.
هویج و چغندر:
این سبزیجات سرشار از بتاکاروتن می‌باشند و از طرفی در تولید شیر، این ماده به مقدار فراوان مورد نیاز می‌باشد. این سبزیجات همچنین حاوی روغن‌های فرار و فیتواستروژن بوده که در تولید شیر مادر موثرند. همچنین دم کرده‌ی تخم هویج به مقدار یک قاشق قهوه خوری برای یک فنجان آب جوش، شیر را زیاد می‌کند.
گرمک:
خوردن گرمک برای ازدیاد شیر مادر بسیار مؤثر است.
ماءالشعیر:
ماءالشعیر در تولید و افزایش شیرمادر مؤثر است.
نوشیـدنی‌ها:
برخی از نوشیدنی‌ها مانند آب، آب هندوانه، برخی از دم کرده‌ها (بخصوص دم کرده‌ی شنبلیله یا گل بابونه) و چای‌ها که حاوی لاکتوژن می‌باشند به تولید شیر مادر کمک میکنند. مصرف آب خود را روزانه افزایش دهید (حدود یک لیتر روزانه) تا به حد ۵/۲ تا ۳ لیتر روزانه برسد. مادران شیرده در ساعاتی از روز زمان شیردهی احساس تشنگی بیشتری دارند چون آب مصرفی آنها وارد شیر میشود. لازم به ذکر است تولید شیر مادر بستگی به مقدار مصرف مایعات ندارد به عبارت دیگر افزایش مصرف مایعات سبب افزایش تولید شیر نمی‌شود.
