تسکین درد زایمان، مزایا و معایب بی‌ حسی اپیدورال

بی‌حسی اپیدورال؛ Epidural، با ایجاد بی‌حسی ناحیه‌ای در پایین کمر، درد این ناحیه را در طول زایمان طبیعی یا جراحی سزارین از بین می‌برد، درحالی‌که شما در این مدت کاملاً هشیار هستید. در این روش، داروی بی‌حسی از طریق کاتتر که لوله‌ای بسیار نازک، منعطف و توخالی است در فضای بیرونی نخاع و مایع نخاعی به طور مداوم تزریق می‌شود. در این مطلب می‌توانید با بی‌حسی اپیدورال و فرایند آن بیشتر آشنا شوید.

فرایند تزریق در بی‌حسی اپیدورال
برای قرار دادن کاتتر در محل تزریق، درحالی‌ که به پهلو دراز کشیده یا روی لبه تخت نشسته‌اید، متخصص بیهوشی بعد از ضدعفونی کردن محل تزریق با استفاده از داروی بی‌حسی، محل ورود کاتتر را بی‌حس می‌کند، سپس با دقت، سوزنی را به ناحیۀ پایین کمر هدایت می‌کند. احتمالاً این کار دردناک است اما بسیاری از زنان این درد را حس نمی‌کنند. سپس متخصص بیهوشی کاتتر را از سوزن عبور می‌دهد، سوزن را خارج می‌کند و کاتتر را در محل تزریق می‌بندد تا دارو از طریق آن به مقدار مورد نیاز و در زمان لازم تزریق شود. شما می‌توانید در این مرحله دراز بکشید.
ابتدا دُز آزمایشی از دارو به شما تزریق می‌شود تا از درست بودن محل قرارگیری کاتتر اپیدورال اطمینان حاصل شود. سپس در صورت نبود هیچ مشکلی، دز کامل دارو تزریق می‌شود. برای اطمینان از وجود نداشتن مشکل در طول بی‌حسی اپیدورال، ضربان قلب جنین به طور مداوم کنترل می‌شود و فشار خون شما نیز به طور تقریبی هر پنج دقیقه بررسی می‌شود. دارویی که در روش بی‌حسی اپیدورال از آن استفاده می‌شود معمولاً ترکیبی از بی‌حسی ناحیه‌ای و مسکن است. بی‌حسی ناحیه‌ای جلوی حس کردن درد، حس لامسه، حرکت پاها و تنظیم دمای بدن را می‌گیرد و مسکن باعث کاهش درد، بدون تأثیر بر توانایی حرکت پاهای شما می‌شود. این دو در کنار هم باعث کاهش قابل توجه درد و بی‌حسی کمتر پاها می‌شود و دز مورد استفادۀ آنها در حالت ترکیبی کمتر از دز مربوط به هر یک از آنها در حالت جداگانه است.
شما تأثیر داروهای بی‌حسی را حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه بعد از تزریق دز اول احساس می‌کنید، هرچند اعصاب موجود در رحم شما در عرض چند دقیقۀ اول بی‌حس خواهند شد. در ادامۀ فرایند زایمان، شما به طور مداوم دز مشخصی از این دارو را به وسیلۀ کاتتر دریافت می‌کنید. بعد از تولد نوزاد، کاتتر برداشته می‌شود. اگر زایمان شما به صورت سزارین است، در برخی موارد، کاتتر همچنان برای تزریق داروی ضددرد بعد از زایمان در جای خود باقی می‌ماند. برداشتن کاتتر، درد بسیار کمی دارد که مشابه کندن نوار چسب از روی پوست است.

زمان انجام بی‌حسی اپیدورال
در گذشته بسیاری از پزشکان، تنها زمانی بی‌حسی اپیدورال را انجام می‌دادند که مادر باردار در مرحلۀ فعال زایمان بود، زیرا بیم آن می‌رفت که این کار باعث کاهش سرعت انقباض‌ها شود. این روزها بیشتر پزشکان، بی‌حسی اپیدورال را هر زمان که شما به آن نیاز داشته باشید، انجام می‌دهند. مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از بی‌حسی اپیدورال در مراحل ابتدایی زایمان، تأثیری بر افزایش زمان زایمان یا افزایش احتمال استفاده از عمل سزارین یا عوامل دیگری مانند زایمان با فورسپس ندارد. با این حال، انجام بی‌حسی اپیدورال احتمال زایمان به وسیلۀ وکیوم یا فورسپس را افزایش می‌دهد. اگر پیش از آغاز مرحلۀ فعال زایمان به بیمارستان برسید و تمایل به استفاده از بی‌حسی اپیدورال داشته باشید، می‌توانید از متخصص بیهوشی درخواست کنید تا به محض قرارگیری شما روی تخت، کاتتر را در جای خود قرار بدهد. پس از آن می‌توانید با آغاز فرایند زایمان، استفاده از دارو را آغاز کنید. بهتر است در روزهای قبل از زایمان، در مورد این موضوع با پزشک خود صحبت کنید.

مزایا و معایب بی‌حسی اپیدورال برای تسکین درد
بی‌حسی اپیدورال روشی برای تسکین مؤثر درد است که می‌توان از آن در طول فرایند زایمان استفاده کرد. مزایای این بی‌حسی به شرح زیر است:
- متخصص بیهوشی می‌تواند اثر دارو را از طریق تغییر نوع، مقدار و قدرت دارو کنترل کند. اهمیت این امر به خاطر آن است که با پیشرفت فرایند زایمان و حرکت کودک به سمت کانال زایمان، دز دریافتی ممکن است برای تسکین درد کافی نباشد یا شاید به طور ناگهانی در بخش دیگری احساس درد کنید و نیاز به تزریق دز بیشتر داشته باشید.
- با توجه به اینکه اثر دارو ناحیه‌ای است، شما در زمان زایمان کاملاً بیدار و هشیار خواهید بود و به دلیل نداشتن احساس درد می‌توانید همزمان با گشاد شدن دهانۀ رحم، در صورت تمایل استراحت کنید. این کار باعث می‌شود در زمان فشار آوردن برای تولد کودک، انرژی بیشتری داشته باشید.
- برخلاف روش تزریق مسکن‌ها، در این روش تنها مقدار بسیار کمی از دارو به کودک شما منتقل می‌شود.
- پس از قرارگیری کاتتر اپیدورال، در صورت نیاز به سزارین هنگام زایمان، پزشک به راحتی می‌تواند از آن برای بی‌حسی عمل سزارین نیز استفاده کند.
این روش از بی‌حسی علاوه بر مزایایی که ذکر شد، معایبی نیز دارد. برخی از معایب روش بی‌حسی اپیدورال در زیر آمده است:
- شما مجبور هستید در زمان قرارگیری اپیدورال به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در حالت نامناسبی قرار بگیرید و سپس پنج تا ۲۰ دقیقۀ دیگر برای آغاز اثربخشی کامل دارو صبر کنید. البته این ناراحتی مختصر در مقابل ساعت‌ها درد زایمان چندان قابل توجه نیست.
- بسته به نوع و مقدار داروی دریافتی، ممکن است قدرت حس پاهای خود را از دست بدهید و قادر به ایستادن نباشید. اگرچه گاهی وقت‌ها، به خصوص در مراحل ابتدایی زایمان نیاز به بی‌حسی بسیار کمی است تا فقط درد شما مقداری تسکین پیدا کند.
- استفاده از بی‌حسی اپیدورال مستلزم دریافت مایعات از طریق سرم، کنترل مکرر فشار خون و نظارت مستمر جنین است.
- بی‌حسی اپیدورال اغلب باعث طولانی شدن مرحلۀ فشار آوردن در زایمان می‌شود. از دست دادن حس پایین‌تنه باعث تضعیف توانایی ماهیچۀ شکم و دیافراگم می‌شود و این امر می‌تواند اعمال فشار برای خروج کودک را دشوار کند.
- بی‌حسی اپیدورال احتمال زایمان به وسیلۀ ابزارهای کمکی مانند وکیوم یا فورسپس را افزایش می‌دهد که این موضوع می‌تواند خطر پارگی شدید در زمان زایمان را به همراه داشته باشد.
- در برخی موارد، بی‌حسی اپیدورال منجر به بی‌حسی نقطه‌ای می‌شود. این امر ممکن است به دلیل تفاوت در آناتومی زنان یا بی‌تأثیر بودن دارو روی تمام اعصاب نخاعی به شکل یکنواخت باشد. همچنین در برخی موارد ممکن است این مشکل ناشی از جابه‌جا شدن جزئی کاتتر باشد. در هر صورت اگر متوجه شده‌اید که در برخی نقاط خاص احساس درد دارید، به متخصص بیهوشی اطلاع دهید.
- داروهای مورد استفاده در بی‌حسی اپیدورال ممکن است به طور موقت باعث کاهش فشار خون، جریان خون در بدن کودک و در نتیجه کاهش ضربان قلب کودک شود. پزشک معمولاً این موضوع را با تزریق مایعات از طریق سرم و همچنین دارو برطرف می‌کند.
- داروهای مسکنی که به وسیلۀ اپیدورال وارد بدن می‌شود، ممکن است باعث خارش، به ویژه در ناحیۀ صورت شود. این داروها همچنین ممکن است باعث ایجاد حالت تهوع شود، هرچند احتمال وقوع این امر در اپیدورال کمتر از مسکن‌های سیستمیک است. برخی زنان در زمان زایمان حالت تهوع و استفراغ را حتی بدون مصرف داروهای مسکن نیز تجربه می‌کنند.
- مادۀ بی‌حسی‌ای که در روش بی‌حسی اپیدورال وارد بدن می‌شود، فهمیدن زمان ادرار را دشوار می‌کند. همچنین اگر برایتان سخت است که از لگن برای ادرار استفاده کنید، ممکن است نیاز به سوند داشته باشید.
- بی‌حسی اپیدورال، خطر ابتلا به تب را در زمان زایمان افزایش می‌دهد. این موضوع ممکن است به این خاطر باشد که به دلیل کاهش نفس‌نفس زدن و تعریق به خاطر وجود نداشتن درد، بدن راهی برای از دست دادن حرارت تولیدشده هنگام فرایند زایمان و تنظیم دما ندارد.
- در موارد بسیار اندکی، بی‌حسی اپیدورال باعث بروز سردرد شدید می‌شود که ممکن است چند روز طول بکشد. این سردرد به دلیل نشت مایع نخاعی ایجاد می‌شود. می‌توان خطر ابتلا به سردرد را با کاهش تحرک در زمان قرارگیری سوزن کاهش داد.
- در موارد بسیار نادر، بی‌حسی اپیدورال، تنفس را تحت تأثیر قرار می‌دهد یا باعث آسیب عصبی یا عفونت می‌شود.

​​​​​​​تأثیر بی‌حسی اپیدورال بر نوزاد
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که اپیدورال اثر منفی بر نوزاد ندارد. در مورد این موضوع که آیا بی‌حسی اپیدورال، توانایی کودک در تغذیه با شیر مادر را بلافاصله پس از تولد تحت تأثیر قرار می‌دهد، اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. برخی از کارشناسان معتقدند استفاده از بی‌حسی اپیدورال باعث می‌شود که کودک در گرفتن پستان مادر مشکل داشته باشد. برخی دیگر معتقدند این نتیجه‌گیری هیچ مبنای محکم و دقیق علمی ندارد. با این وجود مشخص است که عوارض اپیدورال بر رفتار نوزاد بسیار کمتر از اثر داروهای مسکن سیستمیک برای کاهش درد زایمان است.

ممنوعیت استفاده از بی‌حسی اپیدورال
همۀ مادران نمی‌توانند از این روش استفاده کنند. موارد منع استفاده از بی‌حسی اپیدورال به شرح زیر است:
- عفونت خونی
- اختلال در انعقاد خون
- در صورت پایین بودن فشار خون، به دلیل خونریزی یا مشکلات دیگر
- عفونت پوستی در ناحیۀ کمر به دلیل وارد شدن سوزن
- سابقۀ حساسیت به داروهای بی‌حسی ناحیه‌ای
همچنین استفاده از این روش برای زنانی که از داروهای رقیق‌کنندۀ خون استفاده می‌کنند نیز توصیه نمی‌شود.