ناهنجاری های مادرزادی رحم، خطرناک برای باردار شدن

گاهی اوقات ناهنجاری رحم می‌‌تواند یک فاکتور خطر برای سقط جنین باشد و در برخی موارد باعث سقط مکرر شود. فقط برخی از انواع ناهنجاری‌های رحمی ‌می‌‌توانند ریسک سقط جنین را افزایش دهند و به همین دلیل نیازمند درمان هستند اما برخی از آنها ممکن است هرگز باعث بروز مشکل در روند بارداری نشوند. برخی از انواع ناهنجاری‌های رحمی‌ مادرزادی هستند حال آنکه برخی دیگر در دوران بزرگسالی به وجود می‌آید. معمولاً زنان مبتلا به اختلالات رحمی هیچ گونه علامتی نداشته و تا قبل از اقدام به بارداری از وجود این اختلالات اطلاع ندارند.

رحم طبیعی چیست؟
رحم یک عضو گلابی شکل است که درون لگن قرار گرفته است و حدود هفت و نیم سانتی متر طول دارد و عرض آن به ۵ سانتی متر می‌رسد و عمق آن حدود دو و نیم سانتی متر است.
قسمت داخلی آن یک حفره توخالی است که دیواره عضلانی ضخیمی ‌دارد. یک سوم از رحم درون واژن قرار گرفته است و به آن دهانه رحم گفته می‌شود. بخش فوقانی آن رحم نام دارد و همان بخشی است که تخمک بارور شده به جنین تبدیل می‌گردد. هر یک از لوله‌های فالوپ به تخمدان که پر از تخمک نابالغ است متصل می‌‌شوند و از قسمت فوقانی وارد رحم می‌گردند. رحم روی قسمت فوقانی مثانه قرار گرفته است که پزشکان به این حالت رحم رو به جلو می‌گویند. البته برخی از زنان رحم رو به عقب دارند این امر بدین معنا است که رحم آنها به جای آنکه روی مثانه قرار داشته باشد به سمت عقب هدایت شده است.
به طور کلی این وضعیت یک نوع ناهنجاری رحمی تلقی نمی‌‌شود زیرا رحم رو به عقب فقط بر موقعیت مکانی رحم تاثیر می‌‌گذارد و هیچ گونه تاثیری بر ساختار آن ندارد. از هر ۶ نفر یک نفر دچار رحم چرخش یافته است. اگر پزشک به شما گفته است که دچار این اختلال هستید باید بدانید که هیچ تأثیری بر شانس باروری شما نخواهد گذاشت. توانایی اسپرم برای ورود به لوله‌های فالوپ از طریق رحم هیچ ارتباطی با وضعیت رحم ندارد.

ناهنجاری رحمی چیست؟
ساختار رحم تعداد بسیار کمی از زنان با ساختار رحم سایر زنان جامعه تفاوت دارد که به این وضعیت ناهنجاری رحمی یا رحم ناهنجار گفته می‌شود. پزشکان دعا می‌کنند که در جامعه از هر صد نفر یک نفر و از هر ۲۰ نفر یک نفر دچار ناهنجاری رحمی است، البته نمی‌‌توان به طور دقیق به این داده‌ها تکیه کرد زیرا هنوز ناهنجاری رحمی تعداد زیادی از زنان جامعه شناسایی نشده است. در میان زنانی که به دنبال درمان ناباروری خود هستند از هر ۱۳ نفر یک نفر دچار نا هنجاری ساختاری رحمی است این در حالی است در زنانی که سابقه سقط جنین دارند این رقم بالاتر می‌‌رود و از هر سه بیمار یک نفر دچار این مشکل است.

چه تفاوتی بین انواع ناهنجاری‌های رحمی وجود دارد؟
ناهنجاری‌های رحمی شامل موارد بسیار شایع تا موارد بسیار نادر هستند که در بخش زیر به آنها اشاره می‌کنیم.
رحم قوسی
رحم قوسی یک ناهنجاری بسیار شایع است که در این اختلال قسمت فوقانی رحم اندکی قوس دارد. در این حالت رحم شبیه یک رحم طبیعی است معمولا در طول دوران بارداری هیچ گونه مشکلی را برای فرد به وجود نخواهد آمد.
رحم دیواره دار
در این اختلال یک مانع عضلانی که سپتوم نامیده می‌‌شود رحم را به دو قسمت تبدیل می‌نماید. این اختلال می‌تواند تا نزدیکی دهانه رحم ادامه پیدا کند و رحم را به طور کامل جدا نماید یا آنکه این وضعیت به صورت نسبی به وجود می‌آید. دو شاخ بودن رحم می‌تواند باعث بروز مشکل در باردار شدن فرد شود. رحم دیواره دار یک اختلال ژنتیکی است اما هنوز پزشکان علت بروز آن را نمی‌دانند. به طور کلی این اختلال در هنگام رشد و تکامل در دوران جنینی به وجود می‌آید و رحم به صورت دو لوله جدا شروع به شکل گیری می‌کند و در نهایت این دو لوله به هم متصل می‌شوند و در قسمت میانی بدن یک رحم واحد را به وجود می‌آورند. در رحم دیواره دار این دو لوله به طور کامل و موثر به هم متصل نمی‌شوند.
رحم دو شاخ
رحم دو شاخ نیز یکی دیگر از اختلالات رحمی است که شبیه دو شاخه کامل به نظر می‌رسد و یک شکاف عمیق در قسمت فوقانی آن دیده می‌شود که گاهی اوقات از این نوع ناهنجاری رحمی تحت عنوان رحم قلبی شکل یاد خواهد شد.
رحم دو گانه
رحم دوگانه یک ناهنجاری رحمی بسیار نادر است که رحم به دو بخش کاملا مجزا تقسیم می‌‌شود و ممکن است هر یک از آنها دارای واژن و دهانه رحم جداگانه باشند.
رحم تک شاخ
رحم تک شاخ نیز یکی دیگر از ناهنجاری‌های رحمی است که فقط یک لوله فالوپ در بدن فرد وجود دارد این اختلال نادر رحمی به این معنا است که اندازه رحم نصف اندازه یک رحم طبیعی است.

ناهنجاری‌های رحمی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
معمولاً در اوایل دوران بارداری بیمار با هیچ گونه علائم و نشانه‌ای مواجه نمی‌شود. در صورتی که بیمار دارای رحم تک شاخ و دو شاخ باشد پزشک می‌‌تواند در اسکن از رحم به وجود این اختلال پی ببرد زیرا ظاهر این نوع رحم با رحم طبیعی تفاوت دارد. در سایر موارد به ویژه در شرایطی که ناهنجاری رحمی شدید نیست معمولا وجود این اختلالات تشخیص داده نمی‌شود زیرا پزشک در معاینات روتین بارداری به دنبال بررسی این اختلالات نیست. اکثر زنان تا قبل از دوران بارداری از وجود ناهنجاری رحمی خود اطلاع ندارند و معمولاً این اختلال به دنبال سقط مکرر (دو یا چند بار) در سه ماهه اول بارداری یا مشکلاتی از قبیل خونریزی شدید قاعدگی یا خونریزی بین دوره‌ای تشخیص داده می‌شود. معمولاً در این شرایط انجام یکی از روش‌های رایج از قبیل هیستروسکوپی، لاپاراسکوپی یا اسکن سونوگرافی سه بعدی از لگن پیشنهاد می‌شود.

هیستروسکوپی چیست؟
هیستروسکوپی روشی است که در آن پزشک یک دوربین کوچک را از طریق واژن به درون دهانه رحم ارسال می‌کند و برای انجام این کار از یک مایع مخصوص برای افزایش حجم رحم استفاده می‌نماید تا بتواند ساختار آن را بهتر مشاهده کند. پزشک می‌‌تواند در هنگام انجام این روش، شکل رحم و وجود سایر ناهنجاری‌ها از قبیل فیبروم و ضخامت دیواره رحم را نیز بررسی کند.
هر یک از روش‌های کم تهاجمی با خطرات و عوارض کمی همراه هستند که خونریزی، عفونت و آسیب دیدگی دهانه رحم نیز از جمله عوارض این روش محسوب می‌شوند البته این عوارض نادر هستند و پزشک می‌‌تواند قبل از بروز آنها به طور کامل با بیمار صحبت کند. پس از اتمام هیستروسکوپی بروز درد و خونریزی به مدت چند روز کاملاً طبیعی است و بیمار باید بداند که در این دوران استفاده از تامپون به علت بروز ریسک عفونت ممنوع است و بهتر است از پد بهداشتی استفاده کند.

لاپاراسکوپی چیست؟
در این روش پزشک یک دستگاه مخصوص را از طریق دیواره شکم وارد رحم می‌کند تا بتواند به خوبی رحم را مشاهده و بررسی کند.

اسکن سونوگرافی از لگن چیست؟
در اسکن سونوگرافی از لگن از امواج صوت برای تهیه تصاویر رحم استفاده می‌شود.

اسکن ام آر آی چیست؟
اسکن ام آر آی یک روش عکس برداری از رحم است که از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای تهیه تصاویر دقیق از اعضای داخلی شکم استفاده می‌کند. استفاده از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی باعث شده است که اسکن ام آر آی بتواند وجود ناهنجاری‌های ساختاری درون رحم را به خوبی نشان دهد به همین دلیل یک روش سودمند برای تشخیص آنومالی رحمی است.

چگونه ناهنجاری‌های رحمی بر فرایند بارداری تاثیر می‌‌گذارند؟
اگر رحم یک فرد تفاوت بسیار کمی با رحم طبیعی داشته باشد به احتمال زیاد می‌تواند یک بارداری سالم و بدون مشکل را سپری کند. البته فرد باید به خاطر داشته باشد که این مسئله به نوع و شدت ناهنجاری رحمی ارتباط دارد. البته تعداد دفعات بارداری و زایمان نیز می‌تواند باعث تغییر شکل رحم شود.
همه ناهنجاری‌های ذکر شده در قسمت بالا غیر از رحم قوسی می‌توانند ریسک بروز زایمان زودرسرا افزایش دهند و متاسفانه برخی از این ناهنجاری‌های رحمی باعث سقط زود هنگام و یا سقط در مراحل آخر بارداری می‌شود. ممکن است کیسه آب جنین پاره شود زیرا فضای کافی برای رشد مناسب جنین وجود ندارد. کشش بیش از حد رحم می‌‌تواند فرآیند زایمان را تحریک کند. افرادی که دچار ناهنجاری رحمی هستند ممکن است دهانه رحم آنها نیز ضعیف باشد، این امر بدین معنا است که ممکن است دهانه رحم آنقدر قوی نباشد که بتواند جنین را درون رحم نگه دارد. در صورتی که دهانه رحم قبل از موعد باز شود ممکن است فرد دچار زایمان زودرس یا سقط در مراحل آخر بارداری شود. البته روش‌های متعددی برای درمان ضعیف بودن دهانه رحم وجود دارد که پزشک در این خصوص با بیمار خود صحبت خواهد کرد.
اگر رحم بیمار دارای شکل طبیعی گلابی نباشد ممکن است وضعیت جنین طوری نباشد که سر رو به پایین قرار بگیرد و برای تولد آماده شود. در این حالت ممکن است سر جنین به سمت بالا یا به صورت افقی قرار بگیرد که در این شرایط پزشک نمی‌‌تواند با ماساژ شکم یا فشار آوردن به شکم مادر به چرخش جنین کمک کند. پزشک با بیمار در خصوص انتخاب یک روش ایمن برای تولد نوزاد صحبت می‌کند و در این حالت انجام سزارین را پیشنهاد خواهد کرد.

چگونه بیمار می‌تواند در دوران بارداری با ناهنجاری رحمی خود کنار بیاید؟
اگر بیمار می‌داند که شکل رحم او طبیعی نیست ممکن است در دوران بارداری دچار اضطراب شود که این مساله در مواردی که فرد سابقه سقط جنین دارد افزایش پیدا می‌کند. بهتر است بیمار در فواصل زمانی تعیین شده به پزشک خود مراجعه کند تا به طور کامل تحت نظر قرار بگیرد زیرا ارتباط نزدیک با متخصص زنان یا ماما می‌تواند شانس داشتن یک زایمان موفق را افزایش دهد. بیمار می‌تواند از پزشک خود در خصوص علائم و نشانه‌های زایمان زودرس سوال بپرسد که اگر زمانی احساس کردن نوزاد در حال به دنیا آمدن است آماده شود و فورا به بیمارستان مراجعه نماید. بیمار در هر مرحله‌ای که احساس می‌کند مشکلی پیش آمده است می‌تواند فورا با پزشک خود تماس بگیرد. پیدا کردن و صحبت کردن با زنانی که در شرایط مشابه قرار دارند و دچار ناهنجاری رحمی هستند می‌تواند به آرامش مادران کمک کند.

چگونه می‌توان به درمان ناهنجاری رحمی پرداخت؟
همه ناهنجاری‌های رحمی نیاز به درمان ندارند زیرا معمولا مشکلی را برای فرد به وجود نخواهند آورد. می‌توان بعضی از آنها را درمان کرد اما فرایند درمان نیز با خطرات و عوارضی همراه است به عنوان مثال اگر فرد با رحم دیواره دار مواجه است انجام عمل جراحی یکی از روش‌های درمانی موجود برای برداشتن دیواره رحمی است زیرا باز کردن رحم می‌تواند باعث آسیب دیدگی آن شود و به این ترتیب شانس باروری فرد کاهش پیدا خواهد کرد.
پزشک می‌‌تواند به کمک وسیله‌ای که هیستروسکوپ نام دارد اقدام به برداشتن دیواره رحم نماید. هیستروسکوپ یک دستگاه کوچک و باریک است که در قسمت ابتدای آن یک دوربین قرار دارد و پزشک از طریق دهانه رحم و واژن آن را وارد رحم می‌نماید. در این روش در مقایسه با جراحی باز رحم، ریسک آسیب پذیری رحم کاهش پیدا می‌‌کند اما تاکنون هیچ گونه مدرکی در خصوص اینکه این روش باعث افزایش شانس باروری در زنان نابارور می‌شود ارائه نشده است.