چه چیزی باعث افزایش مایع دور جنین می شود؟

به مایع درون رحم که جنین را احاطه کرده است مایع آمنیوتیک گفته می‌شود. این مایع در رشد ماهیچه‌ها، اندام‌ها، ریه‌ها و دستگاه گوارش کودک نقش کلیدی و حفاظتی دارد و هرگونه تغییر در حجم آن به طرق مختلف سلامت مادر و کودک را تهدید می‌کند. در این مقاله ضمن بررسی عوامل مؤثر بر افزایش مایع دور جنین، به خطرات احتمالی و راه‌های درمان این مسئله خواهیم پرداخت. 

مایع دور جنین چیست و چه نقشی در طول بارداری دارد؟

مایع آمنیوتیک (Amniotic Fluid) مایعی شفاف و کم‌رنگ است که در کیسه آمنیوتیک اطراف جنین در رحم وجود دارد. این مایع از ابتدای بارداری شروع به تولید شده و با رشد جنین به میزان آن افزوده می‌شود. مایع آمنیوتیک عمدتاً از آب تشکیل شده، اما با پیشرفت بارداری، ترکیباتی مانند پروتئین‌ها، هورمون‌ها، مواد مغذی و سلول‌های جنینی نیز در آن وجود دارد.

نقش مایع دور جنین در بارداری

مایع آمنیوتیک عملکردهای حیاتی متعددی برای رشد و سلامت جنین دارد:

• محافظت از جنین: این مایع مانند یک بالشتک عمل کرده و از جنین در برابر ضربه‌ها یا فشارهای خارجی محافظت می‌کند.
• ایجاد محیط مناسب برای رشد: مایع آمنیوتیک به جنین اجازه می‌دهد آزادانه حرکت کند که برای رشد عضلات و استخوان‌ها بسیار مهم است.
• تنظیم دما: این مایع به ثابت نگه داشتن دمای رحم کمک می‌کند و جنین را در دمای مناسب نگه می‌دارد.
• کمک به رشد ریه‌ها: جنین مایع آمنیوتیک را می‌بلعد و وارد ریه‌هایش می‌کند، که این عمل به رشد و تکامل سیستم تنفسی کمک می‌کند.
• پیشگیری از چسبندگی: مایع آمنیوتیک از چسبیدن پوست جنین به کیسه آمنیوتیک جلوگیری می‌کند.
• ارائه اطلاعات پزشکی: نمونه‌گیری از این مایع (آمنیوسنتز) می‌تواند اطلاعاتی درباره سلامت جنین و اختلالات ژنتیکی احتمالی ارائه دهد.

مایع آمنیوتیک یکی از عوامل کلیدی برای یک بارداری سالم است و میزان آن معمولاً در معاینات بارداری بررسی می‌شود تا از کافی بودن آن اطمینان حاصل شود. کاهش یا افزایش غیرطبیعی این مایع ممکن است نشانه مشکلاتی باشد که نیاز به بررسی پزشکی دارند.

علت افزایش مایع دور جنین 

خانم‌های باردار زمانی که مایع آمنیوتیک دور جنین در رحم افزایش می‌یابد، پلی هیدرامنیوس را تجربه می‌کنند. این مایع اضافی می‌تواند تا حدی عوارض دوران بارداری و زایمان را تشدید کند. از این رو پزشکان تا زمان زایمان، به طور مرتب میزان مایع دور جنین را کنترل می‌کنند. مقدار مایع آمنیوتیک موجود در رحم به طور پیوسته تا هفته ۳۶ بارداری به اندازه ۱ کوارتز (۱.۳۶ لیتر) افزایش و پس از آن کاهش می‌یابد.
به طور کلی، افزایش مایع دور جنین ممکن است بنا به دلایل مختلف ایجاد شود، برخی از این دلایل عبارت‌اند از:

• چند قلو زایی، یعنی زمانی که بیش از یک جنین در رحم وجود دارد.
• دیابت مادر، که پزشکان از آن به عنوان دیابت بارداری یاد می‌کنند.
• جنین با بلع مایعات آمنیوتیک مشکل داشته باشد.
• میزان ادرار تولیدی توسط جنین افزایش یابد.
• ناهنجاری‌های مادرزادی مانند انسداد دستگاه گوارش و مجاری ادراری یا رشد غیرطبیعی مغز و نخاع
• مشکلاتی که ساختار ژنتیکی جنین، ریه‌ها یا سیستم عصبی آن را تحت تأثیر قرار داده‌اند.
• عفونت جنین
• کم‌خونی یا کمبود گلبول‌های قرمز جنین
• ناسازگاری خون بین مادر و کودک

خطرات و عوارض افزایش مایع دور جنین

انقباضات زودرس ممکن است نشانه‌ای از پلی هیدرامنیوس باشند که با خطرات و عوارضی برای مادر و جنین همراه است.
برخی از این عوارض احتمالی برای مادر عبارت‌اند از:

• طولانی شدن پروسه زایمان
• انقباضات زودرس و درنتیجه زایمان زودرس
• جدا شدن زودرس جفت از دیواره رحم
• پاره شدن زودرس کیسه آب
• دشواری تنفس
• خونریزی کنترل نشده بعد از زایمان

عوارض احتمالی افزایش مایع دور جنین برای کودک

• ناهنجاری‌های مادرزادی
• سایز غیرطبیعی جنین یا موقعیت بد آن در رحم که عمل زایمان را سخت می‌کند.
• موقعیت خطرناک بند ناف که می‌تواند دور جنین پیچیده و با ممانعت از رسیدن اکسیژن به جنین، آن را خفه کند.
• در موارد شدید احتمال مرگ جنین وجود دارد.

افزایش مایع دور جنین در برخی مواقع منجر به بروز برخی از بیماری‌های ناشناخته یا به اصطلاح ایدیوپاتیک می‌شود.

روش های درمان افزایش مایع دور جنین

افزایش مایع دور جنین یا پلی‌هیدرآمنیوس (Polyhydramnios) وضعیتی است که در آن میزان مایع آمنیوتیک بیش از حد طبیعی است و ممکن است باعث ناراحتی مادر یا ایجاد مشکلاتی برای جنین شود. درمان این وضعیت بسته به شدت آن و علت زمینه‌ای متفاوت است.

کنترل و پایش مداوم بارداری

در موارد خفیف، افزایش مایع دور جنین معمولاً تنها با معاینات منظم و سونوگرافی تحت نظر قرار می‌گیرد تا از پیشرفت مشکل جلوگیری شود.

مدیریت قند خون در مادر

اگر دیابت بارداری عامل افزایش مایع باشد، کنترل دقیق قند خون از طریق رژیم غذایی، ورزش ملایم یا مصرف انسولین به کاهش سطح مایع آمنیوتیک کمک می‌کند.

دارو درمانی

پزشکان ممکن است از داروهایی مانند ایندومتاسین استفاده کنند تا تولید ادرار جنین کاهش یابد. این روش معمولاً برای موارد خاص و تحت نظر دقیق پزشکی به کار می‌رود.

آمنیوسنتز درمانی

در موارد شدید، ممکن است پزشک مقدار اضافی مایع را از طریق آمنیوسنتز خارج کند تا فشار روی رحم کاهش یابد. این روش معمولاً زمانی انجام می‌شود که مادر یا جنین در خطر باشند.

درمان علت زمینه‌ای

اگر افزایش مایع دور جنین ناشی از عفونت یا مشکلات کروموزومی باشد، پزشک ابتدا بر درمان علت زمینه‌ای تمرکز می‌کند.

استراحت و کاهش فعالیت فیزیکی

مادرانی که با این وضعیت روبرو هستند، ممکن است نیاز به استراحت بیشتر و کاهش فعالیت فیزیکی داشته باشند تا فشار روی رحم کاهش یابد.

زایمان زودرس در موارد شدید

اگر افزایش مایع دور جنین شدید باشد و خطر زایمان زودرس یا مشکلات دیگر وجود داشته باشد، پزشک ممکن است تصمیم به زایمان زودتر از موعد بگیرد.

چطور می‌توان از افزایش مایع دور جنین در طول بارداری پیشگیری کرد؟

اگرچه همیشه نمی‌توان از این مشکل به‌طور کامل جلوگیری کرد، اما با رعایت برخی نکات می‌توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد:

کنترل قند خون در دوران بارداری

دیابت بارداری یکی از عوامل مؤثر در افزایش مایع دور جنین است. تنظیم قند خون از طریق رژیم غذایی متعادل، فعالیت فیزیکی مناسب و در صورت نیاز مصرف انسولین یا داروهای توصیه‌شده توسط پزشک می‌تواند مفید باشد.

معاینات منظم پیش از زایمان

معاینات مکرر و سونوگرافی‌های دوره‌ای می‌توانند هرگونه تغییر در میزان مایع آمنیوتیک را زودتر شناسایی کنند و از پیشرفت آن جلوگیری کنند.

مدیریت وزن سالم در بارداری

اضافه‌وزن بیش از حد می‌تواند خطر بروز دیابت بارداری و در نتیجه افزایش مایع دور جنین را افزایش دهد. یک رژیم غذایی سالم و متعادل به همراه فعالیت فیزیکی مناسب کمک‌کننده است.

پیشگیری از عفونت‌ها

برخی عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی می‌توانند به افزایش مایع دور جنین منجر شوند. رعایت بهداشت شخصی و اجتناب از تماس با افراد بیمار می‌تواند در پیشگیری از عفونت مؤثر باشد.

مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای

اگر مادر دارای بیماری‌های مزمن مانند فشار خون بالا یا اختلالات کلیوی است، مدیریت این شرایط تحت نظر پزشک می‌تواند خطرات مرتبط با بارداری را کاهش دهد.

اجتناب از مصرف داروهای غیرمجاز

مصرف داروهای بدون مشورت پزشک ممکن است بر مایع آمنیوتیک تأثیر بگذارد. همیشه داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید.

پیگیری حرکات جنین

نظارت بر حرکات جنین و اطلاع‌رسانی سریع به پزشک در صورت کاهش یا افزایش غیرطبیعی حرکات می‌تواند به شناسایی مشکلات کمک کند.

کاهش مایع دور جنین

در کنار افزایش مایع دور جنین و خطرات و عوارضی که به همراه دارد، مسئله‌ دیگر کاهش مایع دور جنین است که در پزشکی، اولیگوهیدرامنیوس نامیده می‌شود. این مشکل، اختلال خطرناکی است که در هر ۵۰ بارداری، یک بار شاهد آن هستیم. به طور معمول کاهش مایع دور جنین در اوایل بارداری اتفاق نمی‌افتد (اگر مشاهده شود معمولاً به سقط جنین ختم خواهد شد)؛ اما با مشاهده این مسئله در اواخر بارداری اگر جنین به اندازه کافی تکامل یافته باشد، کودک به دنیا آورده می‌شود.

دلایل کاهش مایع دور جنین

• نقص‌های هنگام تولد: مشکل رشد کلیه‌ها یا مجاری ادراری که با کاهش میزان ادرار جنین، به کم شدن مایع آمنیوتیک منجر می‌شوند.
• مشکلات مربوط به جفت: اگر جفت به اندازه کافی خون و مواد مغذی کافی برای کودک تأمین نکند، کودک بازیافت مایعات را متوقف خواهد کرد.
• نشت یا پارگی غشاها: که در این صورت مایع دور جنین به سرعت یا به آرامی و قطره قطره از بدن خارج شده و به کاهش مایع آمنیوتیک منجر می‌شود.
• بارداری طولانی مدت: بارداری که بیش از ۴۲ هفته طول بکشد، ممکن است با کاهش مایعات آمنیوتیک که نتیجه‌ی کاهش عملکرد جفت است، رو به رو شود.
• مشکلات مربوط به مادر: عواملی مانند کم‌آبی مادر، فشار خون بالا، پره اکلامپسی، دیابت بارداری و هیپوکسی مزمن می‌توانند در کاهش مایع آمنیوتیک رحم تأثیرگذار باشند.

خطرات و عوارض کاهش مایع دور جنین

مایع آمنیوتیک برای رشد کامل ماهیچه‌ها، اندام‌ها، ریه‌ها و دستگاه گوارش ضروری است. در سه ماهه دوم، کودک برای کمک به رشد و بلوغ ریه‌ها، شروع به تنفس و بلع مایعات می‌کند. عوارض جدی کاهش بیش از حد این مایع در نیمه اول بارداری عبارت‌اند از:

• فشردگی اندام‌های جنین و در نتیجه نقص عضو کودک در هنگام تولد
• افزایش احتمال سقط جنین یا مرده‌زایی
• زایمان زودرس
• محدودیت رشد جنین در رحم مادر
• گره خوردگی بند ناف، آغشتگی مایع آمنیوتیک به مکونیوم و سزارین

درمان کم بودن مایع دور جنین

روش درمان سطح پایین مایع آمنیوتیک به سن حاملگی بستگی دارد. پزشک با مشاهده کمبود مایع دور جنین در اوایل بارداری ممکن است برای نظارت فعالیت کودک، آزمایشاتی مانند عدم استرس و تست استرس انقباضی را تجویز کند؛ در حالی که کمبود مایع دور جنین در اواخر دوره بارداری معمولاً به ختم بارداری و به دنیا آوردن کودک منجر خواهد شد. سایر روش‌های درمانی که ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارت‌اند از:

• آمنیو اینفیوژن (تزریق محلول نمکی به رحم) در خلال زایمان؛ این مایع که در طول زایمان به رحم تزریق می‌شود، فاصله‌ای در اطراف بند ناف ایجاد کرده و احتمال نیاز به عمل سزارین را کاهش می‌دهد.
• تزریق مایع بیشتر قبل از زایمان از طریق آمنیوسنتز.
• نوشیدن آب کافی توسط مادر با مصرف مایعات خوراکی، میزان مایع دور جنین را در رحم مادر افزایش خواهد داد.

کلام آخر

مایع آمنیوتیک درست همانند یک کوسن گرم از جنس مایع است که وجود آن در رحم مادر، از رشد کودک محافظت و پشتیبانی می‌کند. این مایع مهم شامل هورمون‌ها، سلول‌های سیستم ایمنی بدن، مواد مغذی و ادرار جنین بوده و دمای اطراف او را ثابت نگه می‌دارد. در برخی موارد ممکن است شاهد افزایش مایع دور جنین در طول بارداری یا کاهش آن باشیم که هر کدام با مسائل و عوارض مربوط به خود همراه است. توصیه می‌کنیم در طول بارداری میزان این مایع را مرتب تحت نظر داشته باشید تا با پیگیری به موقع در صورت مشاهده کوچک‌ترین تغییر، جان شما و کودک عزیزتان در خطر نباشد.