عوامل موثر در ایجاد حاملگی چندقلو

حاملگی دوقلویی اگرچه ممکن است مورد نظر یا حتی آرزو برای برخی از زوجین باشد ولی از نظر پزشکی جزو حاملگی های پرخطر برای مادر و جنین(نوزاد)می باشد، از این جهت مراقبت بیشتری را نسبت به حاملگی یک قلو لازم دارد. حاملگی دوقلو دو نوع می باشد:

الف- دو قلوهای یک تخمکی یا مشابه
این نوع دوقلویی که از تقسیم یک تخمک بارور شده بوجود می آیند،احتمال کمی داشته و در حدود 3 الی 4 در هزار حاملگی ها را شامل می شود و عواملی چون مصرف داروهای تحریک تخمک گذاری و ... تاثیر چندانی برآن ندارد و جنس جنین ها نیز از یک نوع می باشند مثل دوقلوهای دختر یا دوقلوهای پسر.در جنین های یک تخمکی جنین ها نمی تواند یکی پسر و دیگری دختر باشد.

ب- دوقلوها یا چند قلوهای چندتخمکی
همانطوری که از اسم ان مشخص است،این چند قلوها از بارور شدن چند تخمک بطور مجزا بوجود می آیند.در این نوع حاملگی ،جنس جنین ها می تواند هم دختر و هم پسر توام با هم باشد.شیوع این نوع حاملگی چندین برابرحاملگی یک تخمکی می باشد.

بطورکلی اگرچه احتمال حاملگی دوقلویی یا چندقلویی حدود یک در صد حاملگی ها می باشد ولی امروزه با بررسی های پیشرفته و آزمایش های جنین و مادر شیوع آن بیشتر از یک در صد می باشد چون احتمال دارد یک جنین از بین رفته یا جذب شود و یا سقط گردد و جنین دیگر به رشد خود ادامه دهد و یا ممکن است یک حاملگی در داخل رحم و دیگری در خارج از رحم (مثل حاملگی داخل لوله های رحمی)باشد.

عوامل موثر در ایجاد حاملگی چند قلو:
1- عوامل ارثی: احتمال حاملگی در فامیل درجه یک مادری، شانس دوقلویی را افزایش می دهد مثلاً احتمال دو قلویی در مادری که خود دوقلو بدنیا آمده است، دو برابر می باشد،در صورتیکه سابقه خانوادگی پدری چندان تاثیری بروقوع دوقلویی ندارد.


۲- جثه و سن مادر: احتمال دو قلویی درزنان بالای ۳۵ سال و با هیکل درشت و چاق بیشتر از زنان در سنین حدود ۲۰ سالگی و جثه کوچک می باشد.

۳- نژاد: حاملگی دو قلویی در نژاد سیاه پوست بیشتر از سفید پوستان است:بطوریکه در بعضی از کشورهای آفریقایی مثل نیجریه از هر بیست حاملگی یک مورد دوقلو گزارش شده است.حاملگی دوقلویی در نژاد زرد پوست نیز بیشتر از سفیدپوستان است:در یک بررسی اجمالی در ژاپن احتمال حاملگی چند قلو از هر ۱۵۵ حاملگی یک مورد گزارش شده است.

۴- استفاده از داروهای تحریک تخمک گذاری تخمدان ها: این داروها که در نازایی استفاده می شود ، بشدت احتمال حاملگی های چند قلو را افزایش می دهد.مثلا در موارد استفاده از کلومی فن(clomiphen) حدود ۶ تا ۷ درصد و با مصرف گونودوتروپین ها احتمال دوقلویی را حتی ۲۰ الی ۴۰ درصد گزارش داده اند.هر چه تعداد جنین های داخل رحم بیشتر باشد،احتمال مرگ و میر جنین یا نوزاد متولد شده بیشتر می باشد. امروزه با استفاده از دستگاه مراقبت ویژه نوزاد (NICU) و داروهای جدید ،میزان زنده ماندن چندقلوها افزایش یافته بطوریکه حتی بسیاری از۵ قلوهای بدنیا آمده زنده مانده و به زندگی خود ادامه داده اند.

۵- گونادوتروپین های اندروژنی: دلایلی در خصوص اثر افزایشFsH بعد از مصرف طولانی مدت قرص های جلوگیری از حاملگی و حاملگی بعد از قطع آن گزارش شده است که منجر به حاملگی دو قلو گردیده است.

۶- لقاح در محیط آزمایشگاهی (IVF)و انتقال آن به داخل رحم یا لوله های رحمی: امروزه این روش بسیارموفقیت آمیز بوده و با توجه به اینکه معمولا از گونادوتروپین ها برای تحریک تخمک گذاری استفاده می شود و چندین جنین بارور شده در رحم یا لوله های رحمی گذاشته می شود ،در نتیجه چند قلویی نوع چند تخمکی بیشتر مشاهده می شود. هر چه تعداد جنین های منتقل شده بیشتر باشد ،احتمال سقط یا زایمان زودرس در آنها بیشتر است. به همین دلیل عده ای از متخصصان زنان و زایمان معتقدند که بیشتر از سه تخمک بارور شده در داخل رحم یا لوله های رحمی گذاشته نشود. اگرچه با استفاده از روش IVF ، چهار قلویی که هر چهار نوزاد زنده مانده اند نیز گزارش شده است،ولی با بررسی حاملگی های چند قلو از طریق IVF ،۳۷ درصد حاملگی قبل از دوازده هفتگی (سه ماهگی)چند قلو بوده اند ولی به هنگان زایمان تعداد نوزاد کمتر از جنین های سه ماه اول بوده و بدین ترتیب تنها در حدود نیمی از موارد حاملگی چند قلو ،همه جنین ها زنده بدنیا آمده اند.

عوارض چند قلویی:
الف- عوارض جنینی: زایمان زودرس و نارس بدنیا آمدن نوزاد شایعترین عوارض چندقلویی است.

در دو قلویی زمان متوسط شروع درد زایمان 37 هفتگی و در سه قلویی 32 الی 34 هفتگی می باشد.

در دو قلویی میزان رشد جنین به مراتب کمتر از تک قلویی است، از طرفی رشد دو قلوها نیز نسبت به هم یکسان نمی باشد.

برای جلوگیری از زایمان قبل از 37 هفتگی باید از روشهایی چون مصرف داروهای تحریک کننده گیرنده بتا، تزریق مکرر پروژسترون و استراحت در منزل یا بطور اخص در بیمارستان استفاده نمود. از طرفی دوختن دهانه رحم نیز توسط بسیاری از متخصصین زنان توصیه می شود.

ب- افزایش فشار خون ناشی از حاملگی یا تشدید فشار خون بعلت حاملگی در زنانی که سابقه فشار خون دارند،شیوع بیشتری دارد. در مورد حاملگی های یک قلو،افزایش فشار خون حاملگی در حاملگی اول بیشتر از زنانی است که سابقه چند زایمان دارند،در صورتیکه این مسئله در مورد چند قلویی مطرح نمی باشد.

ج- کم خونی: بالا بودن مصرف آهن واسیدفولیک،یکی از مسائل مهم در حاملگی بخصوص در حاملگی چند قلویی می باشد،از این جهت روزانه مصرف 100-60 میلی گرم آهن اضافی لازم می باشد و مصرف روزانه یک میلی گرم اسید فولیک نیز مفید است.

د- افزایش احتمال سزارین بعلت افزایش شیوع قرار گرفتن جنین ها به طور غیر طبیعی که حدود سه برابر موارد سزارین یک قلو می باشد.

ه - تغذیه: نیاز مادر در حاملگی چند قلویی به کالری ،پروتئین،املاح،ویتامین ها و اسید های چرب بیشتر است و میزان دریافت کالری می باید 300 کیلوکالری بیشتر از حاملگی یک قلو باشد.

تشخیص:
در کلینیک دو قلویی یا چند قلویی را تا حدود ۳۰ درصد می توان حدس زد مثلا از روی ارتفاع و بزرگی بیش از حد رحم نسبت به حاملگی یک قلو،لمس دو جنین از روی شکم در ماههای آخر حاملگی و سمع دو ضربان قلب متفاوت.

تشخیص بیوشیمیایی: مثل بالا بودن سطح ترکیبات جفتی و جنینی مثل A.F.P و H.C.G و لاکتوژن جفتی و استرادیول و غیره.

تشخیص بیوفیزیکی: رادیوگرافی شکم برای تعدد جنین ها امروزه منسوخ شده است ولی سونوگرافی بهترین و مطمئن ترین روش تشخیصی می باشد که بهترین آن سونوگرافی داپلر رنگی است. با سونوگرافی با توجه به نحوه تشکیل جفت و غشاء مرکزی و جنسیت جنین ها تا حدودی می توان چند قلویی یک تخمکی یا چند تخمکی را تشخیص داد. بطور مثال اگر یکی از جنین ها دختر و دیگری پسر باشد ،مسلم است که چند قلویی نوع دو تخمکی می باشد و اگر هر دو جنین یک جنس باشند،با انجام آزمایش گروه خونی وRh و آزمایش ژنتیک (بعد از تولد)می توان یک تخمکی یا دو تخمکی بودن آنها را مشخص نمود.