جنین بلاستوسیت چیست؟ مراحل رشد، لانه‌گزینی و نقش آن در IVF

بلاستوسیست چیست؟

جنین بلاست یعنی چی؟ بلاستوسیست (blastocyst ) یا جنین بلاست توده‌ای از سلول‌های تقسیم ‌شونده است که از یک تخمک بارور تشکیل می‌شود. این مرحله‌ی ابتداییِ تشکیل جنین است. بلاستوسیست یکی از مراحل متعدد در مسیر رسیدن به بارداری است.

حدود پنج تا شش روز پس از آن‌که اسپرم یک تخمک را بارور می‌کند، بلاستوسیست شکل می‌گیرد. لایه‌های سلولی در بلاستوسیست تقسیم و از هم جدا می‌شوند و در نهایت به ساختارهایی تبدیل می‌گردند که از جنین در حال رشد محافظت و آن را تغذیه می‌کنند.

مرحله‌ی بلاستوسیست در تخمک بارورشده، به‌ویژه برای لقاح مصنوعی (IVF) اهمیت فراوانی دارد. لقاح مصنوعی فرآیندی است که در آن جنین در خارج از بدن مادر ایجاد می‌شود تا به بارداری کمک کند.

بیشتر بخوانید: ای وی اف برای چه کسانی انجام می‌شود؟

مراحل لقاح و رشد جنینی چیست؟

برای درک نقش بلاستوسیست، بهتر است بدانیم که تخمک‌گذاری، لقاح و بارداری چگونه رخ می‌دهند.

حدود ۱۴ روز پس از آغاز دوره‌ی قاعدگی، تخمدان‌ها یک تخمک آزاد می‌کنند. تخمک وارد یکی از لوله‌های فالوپ می‌شود و در آن‌جا منتظر بارور شدن توسط اسپرم می‌ماند. اگر باروری انجام نشود، تخمک به رحم منتقل می‌شود و در جریان قاعدگی بعدی از بدن خارج می‌گردد اما اگر لقاح صورت گیرد، تخمک بارورشده به زیگوت تبدیل می‌شود (یک سلول منفرد که حاوی ژن‌های هر دو والد است). زیگوت حدود سه تا پنج روز پس از لقاح از لوله‌ی فالوپ به رحم حرکت می‌کند. سلول‌های زیگوت به‌طور مداوم تقسیم می‌شوند تا در نهایت توده‌ای توخالی از سلول‌ها به نام بلاستوسیست را تشکیل دهند.

بلاستوسیست برای چند روز در رحم باقی می‌ماند تا در لایه‌ی داخلی دیواره‌ی رحم (آندومتر) جایگزین شود. سپس سلول‌های جدیدی تولید می‌کند که در لایه‌های مختلف از هم جدا می‌شوند. حدود ۱۰ تا ۱۲ روز پس از لقاح، بلاستوسیست به جنین تبدیل می‌شود و تا حدود ۹ هفته پس از لانه‌گزینی جنین باقی می‌ماند و پس از آن به جنین کامل (fetus) تبدیل می‌گردد.

درصد موفقیت جنین بلاست چقدر است؟

درصد موفقیت انتقال جنین بلاستوسیست (جنین 5 روزه) به طور کلی بالاتر از انتقال جنین 3 روزه است زیرا جنین‌های قوی‌تر که پتانسیل رشد بیشتری دارند تا این مرحله در آزمایشگاه باقی می‌مانند. به طور میانگین در مراکز باروری برای هر سیکل انتقال بلاستوسیست، نرخ تولد زنده حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد است که بسته به عوامل فردی متغیر است.

هدف از تشکیل بلاستوسیست چیست؟

مرحله‌ی بلاستوسیست بخش بسیار مهمی از رشد جنینی و جنین کامل است. اگر بلاستوسیست در آندومتر لانه‌گزینی نکند، بارداری اتفاق نخواهد افتاد.

برای اینکه لانه‌گزینی انجام شود، هورمون‌ها فرآیندی به نام «خروج از پوسته یا hatching» را فعال می‌کنند. در این فرآیند، بلاستوسیست پوشش شفاف بیرونی خود را از دست می‌دهد. این پدیده معمولاً یک تا سه روز پس از ورود بلاستوسیست به رحم رخ می‌دهد.

در مرحله‌ی بعد، سلول‌های لایه‌ی بیرونی بلاستوسیست به لایه‌ی بیرونی آندومتر می‌چسبند. آن‌ها پروتئین چسبناکی به نام « ال - سلکتین (L-selectin) » ترشح می‌کنند که با مواد موجود در آندومتر پیوند می‌یابد. این سلول‌های بیرونی در نهایت به جنین تبدیل می‌شوند.

سلول‌های لایه‌ی درونی بلاستوسیست در عمق بیشتری از آندومتر لانه‌گزینی می‌کنند. این سلول‌ها به جفت تبدیل می‌شوند که وظیفه‌ی انتقال اکسیژن و مواد مغذی به جنین را دارد. بخشی از سلول‌های جفت نیز کیسه‌ی آمنیوتیک را تشکیل می‌دهند که حاوی مایع شفاف و محافظی است که جنین را در طول رشد در بر می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: درمان ناباروری در تهران: لیست بهترین مراکز و روش‌های نوین 

محل لانه‌گزینی بلاستوسیست کجاست؟

لانه‌گزینی معمولاً در بخش بالایی رحم انجام می‌شود. در موارد نادر، بلاستوسیست هرگز به رحم نمی‌رسد و در عوض در خارج از رحم (اغلب در لوله‌ی فالوپ) لانه‌گزینی می‌کند که منجر به بارداری خارج ‌رحمی می‌شود.

جنین بلاست چند روز بعد از انتقال لانه گزینی می‌کند؟

لانه‌گزینی (Implantation) زمانی رخ می‌دهد که جنین به دیواره رحم (اندومتر) متصل شده و ارتباط خود با بدن مادر را آغاز می‌کند. این مرحله، کلیدی برای شروع بارداری موفق است. زمان لانه ‌گزینی به سن جنین در زمان انتقال (روز ۳ یا روز ۵) بستگی دارد.

جنین بلاست ۵ روزه

بلاستوسیست‌ها (جنین‌های روز ۵) به دلیل طی کردن مراحل اولیه رشد، برای لانه‌گزینی آماده‌تر هستند.

به‌طور کلی جنین بلاست 1 تا 4 روز بعد از انتقال جنین، لانه‌گزینی می‌کند.

نشانه‌های لانه‌گزینی بلاستوسیست کدام‌اند؟

حدود یک ‌سوم از افراد هنگام لانه‌گزینی، خونریزی یا لکه‌بینی خفیفی را تجربه می‌کنند. لکه ‌بینی ممکن است نخستین نشانه‌ی بارداری باشد. خون معمولاً صورتی کم‌رنگ یا قهوه‌ای تیره است و تنها چند ساعت تا چند روز طول می‌کشد، بنابراین با قاعدگی متفاوت است. نشانه‌های دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• حساسیت سینه‌ها
• سردرد
• درد در پایین کمر
• گرفتگی خفیف (معمولاً دردناک‌تر از درد قاعدگی نیست)
• نوسانات خلقی
• تهوع

بیشتر بخوانید: لانه گزینی جنین و تفاوت آن با درد پریودی

چرا بلاستوسیست برای لقاح مصنوعی (IVF) اهمیت دارد؟

در طول لقاح مصنوعی، متخصصان بلاستوسیست‌ها را در آزمایشگاه بررسی و درجه‌بندی می‌کنند تا مشخص کنند کدام جنین‌ها بیشترین احتمال را برای منجر شدن به بارداری دارند.

پنج یا شش روز پس از لقاح، بلاستوسیست‌ها بهترین زمان را برای انتقال به رحم در فرآیند IVF دارند. پزشکان ممکن است بلاستوسیست‌ها را بر اساس میزان بلوغ، شکل، تعداد سلول‌ها و تراکم آن‌ها ارزیابی و درجه‌بندی کنند.

بیشتر بخوانید: بارداری بعد از انتقال جنین+ (چند روز بعد از انتقال جنین لانه گزینی میکند؟)

نحوه بررسی گرید جنین در آی وی اف

بررسی گرید (درجه ‌بندی) جنین در روش لقاح آزمایشگاهی (IVF) معمولاً در روز ۳ یا روز ۵ پس از عمل پانکچر و لقاح انجام می‌شود.

در طول سه روز اول، رشد و نمو اولیه جنین بیشتر تحت تاثیر محتویات درون تخمک است. از انتهای روز سوم به بعد، محتوای ژنتیکی اسپرم وارد DNA جنین شده و ژنتیک کامل جنین فعال می‌گردد که اهمیت بررسی در این زمان را مشخص می‌کند. در روز سوم، جنین اغلب به مرحله ۶ تا ۸ سلولی رسیده است.

درجه‌ بندی جنین در روز پنجم )مرحله بلاستوسیست) با سنجش سه معیار اصلی انجام می‌گیرد:

1. انبساط بلاستوسیست: میزان گسترش و بزرگ شدن حفره داخلی بلاستوسیست.
2. تروفکتودرم (Trophectoderm - TE) : لایه سلولی خارجی که جفت را تشکیل خواهد داد.
3. توده سلولی داخلی (Inner Cell Mass - ICM) : مجموعه سلول‌های داخلی که جنین واقعی را به وجود می‌آورند.

این درجه ‌بندی به پزشکان کمک می‌کند تا جنین‌هایی با بهترین پتانسیل لانه‌گزینی و بارداری را انتخاب کنند.

جنین بلاست گرید A

در طول بررسی کیفیت جنین در مرحله بلاستوسیست (روز ۵)، ارزیابی توده سلولی داخلی (ICM) یکی از معیارهای اصلی است که جنین‌ها را بر اساس پتانسیل لانه ‌گزینی دسته ‌بندی می‌کند. این دسته ‌بندی از گرید A تا C انجام می‌شود که در آن گرید A نشان‌دهنده بالاترین کیفیت است؛ جنین‌هایی با گرید A دارای توده سلولی داخلی کاملاً مشخص و متراکم هستند که حاکی از بهترین شانس تشکیل جنین سالم است.

جنین بلاست گرید B

گرید B به جنین‌هایی اختصاص داده می‌شود که دارای سلول‌هایی با تراکم کمتر نسبت به گرید A هستند و ممکن است از نظر ظاهری دانه‌دار به نظر برسند.

جنین بلاست گرید C

سلول‌ها در این مرحله به صورت تیره، با تعداد کم و درجه زیاد تکه‌ تکه ‌شدن دیده می‌شوند.

نقل قول از:

advancedfertility

Assessment of an embryo’s chromosomal status using preimplantation genetic testing for aneuploidy (PGT-A) along with standard morphology grading is the current gold standard for selection of the “best” embryo for transfer.

ترجمه:

ارزیابی وضعیت کروموزومی جنین با استفاده از آزمایش ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی برای بررسی آنوپلوئیدی (PGT-A) همراه با درجه ‌بندی استاندارد مورفولوژیکی، در حال حاضر بهترین روش برای انتخاب «بهترین» جنین جهت انتقال به رحم محسوب می‌شود.

مزایای انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست چیست؟

انتقال جنین در روزهای ۵ تا ۶ (مرحله بلاستوسیست) در روش‌های درمان ‌ناباروری مانند آی وی اف، به پزشکان امکان انتخاب جنین‌هایی با بالاترین شانس موفقیت را می‌دهد. در ادامه، به مزایای اصلی این روش اشاره می‌کنیم:

1. کاهش تعداد جنین‌های منتقل ‌شده: انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست معمولاً با تعداد کمتری جنین انجام می‌شود. این امر خطر بارداری چندقلویی (مانند دوقلویی یا سه ‌قلویی) و عوارض مرتبط با آن برای مادر و جنین را به طور قابل ‌توجهی کاهش می‌دهد.
2. کاهش اختلالات کروموزومی: جنین‌هایی که به مرحله بلاستوسیست می‌رسند، معمولاً از نظر کروموزومی سالم‌تر هستند. این موضوع احتمال تولد نوزاد سالم را افزایش می‌دهد.
3. افزایش نرخ لانه‌گزینی: انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست به دلیل انتخاب جنین‌های باکیفیت و پذیرش بهتر اندومتر (دیواره رحم)، شانس لانه‌گزینی موفق را بدون به خطر انداختن بارداری افزایش می‌دهد.
4. امکان فریز کردن جنین‌های اضافی: با کاهش تعداد جنین‌های منتقل ‌شده، جنین‌های باکیفیت بیشتری برای فریز شدن و استفاده در چرخه‌های بعدی IVF باقی می‌مانند.
5. افزایش موفقیت کلی آی وی اف: انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست به دلیل انتخاب جنین‌هایی با کیفیت بالا پس از فعال‌سازی ژنومی و هماهنگی بهتر با اندومتر، نرخ موفقیت روش‌های کمک‌باروری مانند IVF را به طور کلی بهبود می‌بخشد.

آیا جنین بلاست می‌تواند منجر به سقط جنین شود؟

بلاستوسیست‌ها دارای کروموزوم هستند. اگر ناهنجاری‌های کروموزومی وجود داشته باشد مانند یک کروموزوم اضافی یا کروموزومی که تکراری یا حذف شده باشد، بلاستوسیست معمولاً در آندومتر لانه‌گزینی نخواهد کرد.

عدم لانه‌گزینی می‌تواند منجر به سقط زودرس در حدود پنج‌ هفتگی شود که اغلب «بارداری شیمیایی» نامیده می‌شود. اگر هنوز قاعدگی‌تان به تاخیر نیفتاده باشد یا تست بارداری نداده باشید، ممکن است حتی متوجه بارداری شیمیایی نشده باشید. اگر بلاستوسیست در آندومتر لانه‌گزینی کند و بارداری موفقی ایجاد شود، همچنان احتمال وجود اختلالات کروموزومی در جنین وجود دارد مانند:

• سندرم داون
• سندرم کلاین ‌فلتر
• سندرم ترنر

چند وقت یک‌بار جنین بلاست در لانه‌گزینی شکست می‌خورد؟

عدم لانه‌گزینی بلاستوسیست یکی از شایع‌ترین دلایل ناموفق بودن درمان‌های لقاح مصنوعی (IVF) است. همچنین، علت حدود ۷۵٪ از سقط‌های زودرس محسوب می‌شود. تقریباً نیمی از تمام سقط‌های زودرس به دلیل ناهنجاری‌های کروموزومی در جنین‌ها رخ می‌دهند.

علائم عدم لانه‌گزینی چیست؟

ممکن است متوجه عدم لانه‌گزینی جنین بلاست نشوید زیرا بسیاری از افراد هیچ علامتی ندارند. برخی افراد ممکن است لکه ‌بینی یا خونریزی خفیفی را تجربه کنند. از آن‌جا که این علائم مشابه علائم لانه‌گزینی موفق هستند، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید تا از طریق آزمایش، وضعیت بارداری مشخص شود.

بیشتر بخوانید: علائم لانه گزینی جنین، موفق و کاذب

آیا ناهنجاری‌های کروموزومی را می‌توان در مرحله‌ی جنین بلاست تشخیص داد؟

در طی لقاح مصنوعی، پزشکان می‌توانند آزمایش ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGT) انجام دهند. در این روش، آن‌ها تعدادی سلول از جنین در مرحله‌ی بلاستوسیست برداشت می‌کنند تا ناهنجاری‌های کروموزومی را بررسی کنند. این آزمایش‌ها در آزمایشگاه انجام می‌شود تا مشخص گردد کدام جنین‌ها سالم‌ترند و بیشترین شانس را برای لانه‌گزینی موفق پس از انتقال به رحم دارند.

اگر بارداری به‌صورت طبیعی رخ دهد، آزمایش‌های پیش از تولد برای بررسی ناهنجاری‌های کروموزومی پس از مرحله‌ی بلاست جنین انجام می‌شوند. زودترین زمان انجام این آزمایش‌ها معمولاً در هفته‌ی نهم تا دهم بارداری صورت می‌گیرد.

آیا انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست باعث افزایش میزان موفقیت IVF می‌شود؟

خیر، انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست به‌طور قطعی موفقیت IVF را افزایش نمی‌دهد. در مواردی که تعداد تخمک‌های به ‌دست ‌آمده از پانکچر کم باشد، جنین‌های بارور شده محدود باشند، تقسیمات سلولی جنین کاهش یابد یا کیفیت جنین در روزهای ۵ تا ۶ پایین باشد، انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست نسبت به سایر مراحل برتری قابل توجهی ندارد. در چنین شرایطی، احتمال تشکیل جنین سالم و دستیابی به بارداری موفق کاهش می‌یابد.

مهم است بدانید که محیط کشت بلاستوسیست به خودی خود، سلامت جنین، احتمال بارداری، رشد جنین یا موفقیت لانه‌گزینی را تضمین نمی‌کند. این محیط تنها به جنین‌هایی اجازه رشد می‌دهد که از نظر ذاتی توانایی رسیدن به مرحله بلاستوسیست را داشته باشند تا بتوانند به حداکثر پتانسیل خود برای بارداری و تولد موفق برسند.

سخن پایانی

بلاستوسیست‌ها بخشی از مراحل اولیه‌ی رشد جنینی هستند و نقش بسیار مهمی در موفقیت بارداری ایفا می‌کنند. بلاستوسیست‌هایی که به‌درستی رشد نمی‌کنند یا در رحم لانه‌گزینی نمی‌نمایند، منجر به بارداری نخواهند شد. اگر تحت درمان لقاح مصنوعی (IVF) هستید، پزشک شما می‌تواند بلاستوسیست‌ها را بررسی کند تا از سلامت آن‌ها اطمینان یابد. ممکن است در مراحل بسیار ابتدایی بارداری، هنگام تشکیل یا لانه‌گزینی بلاستوسیست‌ها در رحم، کمی لکه‌ بینی یا گرفتگی خفیف در ناحیه‌ی شکم را تجربه کنید. با این حال، اگر متوجه علائم شدیدتر شدید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.