انتقال ایدز از مادر به جنین، احتمالش چقدره؟

ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی نوعی بیماری است که دردستگاه ایمنی و توسط ویروس نقص ایمنی (HIV) ایجاد می‌شود.بیماری ناشی از ویروس HIV دارای سه مرحله اصلی است. در مرحله اول (عفونت حاد) فرد ممکن است برای مدت کوتاهی بیماری شبه آنفلوآنزایی را تجربه کند. به همین دلیل معمولاً این بیماری تا یک دوره طولانی بدون هیچ علائمی دنبال می‌شود که به این مرحله از بیماری، دوره نهفتگی گفته می‌شود. هر چقدر که بیماری پیشرفت یابد، تداخل بیشتری با دستگاه ایمنی بدن پیدا می‌کند و باعث می‌شود که افراد به عفونت‌هایی مانند عفونت فرصت‌طلب و تومور دچار شوند، البته معمولاً در افرادی که دستگاه ایمنی آنها به خوبی عمل می‌کند تأثیرگذار نیست. در نهایت بیماری زمانی وارد مرحله سوم یا ایدز خواهد شد که شمار سلول‌های CD۴+ T به کمتر از ۲۰۰ سلول در هر میکرولیتر برسد.

HIV عمدتاً از طریق آمیزش جنسی از جمله مقعدی و حتی دهانی محافظت نشده، انتقال خون آلوده و سرسوزن آلوده و از مادر به فرزند در طول بارداری، زایمان یا شیردهی منتقل می‌گردد.بعضی از مایعات بدن مانند بزاق و اشک قادر به انتقال HIV نیستند.

آزمایش ایدز باید برای همه افرادی که در معرض خطر هستند توصیه شود .تشخیص عفونت ایدز توسط شناسایی آنتی بادیهای بزاق یا سرم بر علیه HIV به وسیله آزمایش ELISA اثبات می گردد و معمولا با وسترن بلات تایید می گردد . این تکنیکها در شناسایی آنتی بادیها HIV بسیار حساس هستند و در بیمارانی که به تازگی آلوده شده اند شاید آنتی بادی منفی گزارش گردد.

به طور تیپیک ۱ تا ۳ هفته پس از تماس می توان تشخیص را به وسیله حضور HIV RNA یا پروتیئن هسته در پلاسما تایید کرد . تست الیزا حساسیت بسیار بالایی دارد و همه کسانی که تست الیزا آنها مثبت باشد باید بیماریشان توسط وسترن بلات تایید شود . شمارش CD۴ و بار ویروسی باید در اول ویزیت اول انجام شود و هر ۳ تا ۴ ماه در افراد بدون علامت تکرار گردد.

بعد از ورود ویروس به بدن ۲ تا ۱۲ هفته طول می کشد تا آزمایش خون علائم آلودگی را نشان دهد که به این دوره دوره نهفتگی یا Window Period گفته می شود.

اگر یک زن آلوده به HIV باردار شود، ۳۵ درصد احتمال انتقال ویروس به نوزاد و آلوده شدن کودک وجود دارد. هر ساله بیش از ۷۰۰,۰۰۰ کودک از طریق والدین خود آلودگی به HIV را دریافت می کنند. حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد در طی مدت بارداری، ۵۰ درصد در زمان زایمان و ۳۳ درصد درطی دوران شیرخوارگی آلودگی را دریافت می کنند.

داروهای ضد رترو ویروسی (Anti-Retro-Viral drugs) یکی از عواملی هستند که از انتقال HIV از مادر به جنین جلوگیری می‌کنند. انتقاال مادر به کودک بعنوان انتقال عمودی هم یاد می‌شود (Vertical transmission) که ممکن است از طریق راههای زیر رخ دهد:

۱- قبل از تولد

۲- طی زایمان

۳- بعد از تولد از طریق شیر مادر

زنان مبتلا به HIV می‌توانند خطر انتقال HIV به فرزندانشان را از طریق راههای زیر بکاهند:

۱ - مصرف داروهای ضد رترو ویروس در زمان حاملگی (بجز ۴-۳ ماه اول حاملگی)

۲ - مصرف داروهای ضد رترو ویروسی هنگام وضع حمل

۳ - انتخاب زایمان سزارین

۴ - درمان کوتاه مدت نوزاد متولد شده با داروهای ضد رترو ویروسی

۵ - عدم تغذیه با شیر مادر مبتلا به HIV

بدون مداخله، میزان انتقال در محدوده ۴۵ تا ۲۵% خواهد بود. و با مداخلات این میزان ۲% خواهد بود.

اولین دارویی که برای پیشگیری از انتقال HIV از مادر به جنین بکار برده شد AZT در سال ۱۹۹۴ بود.

(AZT یا Zidovudin )AZT هنوز تنها دارویی است که برای مطالعات در حاملگی استفاده می‌شود. در کشورهایی که AZT بطور گسترده در طی حاملگی استفاده می‌شود اثرات قابل توجهی در کاهش انتقال HIV از مادر به جنین داشته است داروهای جایگزین دیگری همچون Lamivudine)۳TC , nevirapine) و ترکیب AZT+۳TC هم وجود دارند.

در کشورهای با تسهیلات کم٬ استفاده از داروهای ضد رترو ویروس طی وضع حمل٬ تنها راه موجود برای جلوگیری از انتقال HIV از مادر به کودک است و در بسیاری از کشورهایی که فقر پزشکی دارند توسط برخی کارخانه‌ها مقدار کمی از nevirapine بطور رایگان برای استفاده طی وضع حمل٬ در اختیار این مادران قرار می‌گیرد.

- هیچ توصیه قطعی جهت روش مطمئن وضع محل٬ در زنان مبتلا به HIV وجود ندارد. بطور کلی؛ دو روش برای وضع حمل وجود دارد: روش زایمان طبیعی (واژینال) و روش سزارین که هر کدام مزایا و خطراتی دارد.

در روش سزارین : جنین از طریق عمل جراحی از دیواره شکمی مادر خارج می‌شود. در سزارین برای جلوگیری از تماس جنین با ترشحات و خون مادر باید تمهیدات خاصی انجام شود که برای به حداقل رساندن تماس نوزاد با خون مادر، روش سزارین غیر خونی (Bloodless caesarean section) انجام می‌شود. این روش شامل کنترل عروق خون مادری برای جلوگیری از خونریزی است. (توسط حرارت، سرما یا وسایل خاص (staples) )

آزمایشها

تست HIV- antibody برای کودک قابل انجام است ولی ضرورتاً نشان نمی‌دهد که کودک آلوده است یا خیر. چرا که، تمام کودکانی که از مادر HIV مثبت متولد می‌شوند HIV- antibody دارند.

نوزادنی که آلوده نشده‌اند به مروز زمان تا ۱۸ ماهگی antibody را از دست می‌دهند؛ بنابراین وقتی که نوزاد به ۱۸ ماهگی برسد تست HIV- antibody پاسخ دقیق خواهد داشت در برخی موارد انجام تستهای تشخیصی دیگر از قبیل PCR (Polymerase chain Reaction) سریعتر وضعیت بچه را تعیین می‌کند اگرچه PCR بطورگسترده در بسیاری از کشورها در دسترس نیست.

مادران، شیر دهی و HIV

میزان خطر دریافت آلودگی نوزادن از مادران آلوده به HIV بین 10 تا 20 درصد می باشد.

این در حالی است که نوزادانی که با شیر مادر تغذیه نمی شوند، شش برابر نوزادانی که در دوران شیرخوارگی از سینه مادر تغذیه می کنند، در معرض خطر مرگ بر اثر ابتلاء به اسهال و یا آلودگی های تنفسی هستند. علاوه بر آن، شیر مادر تامین کننده کامل نیاز کودک به مواد غذایی می باشد و همچنین سیستم دفاعی بدن نوزاد را تقویت می کند.

HIV در شیر مادر هم یافت شده است و در زنان آلوده به HIV اگر دسترسی به شیر مطمئن جایگزین داشته باشند توصیه می‌شود که به نوزادشان شیر خودشان را ندهند.

بدون هیچ مداخله درمانی، میزان انتقال HIV از مادر به نوزاد در زنان HIV مثبتی که فرزندشان را شیر نمی دهد 25-15% است و در زنان HIV مثبتی که فرزندشان را شیر می‌دهند 45-25% می باشد. برخی مطالعات نشان داده است که تغذیه با شیر مادر آلوده به HIV می‌تواند مزایای استفاده از درمان ضد رترو ویروس طی حاملگی و زایمان را بی‌اثر کند.