نرخ باروری در ایران، چگونه است؟

نایب رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران اعلام کرد که بحرانی در وضعیت جمعیت ایران نداریم و نرخ باروری در کشور به سطح جانشینی رسیده است.

دکتر محمدجلال عباسی -رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران- در مراسم رونمایی از گزارش تحولات وضعیت جمعیت در جمهوری اسلامی ایران اظهار کرد: بخش اول این گزارش مربوط به تحولات جمعیتی ایران در بستر اقتصادی و اجتماعی است. علاوه بر آن به موضوعاتی همچون تحولات باروری و فرزندآوری در ایران، تحولات ازدواج و خانواده، وضعیت مرگ و میر و سلامت، مهاجرت داخلی و شهرنشینی ایران در بستر مهاجرت‌های بین‌المللی، تغییرات ساختاری جمعیت و همچنین جمعیت، منابع و محیط زیست پرداخته شده است.

وی ادامه داد: پیام سیاستی این گزارش این است که جمعیت مقوله‌ای پویا و چند وجهی است. موقعیت ما در سیاست‌های جمعیتی مستلزم عوامل مختلفی از جمله درک عمیقی از پویایی‌های این تحولات است. همچنین باید نگرش ما در برنامه ریزی‌ها واقع بینانه باشد و به سمت همکاری‌های بین بخشی حرکت کنیم. این حوزه نیاز به اختصاص بودجه کافی، اجرای به هنگام، ارزیابی دقیق و پایدار و برنامه‌های پایدار است.

عباسی در ادامه سخنرانی خود ضمن تشریح چگونگی تحقیق‌های انجام شده برای تدوین این گزارش بیان کرد: این گزارش نشان می‌دهد که سطح باروری در ایران در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته و به سطح جانشینی رسیده است. استان گیلان نیز همانند گذشته پایین‌ترین سطح باروری را تجربه می‌کند. یکی از نتایج این گزارش نشان دهنده این موضوع بود که سطح باروری بر مبنای تحصیلات بیانگر نقش تحصیلات در کاهش باروری بوده است. با توجه به افزایش سطح آن و سطح پایین باروری افراد تحصیلکرده، درک شرایط و تسهیل فرزندآوری آنان در آینده باروری موثر خواهد بود.

وی همچنین اضافه کرد: الگوی سنی باروری در سال‌های اخیر از الگوی زودرس فرزندآوری به سمت الگوی دیررس فرزندآوری در حال تغییر بوده است. با این حال الگوی زودرس باروری در نقاط روستایی نیز موجب افزایش باروری در آن نقاط و سطح کشور شده است. افزایش باروری در سال‌های اخیر می‌تواند ناشی از شرایط مقطعی و جبران تاخیر باروری باشد و تداوم افزایش و ثبات سطح باروری حد جانشینی نیازمند ایجاد شرایط تسهیل گر فرزندآوری است.

عباسی افزود: سطح باروری قبل از دهه ۹۰ کاهش یافته و ثابت مانده بود اما از دهه ۹۰ به بعد این روند رو به افزایش است. اگر به صورت سالانه به آمارهای باروری نگاه کنیم این رقم از ۱.۸ به ۲.۱ رسیده است. اگر برای بررسی خود دوره‌های سه ساله در نظر بگیریم طی سال‌های ۹۳ تا ۹۵ این آمار به ۲.۰۸ رسیده است. در بازه‌های پنج ساله نیز بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ باروری به ۲.۰۱ رسیده است.

نایب رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران تاکید کرد: این موضوع که افزایش میزان تحصیلات با نرخ باروری رابطه معکوسی دارد، نباید به این ایده منجر شود که دختران باسواد را به خانه بیاوریم که فرزندآوری کنند. با توجه به اینکه قشر تحصیلکرده سرمایه کشور هستند، باید شرایط فرزندآوری آنها را تسهیل کنیم. نسخه‌های خود را باید بر اساس انتظارات جامعه ارائه دهیم.

الگوی باروری کشور سالم است

نایب رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران با بیان اینکه افزایش باروری در این بازه زمانی ناشی از جبران باروری تاخیر افتاده بوده است، اظهار کرد: بخشی از این افزایش ناشی از پایداری سطح باروری بوده است. ما هنوز الگوی سالم باروری را در کشور داریم. ۳۰ درصد از جمعیت یا یک فرزند دارند یا ندارند. بین ۳۰ تا ۳۳ درصد دو فرزند و حدود ۳۳ درصد نیز بیش از دو فرزند دارند.

به گفته وی تجربه نشان داده است اگر سیاست تسهیل ازدواج و فرزندآوری نداشته باشیم ممکن است نرخ باروری به زیر سطح جانشینی برسد. این نتایج خوشحال کننده است و نشان می‌دهد که بحرانی نداریم. حتی تک فرزندی و بی فرزندی نیز ناشی از تاخیر در ازدواج یا ازدواج نکردن است نه ناباروری. برخی آمار ۲۵ درصدی ناباروری در کشور را اعلام می‌کنند که این موضوع صحت ندارد.

در ادامه این مراسم، حسام الدین آشنا رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری اظهار کرد: روز جمعه بنیاد کارنگی گزارشی درباره تحولات جمعیتی ایران از دیدگاه راهبردی منتشر کرده است اما سوال این است که چرا این بنیاد به تحولات جمعیتی ایران علاقمند است. بنیادی که فعالیت آن مربوط به تحقیقات راهبردی برای صلح است.

وی ادامه داد: ایران برای بسیاری از سازمان‌ها و کشورها هدف مطالعاتی ارزشمندی است. وظیفه ما حمایت از موسسات حرفه‌ای، تخصصی و پیشرفته است که مطالعات بومی و اصیلی در این زمینه انجام دهند. یعنی ایران در ایران شناخته و به دیگران معرفی شود. داده‌های نادرست سیاست‌های نادرستی به دنبال دارد که می‌تواند سرنوشت نسل فعلی و آینده را تحت تاثیر قرار دهد. در سال‌های گذشته داده‌های پایه‌ای در زمینه جمعیت ایران تولید شده است. گزارش ملی جمعیت تلاشی است تا ببینیم آیا می‌توانیم داده‌های گذشته را با دقت بیشتری بازنگری کنیم یا خیر؟

۵۰ درصد زنان ایران تا ۲۲ سالگی فرزند اول را به دنیا می‌آورند

در ادامه این نشست دکتر میمنت حسینی -پژوهشگر حوزه جمعیت شناسی- با اشاره به پژوهش اخیر خود در این زمینه اظهار کرد: این بررسی با محوریت تاثیر سطح تحصیلات و میزان باروری انجام شده است. در این تحقیق مشخص شد بیش از ۹۰ درصد زنان تا پایان دوره باروری خود ازدواج کرده‌اند. همچنین ۵۰ درصد زنان بی سواد یا دارای سواد متوسط تا سن ۲۰ سالگی ازدواج کردند اما ۵۰ درصد زنانی که دوره متوسطه دوم را تمام کرده بودند بعد از ۲۴ سالگی ازدواج کردند.

وی ادامه داد: ۵۰ درصد زنان ایرانی تا ۲۲ سالگی فرزند اول خود را به دنیا می‌آورند. ازدواج کردن و از ازدواج به فرزند اول رسیدن در سال‌های اخیر درصد کمی کاهش داشته است. از سال ۸۰ به بعد رسیدن از فرزند اول به دوم کمی روند رو به کاهشی داشته است.

حسینی همچنین تصریح کرد: بیش از ۷۰ درصد زنان ایران بعد از فرزند اول، فرزند دوم خود را هم به دنیا می‌آورند، اما رسیدن از فرزند دوم به سوم از نیمه دهه ۸۰ به بعد روند ثابتی را طی کرده است. همچنین بیش از ۴۵ درصد زنان فرزند سوم خود را به دنیا می‌آورند. در کشور ما داشتن فرزند اول معمول است و در طول زمان تغییر نکرده است. تحصیلات نیز روی آن تاثیری نگذاشته و خانواده‌ها همچنان به داشتن فرزند اول تمایل دارند.

این پژوهشگر با اشاره به تاثیر تحصیلات بر تمایل به داشتن فرزند دوم و سوم اظهار کرد: ۹۰ درصد زنان بی سواد حتما فرزند دوم می‌آورند. حدود ۷۰ درصد زنان تحصیلکرده نیز هنوز متمایل به داشتن فرزند دوم هستند، اما فاصله بین گروه‌های مختلف از نظر سطح تحصیلات در داشتن فرزند سوم بیشتر می‌شود. گروه‌هایی که سطح تحصیلات بالاتری دارند فقط ۴۰ درصد احتمال دارد که فرزند سوم خود را به دنیا بیاورند. اما فاصله بین گروه‌های مختلف در داشتن فرزند دوم، سه تا پنج درصد است.

وی افزود: نسبت داشتن فرزند چهارم در همه گروه‌های مختلف از نظر سطح تحصیلات پایین است و تنها ۵۰ درصد ممکن است که فرزند چهارم خود را به دنیا بیاورند. دانش عمومی در این زمینه نقش تعیین کننده‌ای دارد. سطح سواد در حال افزایش است و قرار نیست که آن را متوقف کنیم. می‌توانیم انتظار روند کاهشی باروری تکمیلی را داشته باشیم اما به نظر می‌آید در وضعیت فعلی نگهداشتن نرخ باروری در سطح دو فرزند کاملا امکانپذیر است.

پوشش آموزش در مناطق حاشیه نشین کامل نیست

در ادامه این مراسم محمدرضا واعظ مهدوی -مشاور سازمان برنامه و بودجه- با اشاره به بحث آموزش در زمینه سیاستگذاری‌های جمعیتی و ارتقای آن در سال‌های اخیر اظهار کرد: با وجود اقداماتی که در سال‌های اخیر در این زمینه انجام شده اما پوشش آموزش در همه مناطق حاشیه شهرها کامل نیست. اگرچه میزان تمام جمعیت بازمانده از تحصیل در دوره دبستان کمتر از ۹ درصد است اما این موضوع نشان می‌دهد که آنها در چرخه‌ای از توسعه نیافتگی و فقر باقی مانده‌اند.

وی ادامه داد: بیش از ۸۵ درصد کسانی که تحصیلات بالا دارند، پدر و مادری بی سواد یا کم سواد داشته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که سرمایه گذاری‌ها در بخش آموزش باید بسیار جدی‌تر باشد. ما باید پوشش آموزش ابتدایی را از حدود ۹۲ درصد به ۱۰۰ درصد برسانیم. در بعضی مناطق کشور حدود ۸۵ درصد افراد نمی‌توانند تحصیلات دیپلم را به پایان برسانند.

مشاور سازمان برنامه و بودجه همچنین اضافه کرد: بیشترین تعداد زنان ازدواج نکرده بالای ۴۰ سال جزو گروه زنان روستایی هستند. چون عدم اشتغال در روستاها انفکاکی بین جمعیت ایجاد کرده است. ما باید سیاستی برای بهبود این وضعیت دنبال کنیم اما این نکته را نیز باید در نظر داشت که روستاییان و شهرنشینان نیاز به سیاست‌های متفاوتی دارند.

سیاست مسکن جوانان نداریم

واعظ مهدوی تاکید کرد: ما سیاست‌های مسکن جوانان به صورت گسترده نداریم. امروز در جلسه‌ای که برای بازآفرینی اسکان در نقاط حاشیه‌نشین برگزار شده بود تاکید شد که نباید شهرک فقرا ایجاد کرد. بلکه باید ترکیب جمعیتی در این مناطق ایجاد کنیم.

در ادامه این نشست علی اکبر حقدوست معاون برنامه ریزی وزارت بهداشت با اشاره به عوامل موثر در تغییرات جمعیت کشور، اظهار کرد: در بررسی که درباره رابطه‌ بین تعداد فرزندان و مرگ مادر و عوارض زایمان انجام شد، مشخص شد که سه زایمان خطر زیادی برای مادر ایجاد نمی‌کند، اما از زایمان چهارم به بعد شیب خطر افزایش پیدا می‌کند. ترکیب زایمان و بالا رفتن سن نشان می‌دهد که زایمان زیاد برای زنان خطرناک است.

وی افزود: طی دو سه دهه گذشته سلامت خانواده و فرزندان رابطه قوی با سواد مادران داشته است، اما امروز تحقیقات نشان می‌دهد سواد پدر هم طراز با سواد مادر یا حتی کلیدی‌تر از آن است. آمارها نشان می‌دهد که برنامه‌هایی که در حوزه سیاستگذاری جمعیتی اجرا کرده‌ایم در گروه‌هایی تاثیر کم و در برخی گروه‌ها تاثیر زیادی داشته است. به همین دلیل سیاست‌ها باید طوری برنامه ریزی شوند که این واریانس بین گروه‌ها ایجاد نشود و همزمان با ارتقای شاخص‌ها به فکر کاهش فاصله‌ها نیز باشیم.

حقدوست همچنین اضافه کرد: کمبود فقر آهن در سنین شش تا هشت سالگی می‌تواند هشت واحد ضریب هوشی را کاهش می‌دهد. افزایش نابرابری در باروری روی رشد کودک تاثیر می گذارد. وقتی نیازهای اولیه مانند تغذیه تامین نشود قطعا در آن منطقه کمبودهای پرورشی نیز وجود دارد ما به مسائل جمعیتی باید از این زاویه نیز دقت کنیم.

معاون برنامه ریزی وزارت بهداشت تصریح کرد: استان‌هایی که پذیرش جمعیتی کمتری دارند افزایش باروری موثر و زیاد در آنها جای نگرانی دارد. استانی که خودش مهاجر گریز است عمدتا باروری بالایی دارد. ما شواهد دقیقی درباره افزایش ناباروری نداریم اما هزینه‌های درمان آن بسیار سنگین است و گاهی یک درمان ناباروری تا یک میلیارد تومان نیز هزینه می‌برد. به همین دلیل نباید توقع جامعه را بالا ببریم.

حقدوست با اشاره به افزایش طلاق و روبرو شدن جامعه با مفاهیمی مانند ازدواج سفید اظهار کرد: بیکاری تاثیرات زیادی بر ازدواج و فرزندآوری دارد. ما احتمالا در آینده با دو موج بیکاری روبرو می‌شویم. همچنین با وجود تمام اقداماتی که در زمینه افزایش شغل انجام شده است اما در چند سال آینده در زمینه کاهش بیکاری و ایجاد شغل پایدار موثر و درآمدزا توفیق چندانی نخواهیم داشت.

وی ادامه داد: ما طی چند سال آینده با تغییر مفهوم شغل روبرو می‌شویم که تمام دنیا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در مقابل هر ۸۰ شغلی که در دنیای جدید از بین می‌رود ۱۵ شغل آفریده می‌شود. مشاغلی که از بین می‌روند یدی هستند و به جای آنها شغل‌های جدید نیاز به مهارت‌های بالا دارند.در کمتر از ۱۵ سال آینده با موجی از بیکاری روبرو می‌شویم که اقشار پایین جامعه بیشتر با آن درگیر خواهند بود. این موضوع در حوزه سلامت نیز تاثیرات سنگینی می‌گذارد.

منبع: ایسنا