آمبولی مایع آمنیوتیک چیست؟

آمبولی آمنیوتیکی یک مشکل نادر اما جدی است که وقتی مایع آمنیوتیک - مایع اطراف جنین در رحم در دوران بارداری - یا مواد جنینی مانند سلول‌های جنینی که وارد جریان خون مادر شده‌اند، رخ می‌دهد. آمبولی مایع آمنیوتیک بیشتر در زمان زایمان یا بلافاصله پس از آن اتفاق می‌افتد. تشخیص آمبولی مایع آمنیوتیک دشوار است. اگر پزشک به آن مشکوک شود، باید بلافاصله درمان را شروع کرد تا از عوارض احتمالی و (وحتی مرگبار) آن پیشگیری شود.
در دوران بارداری، جنین در رحم رشد می‌کند. پس از گذشت حدود ۱۲ روز از حاملگی، کیسه آمنیوتیک در داخل رحم شکل می‌گیرد. کیسه آمنیوتیک نوزاد و مایع آمنیوتیک را در باقی طول بارداری در خود نگه می‌دارد. کیسه آمنیوتیک از مایع امنیوتیک پر شده است. در ابتدا، بیشتر این مایع فقط آب بدن است. این مطلب شاید توضیحی باشد برای این که چرا زنان در سه ماهه اول بارداری زیاد تشنه می‌شوند. حدود ۹۸٪ از مایع آمنیوتیک را آب تشکیل داده و ۲٪ باقی مانده را نمک و سلول‌های نوزاد. بعد از حدود ۴ ماه یا ۲۰ هفته از حاملگی، کلیه‌های جنین شکل می‌گیرد و جنین می‌تواند شروع به ادرار کردن کند. جنین قادر به بلع و هضم مایع آمنیوتیک است. بالاخره، بخش عمده مایع آمنیوتیک ادرار جنین خواهد بود. این ترکیب برای کودک کاملا مناسب است. علاوه بر ادرار جنین، مایع امنیوتیک حاوی مقداری مواد مغذی، هورمون و آنتی بادی نیز هست.

کارکردهای مایع آمنیوتیک
مایع آمنیوتیک کارکردهای مختلفی دارد. اکثر کارکردهای آن در یکی از این دو گروه قرار می‌گیرند: کارکردهای محافظتی یا کاردکردهای رشد.
همانطور که کودک در مایع شناور است، می‌تواند به اطراف حرکت کرده و در عین حال از ضربه خوردن در رحم نیز محافظت شود. این مایع اجازه می‌دهد تا کودک همانطور که در حال حرکت به اطراف است رشد کند. این حرکات باعث شکل‌گیری و رشد استخوان‌ها و عضلات می‌شود.
جنین مایع را مثل دم و بازدم به درون خود کشیده و بیرون می‌دهد، این کار به تنفس و شکل‌گیری و رشد ریه‌ها کمک می‌کند.
این مایع همچنین با نگه داشتن گرما در درون خود باعث می‌شود جنین گرم بماند. همچنین کمک می‌کند تا درجه حرارت ثابت بماند.
مایع از جنین در برابر هر ضربه‌ای که ممکن است به رحم برسد محافظت می‌کند. مثلا اگر مادر بیافتد مایع مثل یک ضربه‌گیر می‌تواند شدت ضربه را کاهش دهد.
زمانی که جنین مایع آمنیوتیک را فرو می‌دهد، در واقع در حال رشد دادن و استفاده از سیستم گوارش خود است.
این مایع مانع از فشردگی و جمع شدن بیش از حد بند ناف می‌شود. زیاد فشرده شدن بند ناف ممکن است باعث شود میزان تغذیه جنین توسط مادر کاهش یابد.

علائم آمبولی مایع آمنیوتیک
آمبولی مایع آمنیوتیک زمانی اتفاق می‌افتد که این مایع یا مواد جنینی وارد جریان خون مادر شوند. یکی از علل احتمالی پارگی جفت است، مثلا در اثر ضربه. هنگامی که جفت مثلا در اثر یک ضربه دچار مشکل شود، سیستم ایمنی موادی را در خون پخش می‌کند که موجب واکنش التهابی‌ای می‌شود که باعث لخته‌ شدن غیر طبیعی خون در ریه‌ها و رگ‌های مادر می‌شود. این مساله ممکن است منجر به یک اختلال انعقاد خون جدی به نام " انعقاد درون‌رگی منتشر" منجرشود. با این حال، آمبولی مایع امنیوتیک به ندرت اتفاق می‌افتد - معمولا ممکن است مقدرای از مایع آمنیوتیک در حین زایمان وارد سیستم گردش خون مادر شود بدون اینکه مشکلی پیش بیاورد. روشن نیست که چرا در برخی از مادران این امر باعث آمبولی مایع آمنیوتیک می‌شود.

عوامل خطر
این طور برآورد شده است که از هر صد هزار مورد، بین یک تا ۱۲ مورد آمبولی مایع آمنیوتیک در هنگام زایمان پیش می‌آید. از آنجا که آمبولی مایع آمنیوتیک امری نادر است، تشخیص عوامل خطرآن دشوار است. با این حال تحقیقات نشان می‌دهند که عوامل متعددی ممکن است با افزایش خطر آمبولی مایع آمنیوتیک ارتباط داشته باشند، از جمله:
بالا بودن سن مادر: در صورتی که در هنگام به دنیا اوردن کودک سن مادر ۳۵ سال یا بیشتر باشد ممکن است در معرض خطر ابتلا به آمبولی مایع آمنیوتیک قرار داشته باشد.
مشکلات جفت : غیر عادی بودن جفت- یعنی ساختاری که در دوره بارداری در رحم مادر ایجاد می‌شود - ممکن است خطر آمبولی مایع آمنیوتیک را افزایش دهد. از جمله ناهنجاری‌ها ممکن است این باشد که جفت تمام یا بخشی از دهانه رحم را پوشانده باشد ( جفت سرراهی جفت) ، یا این که جفت از دیواره داخلی رحم قبل از زایمان جدا شده باشد (جدا شدن جفت) . این شرایط می‌تواند مرزهای طبیعی که بین مادر و جنین وجود دارد را مختل نماید.
پره کلامپسی(لینک به مقاله پره کلامپسی) : فشار خون بالا و وجود پروتئین بیش از حد در ادرار از هفته ۲۰ بارداری به بعد می‌تواند خطر آمبولی مایع آمنیوتیک را افزایش دهد.
القای مصنوعی درد زایمان: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که بین روش‌های خاص القای مصنوعی زایمان و افزایش خطر آمبولی مایع آمنیوتیک ارتباطی وجود دارد. اگرچه تحقیقاتی با نتایج متناقض در این زمینه هم وجود دارند.
زایمان با عمل جراحی: سزارین کردن، زایمان با فورسپس یا کشش وکیوم ممکن است خطر ابتلا به آمبولی مایع آمنیوتیک را افزایش دهند. این روش‌ها می‌توانند در مرزهای طبیعی بین مادر و کودک اختلال ایجاد کنند. با این حال روشن نیست که آیا زایمان با عمل جراحی واقعا از جمله عوامل خطر برای آمبولی مایع آمنیوتیک هست یا نه، زیرا این روش‌ها بعد از اینکه شرایط به سمتی پیش برود که لازم باشد زایمانی سریع انجام شود به کار می‌روند.
زیاد بودن مایع آمنیوتیک (پلی هیدرآمنیوس): زیاد بودن مایع آمنیوتیک در اطراف نوزاد ممکن است مادر را در معرض خطر آمبولی مایع آمنیوتیک قرار دهد.

علائم آمبولی مایع آمنیوتیک
آمبولی مایع امنیوتیک ممکن است به سرعت و به طور ناگهانی ایجاد شود . نشانه‌ها و علائم محتمل آن عبارتند از:
تنگی نفس ناگهانی
تجمع بیش از حد مایعات در ریه‌ها (تورم ریوی)
افت ناگهانی فشار خون
ناتوانی ناگهانی قلب در پمپاژ کارامد خون (کلاپس سیستم قلب و عروق)
مشکلات بسیار خطرناک مرتبط با لخته شدن خون ( که ممکن است منجر به مرگ شوند)
خونریزی رحم، خونریزی برش سزارین یا وریدهای داخلی
تغییر حالات خلقی ، مانند اضطراب یا احساس کلافگی
لرز کردن
بالا رفتن سرعت ضربان قلب یا اختلال در ریتم ضربان قلب
مشکلات جنین، مانند ضربان قلب آهسته یا دیگر اختلالات مربوط به ضربان قلب در جنین
تشنج
از دست دادن هوشیاری

عوارض آمبولی مایع آمنیوتیک
آمبولی مایع آمنیوتیک می‌تواند عوارض جدی‌ای برای مادر و نوزاد ایجاد کند، از جمله:
آسیب‌های مغزی: پایین بودن سطح اکسیژن خون ممکن است باعث ایجاد آسیب مغزی دائمی، اسیب‌های شدید عصبی یا مرگ مغزی شود.
طولانی شدن زمان بستری در بیمارستان: زنان مبتلا به آمبولی مایع آمنیوتیک اغلب نیاز به درمان در بخش مراقبت‌های ویژه دارند و بسته به میزان عوارض ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها در بیمارستان بستری بمانند.
مرگ مادر: تعداد زنانی که در اثر آمبولی مایع آمنیوتیک می‌میرند بسیار زیاد است. اعداد متفاوتند ، اما حدود ۲۰ درصد مرگ و میر مادران در کشورهای توسعه یافته ممکن است به دلیل آمبولی مایع آمنیوتیک باشد.
مرگ نوزاد: در این شرایط نوزاد نیز در معرض خطر آسیب مغزی یا مرگ است. بررسی سریع و رساندن فوری کودک به بیمارستان و پزشک شانس زنده ماندن نوزاد را افزایش می‌دهد.

تشخیص آمبولی مایع آمنیوتیک
تشخیص آمبولی مایع آمنیوتیکآمبولی مایع آمنیوتیک معمولا بعد از اینکه احتمال دیگر مشکلات رد شود، تشخیص داده می‌شود. پزشک ممکن است آزمایشات زیر را برای ارزیابی وضعیت مادر تجویز نماید:
آزمایش خون، از جمله آزمایشاتی که لخته شدن خون، آنزیم‌های قلب، الکترولیت‌ها و نوع خون را ارزیابی می‌کنند، و همچنین یک آزمیش کامل خون (CBC)
الکتروکاردیوگرافی (ECG یا EKG) برای ارزیابی ریتم قلب مادر
پالس اکسیمتری برای سنجش میزان اکسیژن خون مادر
عکس اشعه ایکس از قفسه سینه برای بررسی این که ایا مایعی اطراف قلب هست یا نه
اکوکاردیوگرافی برای ارزیابی عملکرد قلب مادر

درمان
برای رفع مشکل کاهش اکسیژن خون و فشار خون پایین، لازم است آمبولی مایع آمنیوتیک به سرعت درمان شود. درمان‌های اضطراری و اورژانسی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
قرار دادن کاتتر: برای نظارت بر فشار خون یک لوله نازک و توخالی در یکی از شریان‌ها (کاتتر شریانی) قرار می‌گیرد. همچنین ممکن است لوله دیگری به قفسه سینه (کاتتر وریدی مرکزی) وارد کنند که می‌تواند برای دادن مایعات، دارو و یا خارج کردن خون و همچنین انتقال خون استفاده شود.
اکسیژن: ممکن است لازم باشد یک لوله تنفسی در راه تنفسی بیمار قرار گیرد تا به تنفس او کمک کند.
دارو: پزشک ممکن است داروهایی برای بهبود و حمایت از عملکرد قلب برای بیمار تجویز کند. ممکن است از داروهای دیگری نیز برای کاهش فشاری که در اثر ورود مایع به قلب و ریه‌ها ایجاد شده استفاده شود.
انتقال خون: اگر خونریزی بیمارغیرقابل کنترل باشد، لازم است به او خون، محصولات خونی و مایعات جایگزین منتقل شود.
در صورتی که مادر قبل از به دنیا آوردن نوزاد دچار آمبولی مایع آمنیوتیک شود باید به پزشک مراجعه نماید، پزشک با این هدف که مادر هر چه زودتر نوزاد خود را بدون خطر به دنیا بیاورد او را تحت درمان قرار می‌هد. ممکن است لازم باشد به شکل اورژانسی سزارین انجام شود.

حمایت و پشتیبانی
حاملگی پر خطر ( با امکان مرگ مادر یا کودک) می‌تواند برای شما و خانواده‌تان ترسناک باشد. پس از یک حاملگی پر خطر، ممکن است مجددا این تجربه را به یاد آورده و شب‌ها کابوس‌ ان را ببینید. در طول این زمان چالش برانگیز، به عزیزانتان که شما را حمایت می‌کنند تکیه کنید. با کسانی که توانسته‌اند به سلامت این تجربه را از سر بگذرانند در تماس باشید. همچنین با پزشک خود مشورت کنید تا بفهمید چگونه می‌توانید روند بهبودی و نقش خود به عنوان مادر یک نوزاد را مدیریت کنید.

سوالات رایج
مقدار مایع آمنیوتیک چقدر باید باشد؟
مقدار مایع آمنیوتیک تا حدود هفته ۳۶ بارداری افزایش یافته و معمولا پس از آن شروع به کاهش می‌کند. گاهی اوقات ممکن است مقدار مایع آمنیوتیک خیلی کم یا خیلی زیاد باشد. کمتر از حد لازم بودن مایع امنیوتیک "اولیگوهیدرآمنیوس" ، و بیش از حد بودن آن "پلی هیدرآمنیوس" نامیده می‌شود. هر کدام از این دو حالت می‌تواند برای مادر باردار و کودکش مشکلاتی ایجاد کند. اگرچه حتی با این شرایط هم اکثر نوزادان سالم به دنیا می‌آیند.
آیا رنگ مایع آمنیوتیک معنای خاصی دارد؟
مایع آمنیوتیک طبیعی شفاف بوده و یا ته رنگ زرد دارد. مایعی که سبز یا قهوه‌ای به نظر برسد معمولا به این معنی است که کودک اولین دفع روده‌ای خود (مامیزه یا مکونیوم) را زمانی که در رحم بوده، انجام داده است. (معمولا نوزادان پس از تولد، اولین دفع روده‌ای خود را انجام می‌دهند.) مکونیوم ، اگر زمانی که جنین در رحم است دفع شود، ممکن است از طریق مایع آمنیوتیک وارد ریه‌ها شود. این مساله ممکن است مشکلات جدی تنفسی ، به نام سندرم آسپیراسیون مکونیوم را ایجاد کند، به خصوص اگر مایع غلیظ باشد. ممکن است لازم باشد پس از زایمان، برای جلوگیری از مشکلات تنفسی برخی از نوزادانی که مکونیوم وارد مایع آمنیوتیکشان شده، تحت درمان قرار گیرند. نوزادانی که در هنگام تولد سالم به نظر می‌رسند احتمالا نیازی به درمان ندارند ، حتی اگر در مایع آمنیوتیک مکونیوم وجود داشته باشد.