ویروس زیکا در بارداری، آنچه باید بدانید!

این ویروس نخستین‌بار در سال ۱۹۴۷و در کشور اوگاندا شناسایی شد. متخصصان به صورت اتفاقی و در هنگام پایش سیستماتیک بیماری تب زرد، با نوعی عامل بیماری‌زا بر روی میمون‌های رزوس مواجه شدند که برایشان کاملاً تازگی داشت و این سرآغاز ماجرا بود. حدود ۵ سال بعد در اوگاندا و تانزانیا مواردی از ابتلای انسان به این ویروس گزارش شد.

تحقیقات نشان می‌دهد که این بیماری در اثر نیش پشه‌های آلوده از جنس (Aedes) بالاخص گونه موسوم به (Aedes aegypti) که اغلب در مناطق حاره زیست می‌کند، به انسان منتقل می‌شود. لازم به یادآوری است که این گونه پشه در عین حال می‌تواند ناقل بیماری‌های مشهور دیگری مانند دنگی، چیکونگونیا و تب زرد نیز به انسان باشد.این ویروس تا سال ۲۰۱۴ فقط در آفریقا، آسیای جنوب شرقی و جزایر اقیانوس آرام شیوع یافته بود. این ویروس در آن سال به جزیره ایستر و شیلی گسترش یافت. ویروس زیکا تا ماه مه ۲۰۱۵ به برزیل راه یافت. در برزیل در سال گذشته بیش از ۸۴۰۰۰ مورد ابتلا به این ویروس ثبت شد. امسال هفتادمین سال کشف این ویروس میباشد.

اما آخرین گزارشات و اطلاعات از ویروس زیکا از آمریکای جنوبی:
بعد از برزیل بعنوان اولین کشور قربانی ویروس زیکا در هفته اخیر که موجب تولد نوزادان با سرهای کوچک ( میکروسفالی ) گردیده در مقابل، امروز آخرین خبر از کلمبیا بعنوان دومین کشور قربانی ویروس زیکا حاکی از مرگ سه فرد بالغ ( یک زن و دو مرد) بعلت ابتلا به بیماری گیلن باره ( ضعف شدید عصبی-عضلانی) ناشی از ویروس زیکا میباشد.

وزارت بهداشت کلمبیا با اعلام وضعیت اضطراری اعلام نموده تا به امروز (هجدهم بهمن) ماه نزدیک به شصت هزار نفر در این کشور آلوده به ویروس زیکا گردیده اند که نزدیک به سه هزار نفر آن مادران باردار میباشند. سه نفر شامل (یک زن و شوهر و یک مرد دیگر) نیز طی روزهای اخیر بعد از ابتلا به زیکا مبتلا به یک بیماری عصبی - عضلانی ( گیلن باره) گردیده که با عدم پاسخ به درمانهای رایج به کام مرگ رفته اند.

نکته قابل توجه اینکه اگرچه تاکنون زیکا در برزیل بعنوان اولین زنگ خظر، زندگی نوزادان را با تولد مکرر از نوزادان با سرهای کوچک (میکروسفال) مورد تهدید قرار داده اما بالعکس در کلمبیا، عدم گزارش از میکروسفالی نزد نوزادان و شیوع بیماری عصبی -عضلانی (گیلن باره ) در حدود یکصد بیمار بالغ مبتلا و مرگ 3 تن از آنها، ظاهرا بزرگسالان را هدف قرار داده است.

1- همکنون این اختلاف در دو کشور همسایه (برزیل و کلمبیا) از بیماری زیکا 2 تئوری را مطرح نموده است.
۲- یا در آینده نزدیک کلمبیا با موجی از نوزادان میکروسفال مواجه خواهد شد.
3- و یا عوامل دیگر علاوه بر ویروس زیکا در برزیل در بروز و تولد نوزادان میکروسفال نقش داشته است که در کلمبیا موجود نمیباشد.

ریشه و بنیان ویروس زیکا از کجاست؟
از دسته آربوویروس (Arboviruse) Flavivirus)) و ناقل آن پشه، آدس ایجیپتا و آلبوپیکتوس (Aedes Aegypti) میباشد. که شیوع آن در شمال شرقی برزیل در سال ۲۰۱۵ بواسطه نوزادان متولد شده با سر کوچک ( میکروسفال ) شناخته شد. این پشه ها در مناظق با بارندگی زیاد و برکه های آب راکد و تقریبا دمای کم زندگی و تخم گذاری می نماید. بخصوص در ظروف پلاستیکی حاوی آب که مدتها باقیمانده است.

علائم ابتلا به ویروس زیکا چیست؟
زیکا ویروس معروف به بیماری تب دار ملایم است که از طریق گزش حشره به انسان منتقل میشود. شایع ترین یافته فرد مبتلا به زیکا تب، راش هاس پوستی، درد مفاصل و قرمزی چشمها میباشد. علائم بیماری از چند روز تا یک هفته میباشد. درد عضلات و سردرد نیز در مواردی گزارش شده است. بیماران مبتلا بدلیل علایم ملایم مراجعه بیمارستانی نداشته و طول دوره بیماری تا یک هفته و در موارد نادری ممکن است بیش از یک هفته باشد. این بدان معنا میباشد که خون فرد مبتلا برای انتقال بیماری یک هفته و یا بیشتر از آن آلوده میباشد.

یک فرد مبتلا تا چه مدت میتواند حامل بیماری و عامل انتقال به دیگران باشد؟
و آخرین اطلاعات اینکه یک فرد مبتلا تا چه مدت مخزن بیماری بوده و موجب ابتلا دیگران میگردد از چند روز تا یک هفته و در مواردی نادر تا چند هفته (کمتر از یکماه) میباشد. به همین علت گزارش اخیر از انتقال بیماری از انسان به انسان ( خانم مبتلا که از برزیل به ایالات تکزاس در آمریکا مسافرت نموده و همسرش را مبتلا نموده ) دوره کمون یا نهفتگی بیماری زیکا را مبهم نموده است (بیشتر از یک هفته).

آیا همه بیماران مبتلا دچار علائم میگردند؟
خیر اتفاقا از هر 5 بیمار مبتلا به زیکا یک نفر دچار علائم جدی از بیماری برای مراجعه به پزشک و بیمارستان میشود. یعنی اکثر مبتلایان مراجعه به پزشک و درمانگاه نداشته و بنابراین در مدت یک یا چند هفته بدلیل عدم اطلاع از بیماری خود موجب انتقال بیماری میباشند.

راههای انتقال بیماری زیکا چیست؟
- انتقال از پشه به انسان
- از انسان به پشه
- از انسان به انسان از طریق رابطه جنسی و از مادر به جنین و از طریق زخم های باز
- انتقال و اهدا خون

نکته مهم اینکه گفته میشود باید پشه ها را از تماس با فرد آلوده بخصوص در هفته اول نجات داد. چون پشه ها به راحتی مبتلا و بیماری را به انسانهای دیگر منتقل می نمایند. با این جمله که یک فرد مبتلا به زیکا دهها پشه سالم را آلوده نموده و این پشه های آلوده شده صدها انسان دیگر را مبتلا می نمایند. بنابراین تلاش ما فقط برای پیشگری و نجات انسانها نمیباشد بلکه باید برای پیشگیری و عدم ابتلا پشه ها نیز تلاش نمود. ویروس از خون فرد آلوده به پشه منتقل و سپس از پشه آلوده به فرد سالم منتقل میشود. بنابراین هم پشه موجب ابتلا انسان به زیکا شده و هم انسان موجب انتقال بیماری به پشه میگردد. اما ممکن است زیکا مستقیما از انسان به انسان دیگر از طریق تماس جنسی و تماس مستقیم با زخم های باز منتقل شود.

علائم بیماری زیکا مشابه چه بیماریهایی میباشد؟
- لپتوسپیروزیس
- مالاریا
- سرخک
- سرخجه
- آنفولانزا

در برزیل چه گزارشی از ۳۵ نوزاد و مادر مبتلا به ویروس زیکا اعلام گردیده؟
- دور سر همه متولدین از مادران مبتلا مساوی یا کمتر از 2 SD بوده
- ۷۴ درصد از مادران راش های پوستی را در دوره حاملگی ذکر نمودند
- 71 درصد نوزدان به شدت میکروسفال بودند
- ۵۰ درصد نوزادان یک عارضه عصبی دیگر علاوه بر میکروسفالی هم داشتند
- هیچ نقص مادرزادی دیگر در نوزادان مبتلا کشف نشد
- راش پوستی (ضایعات خارش دار پوستی کهیر مانند) در یک دوره یک هفته ای در مادران حامله مشخصه مهمی از ابتلا به ویروس زیکا در مقایسه با سایر ویروس ها میباشد.
- در بررسی اسکن جمجمه و مغز نوزادان مناطق کلسیفیکاسیون در پری ونتیکولار، پارانشیم، تالامیک، گانگلیون های بازال در یک سوم نوزادان دیده شد.
- بزرگی ونتریکول ها ثانویه به آتروفی کورتیکال و ساب کورتیکال دیده شد.
- 31 درصد نوزادان پوست اضافی و مواج در سر داشتند
- همه ۳۵ نفر نوزاد مبتلا به زیکا برای سفلیس، توکسو پلاسموزیس، سرخک، سرخجه، سایتومگالو ویروس هرپس، تست منفی داشتند.

تشخیص زیکا چیست؟
سه روش مهم شامل
۱- علائم بیماری،
2- محل و زمان مسافرت و
۳- آزمایش خون نقش مهمی در تشخیص بیماری دارد.
آزمایش خون شامل
- هفته اول بیماری با تعیین ژن ویروس در سرم بیمار بنام (RT-PCR)
- در هفته دوم یافتن آنتی بادی IgM در خون بیمار مبتلا و آنتی بادی دیگر بنام neutralizing antibodies کمک کننده میباشد.

موثرترین راه پیشگیری زیکا چه میباشد؟
لباس با پوشش مناسب تمام بدن - پشه بند - توری برای درب و پنجره - مواد دفع کننده پشه ها - حذف ظروف پلاستیکی تیره محتوی آب از مهمترین راههای پیشگیری میباشد در دسترس نبودن واکسیناسیون و داروی مناسب اهمیت پیشگیری را ضروری می نماید. از این روی پرهیز از مسافرت به مناطق آلوده و پوشش مناسب و کامل با حفاظت پشه بند های مناسب بسیار ضروری میباشد

چه نکاتی را در پیشگیری باید دقیق تر دانست؟
- آشنایی با مناطق و کشورها و شهرهای آلوده
- آشنایی با فصول زاد و ولد که معمولا در فصول بارانی و دو بار از سال میباشد
- ظروف پلاستیکی و تیره حاوی آب که بیش از یک هفته در مکانی ثابت باقیمانده باشد
- از بین بردن برکه های آب راکد و بخصوص تخریب حاشیه های برکه ها که مهمترین محل تخم گذاری میباشد
- عدم نگه داری طولانی مدت آب در ظروف بخصوص ظروف باز
- دارو های مالیدنی دور کننده و یا دفع کننده پشه ( mosquito repellent)
- نصب توری ثابت و متحرک به درب و پنجره منازل
- نصب تهویه و پنکه جهت ایجاد جریان هوا در اتاقها
- سمپاشی مناطق مشکوک به زاد و ولد پشه ها

آیا زیکا واکسیناسیون و درمان موثری دارد؟
واکسیناسیون و درمان مشخصی برای پیشگیری و درمان زیکا وجود ندارد. اما درمان های حمایتی شامل
- استراحت کافی و لازم
- مصرف مایعات فراوان
- مصرف مسکن شامل استامینوفن
- پرهیز از مصرف آسپرین و داروهای دیگر

آیا خون و مایع نخاعی نوزادان متولد شده با میکروسفالی آلوده به ویروس زیکا میباشد؟
خون و نخاع 35 نوزاد برزیلی مبتلا در حال بررسی میباشد اگر چه تاکنون شواهدی از ویروس زیکا یافت نشده اما مردود دانستن آن نیز نیازمند بررسی بیشتر میباشد.

چه توصیه ای برای خانم های حامله دارید؟
- خانم های حامله از مسافرت به مناطق آلوده در هر ماه از حاملگی پرهیز نمایند
- خانم هایی که تصمیم به بارداری دارند باید آنرا به بعد از مسافرت به تاخیر بیاندازند
- هر علائم از سرماخوردگی در خانم حامله مسافر به مناطق آلوده نیازمند آزمایشات تشخیصی لازم برای مادر و بررسی جنین در ماه های آینده از نظر میکروسفالی دارد.
- خانم های حامله و حتی شیرده میتوانند از کرم ها و محلول های موضعی دور کننده پشه در مناظق آلوده استفاده نمایند
- از آنجائیکه ویروس زیکا به مدت حداقل یک هفته در خون مادر باردار باقی می ماند میزان درصد آلودگی جنین و شدت اثر آن بر جنین مشخص نمیباشد. و از طرف شدت علائم بیماری در مادر در میزان ابتلا و شدت آن تعیین کننده نمیباشد.
- اینکه فرزند بعدی هم مبتلا به زیکا میشود مستنداتی ندارد
- میکروسفالی یا سر کوچک در نوزادان متولد شده تحت عنوان میکروسفالی مادرزادی یا (congenital) میباشد یعنی جنین در ماه های ابتدایی مبتلا گردید اما ابتلا جنین در روزهای آخر بارداری یا زمان تولد آیا میتواند منجر به میکروسفالی اکتسابی یعنی کوچکی سر بعد از تولد گردد هنوز نامشخص میباشد.

در پایان لازم است از بیماری زیکا بدانیم که:
- بیماری زیکا چهره متفاوتی در کشور ها و نژاد های مختلف دارد
- همچنان خبرهای مختلفی و متنوعی از زیکا را شاهد خواهیم بود
- با توجه به انتقال بیماری از انسان به انسان، سرعت و امکان انتقال آن از یک قاره به قاره دیگر و از یک کشور به کشور دیگر به اندازه زمان پرواز یک هواپیما میباشد. همپنانکه از آمریکای جنوبی به آمریکا و از آنجا به اروپا در روزهای اخیر شاهد بوده ایم.
- با شناسایی فرد مبتلا و ایزوله نمودن او به مدت یک تا دو هفته میتوان از ابتلا یک جامعه جلوگیری نمود.
- ویروس زیکا اولین و آخرین ویروس کره خاکی در تهدید جان انسانها نخواهد بود.
- مرام ، اخلاق، عملکرد و نحوه تهدید جان انسانها توسط اکثر ویروس ها مشابه یکدیگر میباشد.
- بنابراین حداقل یکبار با رفتار و تهدید آنها بر جسم و جان مان آشنا شویم.