کم خونی بعد از زایمان، چه پیامدهایی دارد؟

در دوران بارداری نیاز بدن به آهن به دلیل افزایش حجم خون، نیاز جنین برای ساخت سلول‌های خونی و حجمی از خون که در طی زایمان از دست می‌رود، به نحو شگرفی افزایش می‌یابد. کم‌خونی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات شایع بهداشتی در جوامع در حال توسعه و به نسبت کمتر در جوامع توسعه یافته است که در گروه زنان سنین باروری به دلیل پشت سر گذاشتن سیکل‌های قاعدگی و بارداری بیشتر به چشم می‌خورد. کم‌خونی به ویژه کم‌خونی فقر آهن شایع‌ترین اختلال خونی دوران بارداری است که طبق منابع معتبر علمی به صورت هموگلوبین (پروتئین آهن دار که در گلبول‌های قرمز خون موجود است) کمتر از ۱۱ گرم در سه ماهه اول و سوم بارداری و کمتر از ۵/۱۰ گرم در سه ماهه دوم بارداری تعریف می‌شود. علل ایجاد کم خونی در دوران حاملگی و شیوع آنها به عوامل متعددی مانند ناحیه جغرافیایی، قومیت، وضعیت تغذیه‌ای و وضعیت آهن قبل از حاملگی و مصرف مکمل‌های آهن در دوران بارداری بستگی دارد. کم‌خونی به دو صورت ارثی که شایع‌ترین فرم آن تالاسمی‌ها و غیر ارثی (اکتسابی) که اغلب ناشی از فقر آهن و خونریزی است، دیده می‌شود.

پیامدهای کم‌خونی در دوران بارداری

مطالعات گسترده در این زمینه به انجام رسیده است و محققان به این نتیجه دست یافته‌اند که در زنان باردار کم‌خونی که هیچ‌گونه مکمل آهنی در دوران بارداری دریافت نمی‌کنند یا مصرف مکمل در آنها به طور نامنظم است به دلیل کاهش اکسیژن رسانی به جنین خطر زایمان زودرس، مقاومت کمتر به دنبال خونریزی زایمان و در نوزادان آنها وزن کم هنگام تولد، محدودیت رشد داخل رحم و همچنین بهره هوشی کمتر در سنین کودکی به مراتب بیشتر است.

تشخیص کم‌خونی در دوران بارداری

در اوائل بارداری و همچنین در۷ ماهگی (هفته‌های ۲۸-۲۴ بارداری) آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) توسط پزشک درخواست و بر اساس نتیجه آزمایش درمان لازم قرار داده می‌شود.

در مادران زیر نیاز به مصرف آهن در قیاس با سایر مادران به مراتب بیشتر است:

مادران نوجوان

مادرانی که جثه بزرگ دارند

بارداری های دوقلویی و چند قلویی

مادرانی که مصرف قرص آهن در آنها نامنطم است

مادرانی که از اواخر بارداری شروع به مصرف مکمل‌های آهن کرده‌اند

مادرانی که از تغذیه خوب و سالمی برخوردار نیستند

منابع غذایی غنی از آهن و مجاز در دوران بارداری

گوشت قرمز، مرغ و ماهی

سبزی‌های برگ تیره مانند اسفناج، جعفری و سبزی‌هایی مانند کلم بروکلی

مغزهایی مانند پسته به ویژه پسته خام

میوه‌هایی مانند انار خون ساز هستند و میوه‌هایی همچون پرتقال، لیمو، کیوی و گریپ فروت به عنوان منبع عالی ویتامین C به جذب آهن در بدن کمک می‌کنند.

حبوبات به ویژه عدس

نکات مهم

مصرف دل، جگر و قلوه در دوران بارداری به دلیل وجود مقادیر زیاد مواد هورمونی و ویتامین‌A که آسیب جنینی را در پی دارند، ممنوع است.

بهترین زمان برای مصرف آهن شب‌ها و با معده خالی است اما گاهاً مصرف قرص آهن با معده خالی در برخی از زنان موجب حالت تهوع می‌شود که در این شرایط بهتر است بعد از غذا میل شود؛ اگر با این شرایط نیز غیر قابل تحمل باشد بهتر است با مشورت پزشک از انواع دیگر مکمل‌های آهن استفاده شود.

بهتر است قرص آهن ترجیحاً با آب و در صورت عدم تحمل، با آب‌میوه‌های حاوی ویتامین‌C ‌مانند آب پرتقال یا لیمو میل شود.

کلسیم موجود در شیر، ماست و دوغ و کافئین موجود در شکلات، چای، قهوه و سایر نوشیدنی‌های کافئین دار با جذب آهن تداخل کرده و توصیه می‌شود حداقل تا یک ساعت قبل و بعد از مصرف قرص آهن یا غذاهای غنی از آهن مصرف نشوند.

پخت و پز و سرخ کردن سبزیجات موجب تخریب آهن موجود در آنها می‌شود؛ بنابراین بهتر است سبزیجات به صورت خام مصرف شوند.

پیشگیری و درمان کم خونی در دوران بارداری

مصرف مرتب، روزانه و به هنگام مکمل‌های حاوی آهن

مصرف قرص آهن حتی در زنان بارداری که مبتلا به کم‌خونی نیستند از هفته ۱۶ بارداری به بعد الزامی است؛ زیرا در کل دوران بارداری بدن نیاز به ۱۰۰۰ میلی‌گرم آهن دارد و تنها تعداد اندکی از زنان دارای ذخایر کافی آهن و یا مصرف کافی آهن غذایی برای تأمین این میزان هستند. دوز داروی مصرفی در روز بسته به نظر پزشک بر اساس میزان هموگلوبین موجود در آزمایش خون و شرایط فردی که هر مادر باردار دارد، متفاوت است.

داشتن تعادل و تنوع در تغذیه و گنجاندن مواد غذایی حاوی آهن و جاذب آهن در رژیم غذایی