معجزه بازی در کودکان، توصیه های روان شناسان برای والدین

روانشناسان دوره کودکی را دوره بازی کردن نامیده اند. از سنین ۳و ۴ سالگی کودک بتدریج به بازی های گروهی و اجتماعی روی می آورد.

کتاب رفتار والدین با فرزندان: روانشناسان دوره کودکی را دوره بازی کردن نامیده اند. بازی کودک ابتدا با اشیاء است و سپس شامل انسان ها می شود. از سنین ۳و ۴ سالگی کودک بتدریج به بازی های گروهی و اجتماعی روی می آورد؛ در این گونه بازی ها کودک رفتار با دیگران را تمرین می کند و با اصول زندگی جمعی و چگونگی رفتار با دیگران بتدریج آشنا می شود و این، به رشد اجتماعی و اخلاقی او کمک می کند.

بازی حس کنجکاوی، ابتکار و خلاقیت کودک را برمی انگیزد و به رشد ذهنی او کمک می کند.

کودکان را هنگام بازی بهتر و دقیق تر می توان شناخت.نقش هایی که کودکان در بازی بر عهده می گیرند و رفتارهای آنها در این هنگام نشان دهنده عوالم درونی آنهاست.

کودکانی که از توجه کافی در خانواده برخوردار نیستند یا مورد تبعیض واقع شده اند؛ کودکانی که احساس امنیت نمی کنند یا مورد تنبیه زیاد قرار می گیرند، در بازی ها حالت اضطراب و احساس تنهایی را منعکس می کنند که باید برای رفع آن کوشید.

بازی به حفظ سلامت جسمی و عصبی کودک نیز کمک می کند. این جنبه در پسران که به جنب وجوش و تحرک بیشتری نیاز دارند ، اهمیتی بیشتر دارد. از این رو، محیط زندگی کودکان و بویژه پسران باید طوری باشد که بتوانند از تحرک کافی برخوردار باشند. متاسفانه سبک زندگی شهری، بویژه زندگی آپارتمانی چنان است که این نیاز ضروری کودکان را رفع نمی کند.

کودکانی که در آپارتمان ها و در محیط های محدود زندگی می کنند، باید از امکانات پارک و امثال آن برای بازی و جست و خیز استفاده کنند اما هرگز نباید کودکان را در محیط های نامناسب و در کوچه و خیابان رها کرد تا به بازی و جست وخیز بپردازند.

همبازی شدن با کودکان

یکی از مسائل اساسی در تربیت کودکان این است که پدر و مادر یا مربی بتواند خود را تا سر حدّ طفولیت پایین آورد و هم سطح کودک کند.

در تعالیم اسلامی نیز توصیه های زیادی در این زمینه وجود دارد.

پیامبر اکرم (ص) می فرماید:

من کان له ولد صبا

هر که کودکی دارد باید در راه تربیت او، خود را تا سر حدّ کودکی برساند (خود را به دنیای او هماهنگ ساخته، رفتاری که در خور درک اوست پیش گیرد).

در روایات دیگر نیز به داشتن رفتار مناسب با کودک و از جمله همبازی شدن با او توصیه شده است. همبازی شدن با کودک علاوه بر اینکه او را غرق لذت و شادی می کند و صیمیت را افزایش می دهد، اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی را در کودک تقویت می کند. علاوه بر آن، در ضمن بازی بسیاری از اصول اخلاقی را می توان بطور مستقیم و غیرمستقیم به کودک آموزش داد و این فرصت مناسبی است که نباید آن را از دست داد. بنابراین:

یکی از روش های پرورش شخصیت کودکان، شرکت در بازی آنهاست.

مطالعه در زندگانی عملی پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) نشان می دهد که آنها توجّه خاصی به همبازی شدن با کودکان داشتند و آن را وسیله مناسبی برای پرورش شخصیت آنها می دانستند.

مهمترین ویژگی این دوران

هفت سال اول زندگی دوره ای است که در آن کودک از آموزش جدّی و رسمی معاف است. در این دوره وی از آزادی عمل بیشتری برخوردار است و نباید تکلیف شاقّی را بر او تحمیل کرد؛ از این رو گفته می شود که کودک در این دوره تکلیف پذیر نیست. در روایات اسلامی با تعبیراتی گوناگون از این دوره یاد کرده اند که جلوه هایی متفاوت از شخصیت روانی کودک را نشان می دهد.

از مجموعه این تعبیرات که با پیشرفته ترین یافته های روانشناسی نیز تایید می شوند چنین برمی آید که در این دوره کودک از یک طرف موجود بسیار با ارزشی است که باید در خانواده گرامی داشته شود و مورد مهر و محبت و احترام والدین خود باشد؛ از سوی دیگر نباید به او سختگیری شود و برنامه های جدّی و احیاناً سنگین از لحاظ تعلیم و تربیت بر دوش ناتوان او تحمیل شود.

جدی ترین کار کودک در این دوره، بازی است. یافته های روانشناسی نیز این مطالب را تایید و بر آن تاکید دارند؛ از این رو مناسب ترین محل برای پرورش کودک در این دوره خانواده است؛ زیرا هیچ کار نمی تواند از لحاظ ارضای عاطفی کودک جای محیط پرمهر و امن خانواده را بگیرد. علاوه بر این، چه بسا در مهدهای کودک با برنامه های رسمی کودک را خسته کنند.

همچنین از این تعبیرات می توان دریافت که در این دوران باید بیشتر از تشویق استفاده کرد و کاربرد تنبیه جز در موارد استثنایی مجاز نیست. بویژه تنبیه بدنی در این دوره روش تربیتی بسیار نادرستی است.

کودکانی که در این دوره زیاد تنبیه می شوند در آینده مشکلات رفتاری بیشتری پیدا می کنند.

تنبیه هایی که در این دوره در نظر گرفته می شوند باید با توان محدود جسمی و روانی کودک تناسب داشته باشد و لذا تنبیه شدید در این دوره به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

در این دوران والدین باید وقت بیشتری را با کودکان خود صرف کنند و به نیازهای آنها بیشتر توجه کنند. روابط والدین با کودک، در این سنین از اهمیتی ویژه برخوردار است. کودک در سایه روابطی گرم و عاطفی با والدین خود باید از محبت و امنیت کافی بهره مند شود.

کودکانی که در دوران قبل از دبستان از امنیت و محبت کافی برخوردار نمی شوند ، آسیب هایی بر آنها وارد می شود که بندرت در دوره های بعد قابل جبران است.

از مسائل مهم و اساسی در اواخر این دوره، آماده کردن طفل برای ورود به مدرسه است. مدرسه محیطی جدید است که کودک با ورود به آن، به دنیایی تازه دست می یابد.

امروزه دوره آمادگی را که در آن کودکان از آزادی عمل بیشتری نسبت به مدرسه برخوردارند ، حلقه واسط بین خانه و مدرسه قرار داده اند تا این تغییر محیط برای کودک بتدریج و آرام آرام صورت بگیرد.

حضور در این دوره به رشد اجتماعی کودک نیز کمک می کند و او را آماده روابط اجتماعی با همسالان در محیط مدرسه می کند.والدین باید چنان زمینه سازی کنند که محیط مدرسه برای کودک محیطی اضطراب آور نباشد.