عوامل ایجاد یائسگی زودرس، چیست؟
یائسگی زودرس یا نارسایی زودرس تخمدان به طور کلی برای توصیف شرایط یکسان نیز استفاده می‌شوند.
یائسگی زودرس یا نارسایی زودرس تخمدان به طور کلی برای توصیف شرایط یکسان نیز استفاده می‌شوند. از تفاوت‌های مهم آن با یائسگی طبیعی آن است که یائسگی طبیعی معمولاً در انگلستان در میانگین سنی ۵۳ -۵۱ سال رخ می‌دهد.
سن عامل مهم و کلیدی است. نارسایی‌های زودرس تخمدان، در سنین پایین‌تر از سن یائسگی، طبیعی و معمولاً در دهه‌های ۲۰، ۳۰ یا ۴۰ سالگی رخ می‌دهد. یائسگی زودرس برای توصیف یائسگی قبل از سن ۴۵ سال و POI معمولاً هنگامی رخ می‌دهد که سن کمتر از ۴۰ سال باشد.
در تعریف ساده POI می‌توان گفت که تخمدان‌ها به درستی کار نمی‌کنند. تخمدان‌ها تولید تخمک‌ها را دهه‌ها یا سال‌ها متوقف یا کم می‌کنند. همچنین تخمدان‌ها قادر به تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون که به سلامت زنان کمک می‌کنند، نیستند.
POI با یائسگی که در میانگین سنی ۵۲ رخ می‌دهد، متفاوت است. POI در سنین جوانی رخ می‌دهد اما عملکرد تخمدان‌ها به طور کامل متوقف نمی‌شود. این بدین معنی است که عملکرد تخمدان‌ها در طول زمان در نوسان است، گاهی اوقات در طول دوران قاعدگی، تخمک‌گذاری، بارداری و یا چند سال پس از آن تشخیص داده می‌شود.
عوامل ایجاد POI:
POI به چند دلیل رخ می‌دهد. یک نوع از POI به نام POI خود به‌خود یا ایدیوپاتیک نامیده می‌شود. برخی از علل شناسایی این بیماری عبارتند از:
بیماری خود ایمنی:
اختلالات خود ایمنی شرایطی است که در آن سیستم ایمنی بدن، می‌تواند بافت خود بدن را مورد حمله قرار دهد. اگر این حمله به تخمدان‌ها باشد، می‌تواند منجر به POI گردد. تصور بر این است که حدود ۵% از زنان به علت مبتلا به بیماری خود ایمنی به POI دچار می‌شوند. POI با اختلالات دیگر خود ایمنی مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت نوع ۱ و بیماری آدیسون نیز در ارتباط می‌باشد.
علل ژنتیکی:
ناهنجاری در کروموزوم جنسی زن (کروموزوم X) و یا دیگر ژن‌های مؤثر بر جنسیت، می‌تواند بر عملکرد هورمون‌ها تأثیر گذاشته و سبب ایجاد POI و بسیاری از نواقص ژنتیکی دیگر شود. شایع‌ترین این نواقص، سندروم TURNER بوده که در آن یکی از کروموزوم‌های X وجود ندارد. POI گاهی با شرایط نادر مثل گالاکتوسمی و سندروم X همراه است. علل ژنتیکی معمولاً در زنان با سابقه خانوادگی POI و در زنانی که بیماری در سنین پایین (به عنوان مثال در نوجوانان و یا کمتر از ۲۰ سال) و یا حتی قبل از آغاز دوره قاعدگی تشخیص داده می‌شود، شایع است.
عفونت:
گزارش‌هایی مبنی بر ایجاد POI بعد از بیماری‌های عفونی چون اوریون، سل و مالاریا وجود دارد که البته بسیار نادر است.
عمل جراحی:
عمل جراحی به منظور برداشتن تخمدان‌ها، قبل از سن ۴۰ سالگی شکل دیگری از POI است. این حذف ناگهانی هورمون‌های تخمدان اغلب منجر به شروع ناگهانی علائم یائسگی می‌گردد. برداشتن تخمدان‌ها (با یا بدون هیسترکتومی)، می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله سرطان تخمدان، کیست تخمدان، آندومتریوز و یا سندرم قاعدگی باشد. امیدواریم که این نوع عمل جراحی از قبل، برنامه‌ریزی شده باشد تا شما فرصت آن‌را داشته باشید که در مورد گزینه‌های جایگزین هورمون، در زمان کوتاهی بعد از عمل جراحی، برای به حداقل رساندن علائم یائسگی با پزشک خود مشورت کنید.
درمان سرطان:
درمان‌های دیگر سرطان مانند شیمی‌درمانی یا پرتو‌درمانی، می‌تواند منجر به صدمه دائمی یا موقت به تخمدان‌ها و در نتیجه POI شود. شانس صدمه به تخمدان‌ها ناشی از شیمی‌درمانی، به عواملی چون دوز داروی شیمی‌درمانی، طول مدت درمان و محل رادیوتراپی و سن فرد بیمار بستگی دارد.
هورمون استروژن:
استروژن هورمون اصلی جنسی زنانه است که توسط تخمدان‌ها ترشح شده و برای رشد تخمک‌ها و روند تولید مثل حیاتی است. این هورمون نقش اساسی را در حفظ سلامت قلب و عروق و استخوان در هماهنگی با بافت‌های دیگر در سرتاسر بدن ایفا می‌کند.
استروژن تنها یک هورمون نبوده بلکه ترکیبی از سه هورمون می‌باشد:
استرادیول بخش اصلی و قوی‌ترین بخش از استروژن را تشکیل می‌دهد که نقش عمده‌ای را در دوران بلوغ ایفا می‌کند. این هورمون سبب بزرگ شدن رحم و ضخیم شدن پوشش دیواره آن می‌گردد (آندومتر). همچنین تخمدان‌ها توسط این هورمون به هیپوتالاموس و هیپوفیز سیگنال می‌فرستند که فولیکول‌های تخمک تحریک شده و تولید هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) کند شود. استروژن از طریق غدد آدرنال و سلول‌های چربی، مولد استروژن تولید می‌شوند. استریول از استرودیول و استرون توسط کبد تولید می‌شوند.
هورمون پروژسترون:
پروژسترون هورمون زنانه‌ای است که توسط تخمدان‌ها تولید می‌شود. از مهم‌ترین وظایف آن، کمک به حفظ بارداری است. این هورمون در نیمه دوم سیکل قاعدگی از جسم زرد (Corpus luteum) ترشح می‌شود و به رحم سیگنال می‌فرستد تا تخمک را آزاد کند.
هورمون تحریک‌کننده فولیکول:
هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) توسط غده هیپوفیز ترشح شده که به تخمدان‌ها جهت تحریک فولیکول می‌روند. هنگامی که سطح FSH افزایش می‌یابد، برخی از تخمک‌ها به سطوح پایین استروژن پاسخ می‌دهند. با این کار تخمدان‌ها با غده هیپوفیز که فولیکول‌های تخمک را تحریک می‌کنند، ارتباط برقرار کرده و رهایش هورمون FSH آهسته می‌شود. با این حال زمانی که ذخیره فولیکول‌های تخمک کم است و آن‌ها نسبت به تحریک بی‌توجه هستند، غده هیپوفیز از طریق تولید بیشتر FSH هر ماه این کمبود را جبران می‌کند و در نتیجه سطح کلی FSH افزایش می‌یابد.
اگر شما زیر ۴۰ سال هستید و هیچ دوره یا دوره نادر نداشته‌اید و سطح FSH شما بالای ۳۰ iu/l می‌باشد، شما مشکوک به POI هستید. تست FSH بدون داشتن علائم یائسگی به‌عنوان نتیجه قطعی محسوب نمی‌شود زیرا میزان FSH همواره در نوسان است. در نتیجه این تست باید ۶ - ۴ هفته به منظور تأیید تشخیص، تکرار شود.
هورمون LH - Lutenizing
این هورمون توسط غده هیپوفیز ترشح شده و وارد جریان خون شده و سبب تخمک‌گذاری می‌شود، یعنی فولیکول‌های فعال ترکیده و تخمک آزاد می‌شود. کیسه فولیکول ترکیده، زرد شده و جسم زرد نامیده می‌شود و با توجه به این عمل پروژسترون تولید می‌گردد. در POI میزان هورمون LH بالا است اما به میزان کمتراز FSH.
هورمون تستوسترون:
هرچند که تستوسترون به عنوان یک هورمون مردانه شناخته می‌شود اما این هورمون در زنان هم بسیار نقش مهمی را ایفا می‌کند، که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سلامت جنسی، میزان میل جنسی، قدرت استخوان‌ها و انرژی اشاره کرد. تقریبا نیمی از تستوسترون توسط تخمدان‌ها و نیمی دیگر توسط غده آدرنال تولید می‌شوند. سطح تستوسترون به تدریج با افزایش سن کاهش می‌یابد اما در برخی موارد با برداشتن تخمدان‌ها از طریق عمل جراحی، می‌تواند ناگهان دچار افت ۵۰% بشوند. در تحقیقات نشان داده شده است، زنان مبتلا به POI در مقایسه با زنان هم سن خود، سطح تستوسترون پایین‌تری دارند.
سن عامل مهم و کلیدی است. نارسایی‌های زودرس تخمدان، در سنین پایین‌تر از سن یائسگی، طبیعی و معمولاً در دهه‌های ۲۰، ۳۰ یا ۴۰ سالگی رخ می‌دهد. یائسگی زودرس برای توصیف یائسگی قبل از سن ۴۵ سال و POI معمولاً هنگامی رخ می‌دهد که سن کمتر از ۴۰ سال باشد.
در تعریف ساده POI می‌توان گفت که تخمدان‌ها به درستی کار نمی‌کنند. تخمدان‌ها تولید تخمک‌ها را دهه‌ها یا سال‌ها متوقف یا کم می‌کنند. همچنین تخمدان‌ها قادر به تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون که به سلامت زنان کمک می‌کنند، نیستند.
POI با یائسگی که در میانگین سنی ۵۲ رخ می‌دهد، متفاوت است. POI در سنین جوانی رخ می‌دهد اما عملکرد تخمدان‌ها به طور کامل متوقف نمی‌شود. این بدین معنی است که عملکرد تخمدان‌ها در طول زمان در نوسان است، گاهی اوقات در طول دوران قاعدگی، تخمک‌گذاری، بارداری و یا چند سال پس از آن تشخیص داده می‌شود.
عوامل ایجاد POI:
POI به چند دلیل رخ می‌دهد. یک نوع از POI به نام POI خود به‌خود یا ایدیوپاتیک نامیده می‌شود. برخی از علل شناسایی این بیماری عبارتند از:
بیماری خود ایمنی:
اختلالات خود ایمنی شرایطی است که در آن سیستم ایمنی بدن، می‌تواند بافت خود بدن را مورد حمله قرار دهد. اگر این حمله به تخمدان‌ها باشد، می‌تواند منجر به POI گردد. تصور بر این است که حدود ۵% از زنان به علت مبتلا به بیماری خود ایمنی به POI دچار می‌شوند. POI با اختلالات دیگر خود ایمنی مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت نوع ۱ و بیماری آدیسون نیز در ارتباط می‌باشد.
علل ژنتیکی:
ناهنجاری در کروموزوم جنسی زن (کروموزوم X) و یا دیگر ژن‌های مؤثر بر جنسیت، می‌تواند بر عملکرد هورمون‌ها تأثیر گذاشته و سبب ایجاد POI و بسیاری از نواقص ژنتیکی دیگر شود. شایع‌ترین این نواقص، سندروم TURNER بوده که در آن یکی از کروموزوم‌های X وجود ندارد. POI گاهی با شرایط نادر مثل گالاکتوسمی و سندروم X همراه است. علل ژنتیکی معمولاً در زنان با سابقه خانوادگی POI و در زنانی که بیماری در سنین پایین (به عنوان مثال در نوجوانان و یا کمتر از ۲۰ سال) و یا حتی قبل از آغاز دوره قاعدگی تشخیص داده می‌شود، شایع است.
عفونت:
گزارش‌هایی مبنی بر ایجاد POI بعد از بیماری‌های عفونی چون اوریون، سل و مالاریا وجود دارد که البته بسیار نادر است.
عمل جراحی:
عمل جراحی به منظور برداشتن تخمدان‌ها، قبل از سن ۴۰ سالگی شکل دیگری از POI است. این حذف ناگهانی هورمون‌های تخمدان اغلب منجر به شروع ناگهانی علائم یائسگی می‌گردد. برداشتن تخمدان‌ها (با یا بدون هیسترکتومی)، می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله سرطان تخمدان، کیست تخمدان، آندومتریوز و یا سندرم قاعدگی باشد. امیدواریم که این نوع عمل جراحی از قبل، برنامه‌ریزی شده باشد تا شما فرصت آن‌را داشته باشید که در مورد گزینه‌های جایگزین هورمون، در زمان کوتاهی بعد از عمل جراحی، برای به حداقل رساندن علائم یائسگی با پزشک خود مشورت کنید.
درمان سرطان:
درمان‌های دیگر سرطان مانند شیمی‌درمانی یا پرتو‌درمانی، می‌تواند منجر به صدمه دائمی یا موقت به تخمدان‌ها و در نتیجه POI شود. شانس صدمه به تخمدان‌ها ناشی از شیمی‌درمانی، به عواملی چون دوز داروی شیمی‌درمانی، طول مدت درمان و محل رادیوتراپی و سن فرد بیمار بستگی دارد.
هورمون استروژن:
استروژن هورمون اصلی جنسی زنانه است که توسط تخمدان‌ها ترشح شده و برای رشد تخمک‌ها و روند تولید مثل حیاتی است. این هورمون نقش اساسی را در حفظ سلامت قلب و عروق و استخوان در هماهنگی با بافت‌های دیگر در سرتاسر بدن ایفا می‌کند.
استروژن تنها یک هورمون نبوده بلکه ترکیبی از سه هورمون می‌باشد:
استرادیول بخش اصلی و قوی‌ترین بخش از استروژن را تشکیل می‌دهد که نقش عمده‌ای را در دوران بلوغ ایفا می‌کند. این هورمون سبب بزرگ شدن رحم و ضخیم شدن پوشش دیواره آن می‌گردد (آندومتر). همچنین تخمدان‌ها توسط این هورمون به هیپوتالاموس و هیپوفیز سیگنال می‌فرستند که فولیکول‌های تخمک تحریک شده و تولید هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) کند شود. استروژن از طریق غدد آدرنال و سلول‌های چربی، مولد استروژن تولید می‌شوند. استریول از استرودیول و استرون توسط کبد تولید می‌شوند.
هورمون پروژسترون:
پروژسترون هورمون زنانه‌ای است که توسط تخمدان‌ها تولید می‌شود. از مهم‌ترین وظایف آن، کمک به حفظ بارداری است. این هورمون در نیمه دوم سیکل قاعدگی از جسم زرد (Corpus luteum) ترشح می‌شود و به رحم سیگنال می‌فرستد تا تخمک را آزاد کند.
هورمون تحریک‌کننده فولیکول:
هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) توسط غده هیپوفیز ترشح شده که به تخمدان‌ها جهت تحریک فولیکول می‌روند. هنگامی که سطح FSH افزایش می‌یابد، برخی از تخمک‌ها به سطوح پایین استروژن پاسخ می‌دهند. با این کار تخمدان‌ها با غده هیپوفیز که فولیکول‌های تخمک را تحریک می‌کنند، ارتباط برقرار کرده و رهایش هورمون FSH آهسته می‌شود. با این حال زمانی که ذخیره فولیکول‌های تخمک کم است و آن‌ها نسبت به تحریک بی‌توجه هستند، غده هیپوفیز از طریق تولید بیشتر FSH هر ماه این کمبود را جبران می‌کند و در نتیجه سطح کلی FSH افزایش می‌یابد.
اگر شما زیر ۴۰ سال هستید و هیچ دوره یا دوره نادر نداشته‌اید و سطح FSH شما بالای ۳۰ iu/l می‌باشد، شما مشکوک به POI هستید. تست FSH بدون داشتن علائم یائسگی به‌عنوان نتیجه قطعی محسوب نمی‌شود زیرا میزان FSH همواره در نوسان است. در نتیجه این تست باید ۶ - ۴ هفته به منظور تأیید تشخیص، تکرار شود.
هورمون LH - Lutenizing
این هورمون توسط غده هیپوفیز ترشح شده و وارد جریان خون شده و سبب تخمک‌گذاری می‌شود، یعنی فولیکول‌های فعال ترکیده و تخمک آزاد می‌شود. کیسه فولیکول ترکیده، زرد شده و جسم زرد نامیده می‌شود و با توجه به این عمل پروژسترون تولید می‌گردد. در POI میزان هورمون LH بالا است اما به میزان کمتراز FSH.
هورمون تستوسترون:
هرچند که تستوسترون به عنوان یک هورمون مردانه شناخته می‌شود اما این هورمون در زنان هم بسیار نقش مهمی را ایفا می‌کند، که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سلامت جنسی، میزان میل جنسی، قدرت استخوان‌ها و انرژی اشاره کرد. تقریبا نیمی از تستوسترون توسط تخمدان‌ها و نیمی دیگر توسط غده آدرنال تولید می‌شوند. سطح تستوسترون به تدریج با افزایش سن کاهش می‌یابد اما در برخی موارد با برداشتن تخمدان‌ها از طریق عمل جراحی، می‌تواند ناگهان دچار افت ۵۰% بشوند. در تحقیقات نشان داده شده است، زنان مبتلا به POI در مقایسه با زنان هم سن خود، سطح تستوسترون پایین‌تری دارند.
منبع:
دکتر رضا نصر
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼