علت کاهش تعداد اسپرم

کاهش تعداد اسپرم به این معنی‌ است که تعداد اسپرم‌ های موجود در مایعی که طی ارگاسم دفع می ‌کنید (منی)، کمتر از حالت عادی باشد.
به کاهش تعداد اسپرم، الیگواسپرمی (oligospermia) هم می‌گویند. به عدم وجود اسپرم در مایع انزالی نیز آزواسپرمی (azoospermia) گفته ‌می‌شود. در صورتی که تعداد اسپرم‌های موجود در مایع انزالی شما کمتر از ۱۵ میلیون در هر میلی‌لیتر باشد، شما دچار الیگواسپرمی هستید.
کمبود تعداد اسپرم احتمال بارور شدن تخمک شریک جنسی توسط اسپرم‌های شما و در نتیجه، بارداری را کاهش می‌دهد. با این حال، هنوز هم تعداد زیادی از مردانِ دچار کمبود اسپرم، قادرند پدر شوند.

علائم
های بیضه یا مشکلی که مسیر حرکت اسپرم‌ها را مسدود می‌کند، ممکن است سبب بروز علائمی شوند.
علائم کاهش تعداد اسپرم ممکن است شامل موارد زیر شوند:
مشکلاتی در عملکرد جنسی؛ مثلاً: کاهش میل جنسی یا اختلال نعوظ
درد، ورم یا وجود توده‌ای در ناحیه‌ٔ بیضه
کم‌پشت شدن موی صورت و بدن یا سایر علائم ناهنجاری‌های کروموزومی یا هورمونی

زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که پس از یک سال یا کمتر، مقاربت منظم و محافظت‌نشده انجام داده اما بچه‌دار نشوید یا علائم زیر را داشته باشید، به پزشک مراجعه کنید
مشکلات نعوظی یا انزالی، کاهش میل جنسی یا سایر مشکلات مربوط به عملکرد جنسی
درد، ناراحتی، ورم یا وجود توده‌ای در ناحیه‌ٔ بیضه
داشتن سابقه‌ٔ مشکلات بیضه، پروستات و مشکلات جنسی
عمل جراحی کشاله‌ٔ ران، بیضه، پنیس (آلت تناسلی مردانه) یا کیسهٔ‌ بیضه

علل
تولید اسپرم فرآیندی پیچیده است و نیازمند عملکرد طبیعی بیضه‌ها و غدد هیپوتالاموس و هیپوفیز (ارگان‌هایی در مغز که آغازگر فرآیند تولید اسپرم هستند) است. پس از تولید اسپرم در بیضه‌ها، لوله‌های ظریفی آن‌ها را حمل می‌کنند تا اینکه با منی ترکیب شوند و طی انزال از آلت تناسلی خارج گردند. اگر در هر کدام از فرآیندهای فوق مشکلی رخ دهد، تولید اسپرم‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
همچنین ممکن است در شکل (مورفولوژی)، حرکت و عملکرد اسپرم‌ها هم مشکلاتی به وجود بیاید.
البته غالباً علت کمبود تعداد اسپرم مشخص نیست.

علل پزشکی
کمبود تعداد اسپرم می‌تواند ناشی از بعضی از بیماری‌ها و روش‌های درمانی باشد. برخی از این موارد عبارتند از:
واریکوسل. واریکوسل (تورم ورید‌های بیضه) شایع‌ترین عامل قابل درمان ناباروری در مردان است؛ هر چند دلیل اصلی اینکه واریکوسل سبب ناباروری می‌شود مشخص نیست اما احتمالاً این موضوع به دمای غیرعادی بیضه‌ها مربوط باشد. واریکوسل منجر به کاهش کیفیت اسپرم‌ها می‌شود.
عفونت. بعضی از عفونت‌ها می‌توانند تولید یا سلامت بیضه‌ها را تحت تأثیر قرار دهند یا با ایجاد آسیب‌هایی باعث انسداد مسیر عبور اسپرم‌ها شوند. از جمله‌ این عفونت‌ها می‌توان به التهاب اپی‌دیدیم (اپی‌دیدیمیت)، التهاب بیضه (اورکیت) و بعضی از عفونت‌های منتقله از راه جنسی، مثل: سوزاک و HIV اشاره کرد. اگرچه بعضی از عفونت‌ها آسیبی دائمی به بیضه‌ها وارد می‌کنند ولی در اغلب موارد می‌توان اسپرم‌ها را استخراج کرد.
مشکلات انزالی. انزال رتروگراد (پس‌رونده) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن، طی ارگاسم، منی به جای اینکه از نوک آلت تناسلی خارج شود، وارد مثانه می‌گردد. مشکلات مختلفی می‌توانند سبب انزال رتروگراد (پس‌رونده) یا عدم انزال شوند؛ مثلاً: دیابت، آسیب‌های نخاعی و جراحی مثانه، پروستات یا میزراه.
مصرف بعضی از داروها هم ممکن است منجر به مشکلات انزالی شود؛ مثلاً: داروهای کاهش فشار خون که به آن‌ها آلفا بلاکر (alpha blocker) هم گفته‌ می‌شود. برخی از مشکلات انزالی قابل درمان هستند و برخی دیگر خیر. در بیشتر مواردِ مشکلات انزالی غیرقابل درمان، هنوز هم می‌توان اسپرم‌ها را مستقیماً از بیضه‌ها استخراج کرد.
آنتی‌بادی‌هایی که به اسپرم‌ها حمله می‌کنند. آنتی‌بادی‌های ضداسپرم، گروهی از سلول‌های سیستم ایمنی هستند که به اشتباه اسپرم‌ها را به عنوان عوامل مهاجم تلقی می‌کنند و اقدام به نابودی آن‌ها می‌نمایند.
تومورها. سرطان‌ها و تومورهای خوش‌خیم می‌توانند از طریق غدد ترشح‌کننده‌ٔ هورمون‌های مرتبط با تولید مثل (مثل: غده‌ٔ هیپوفیز) یا از طرق ناشناخته، به طور مستقیم روی دستگاه تولید مثلی مردان تأثیر بگذارند.
بیضه‌های نزول‌نکرده. گاهی اوقات در طی تکامل جنینی یک یا هر دو بیضه موفق نمی‌شوند که از شکم به داخل کیسه‌ای که در حالت عادی، بیضه‌ها را در خود نگه‌ می‌دارد (کیسه‌ٔ بیضه) نزول کنند. عامل بیشتر ناباروری‌ها در مردان همین مشکل است.
عدم تعادل هورمونی. هیپوتالاموس، هیپوفیز و بیضه‌ها هورمون‌هایی را ترشح می‌کنند که برای تولید اسپرم ضروری است. وقوع تغییراتی در این هورمون‌ها یا در هورمون‌های سایر سیستم‌ها، مثل: غده‌های تیروئید و فوق‌کلیه، ممکن است در تولید اسپرم‌ اختلال ایجاد نماید.
نقص لوله‌های حمل‌کننده‌ٔ اسپرم. لوله‌های مختلف زیادی اسپرم‌ها را حمل می‌کنند. این لوله‌ها ممکن است بر اثر عوامل متعددی مسدود شوند؛ مثلاً: آسیب‌های غیرعمدی در جراحی، عفونت‌های قبلی، تروما و رشد غیر طبیعی (مثلاً بر اثر فیبروز کیستیک یا بیماری‌های وراثتی مشابه).
انسداد در هر جایی می‌تواند رخ دهد: داخل بیضه‌ها، در لوله‌هایی که اسپرم را از بیضه خارج می‌کنند، در اپی‌دیدیم، در واز دفران، نزدیک مجاری انزالی یا در میزراه.
نقص‌های کروموزومی. بعضی از اختلالات ژنتیکی، مانند: سندرم کلاین‌فلتر (که در آن مردان به جای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y، دو X و یک Y دارند) باعث تکامل غیرعادی دستگاه تناسلی مردان می‌شوند.
بیماری سلیاک. بیماری سلیاک نوعی اختلال گوارشی است که بر اثر حساسیت به گلوتن ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث ناباروری مردان شود. ممکن است با اتخاذ یک رژیم غذایی فاقد گلوتن، باروری فرد ارتقا یابد.
بعضی از روش‌های درمانی. درمان جایگزینی تستسترون، استفاده‌ٔ طولانی‌مدت از استروئیدهای آنابولیک، معالجه‌‌ٔ سرطان (شیمی‌درمانی)، بعضی از داروهای ضدقارچی و آنتی‌بیوتیک‌ها، بعضی از داروهای زخم معده و تعدادی از روش‌های درمانی دیگر، می‌توانند در تولید اسپرم اختلال ایجاد کنند و سبب کاهش باروری مردان شوند.
جراحی‌های قبلی. بعضی از عمل‌های جراحی، مثل: وازکتومی، درمان فتق اینگوینال (مغبنی)، جراحی کیسه‌ٔ بیضه یا بیضه‌ها، جراحی پروستات، جراحی‌های بزرگ شکمی که برای درمان سرطان‌های بیضه و راست‌روده انجام می‌شوند و …، ممکن است باعث عدم حضور اسپرم در مایع انزالی شوند. در بیشتر موارد، می‌توان به کمک عمل جراحی انسدادها را برطرف کرد یا اسپرم‌ها را به طور مستقیم از اپی‌دیدیم و بیضه استخراج نمود.

علل محیطی
قرارگیری در معرض بعضی از عوامل محیطی می‌تواند تولید یا عملکرد بیضه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد؛ این عوامل عبارتند از:
مواد شیمیایی صنعتی. قرارگیری طولانی‌مدت در معرض بنزن، تولوئن، زایلین، علف‎کش‌ها، آفت‌کش‌ها، حلال‌های آلی، مواد رنگ‌آمیزی و سرب، ممکن است سبب کمبود تعداد اسپرم شود.
قرارگیری در معرض فلزات سنگین. قرارگیری در معرض سرب و سایر فلزات سنگین می‌تواند منجر به ناباروری شود.
اشعه‌ٔ ایکس و سایر تشعشعات. قرارگیری در معرض تشعشعات می‌تواند تولید اسپرم‌ها را کاهش دهد؛ بازگشت تولید اسپرم به حالت عادی ممکن است چند سال طول بکشد. قرارگیری در معرض دوز بالای تشعشعات می‌تواند تولید اسپرم را برای همیشه کاهش دهد.
قرارگیری بیضه‌ها در معرض دمای بالا. دماهای بالا تولید و عملکرد اسپرم را مختل می‌کنند. اگرچه پژوهش‌ها محدود و غیرقطعی هستند ولی استفاده‌ٔ زیاد از سونا و جکوزی ممکن است به طور موقت باعث کمبود تعداد اسپرم شود.
همچنین نشستن‌های طولانی‌مدت، پوشیدن لباس‌های تنگ و کار با لپ‌تاپ برای بازه‌های زمانی طولانی ممکن است دمای داخلی کیسه‌ٔ بیضه را افزایش داده و به طور جزئی تولید اسپرم را کاهش دهد.

سلامت سبک زندگی و سایر علل
سایر علل کمبود تعداد اسپرم عبارت‌اند از:
مصرف بعضی از مواد. استروئیدهای آنابولیک که برای افزایش رشد و قدرت عضلات مصرف می‌شوند، می‌توانند سبب کوچک شدن بیضه‌ها و کاهش تولید اسپرم شوند. مصرف کوکائین و ماریجوانا هم ممکن است تعداد و کیفیت اسپرم‌ها را کاهش دهد.
مصرف الکل. مصرف الکل می‌تواند باعث کاهش سطح تستسترون و کاهش تولید اسپرم شود.
شغل. بعضی از مشاغل، مثل: جوشکاری یا مشاغلی که مستلزم نشستن‌های طولانی‌مدت هستند، مانند: رانندگی کامیون، ممکن است سبب افزایش خطر ابتلا به ناباروری شوند. البته در رابطه با این موضوع، داده‌ها ضد و نقیض‌اند.
استعمال دخانیات. تعداد اسپرم‌ها در مردانی که دخانیات مصرف می‌کنند، ممکن است کمتر از آن‌هایی باشد که دخانیات مصرف نمی‌کنند.
فشار عاطفی. فشار شدید یا طولانی‌مدت عاطفی، مانند: داشتن استرس در مورد باروری، ممکن است باعث تداخل در هورمون‌هایی شود که برای تولید اسپرم لازم‌اند.
افسردگی. افسرده‌بودن ممکن است تأثیری منفی بر غلظت اسپرم بگذارد.
وزن. چاقی می‌تواند به چند روش در باروری اختلال ایجاد کند؛ مثلاً: به طور مستقیم بر اسپرم‌ها تأثیر بگذارد و منجر به تغییرات هورمونی‌ای شود که باروری مردان را کاهش می‌دهد.
مسائل مربوط به آزمایش اسپرم. در صورتی که نمونه‌ٔ اسپرم شما به فاصله‌ٔ کوتاهی پس از آخرین انزال یا پس از یک بیماری یا رخداد پراسترس گرفته شود یا اینکه به دلیل دور ریخته‌شدن بخشی از منی در هنگام جمع‌آوری، نمونه شامل تمام مایع انزالی شما نباشد، ممکن است به اشتباه کمبود تعداد اسپرم را در شما تشخیص دهند. به همین دلیل، به طور کلی نمونه‌های مختلفی در یک بازه‌ٔ زمانی از شما گرفته می‌شود و بر اساس نتایج حاصل از آن‌ها، تشخیص نهایی را اعلام می‌کنند.

ریسک ‌فاکتورها
کمبود تعداد اسپرم و سایر مشکلاتی که باعث این کمبود می‌شوند، تعدادی ریسک‌فاکتور دارند؛ این ریسک‌فاکتورها شامل موارد زیر می‌شوند:
استعمال دخانیات
مصرف الکل
مصرف بعضی از مواد مخدر
داشتن اضافه‌وزن
داشتن افسردگی یا استرس شدید
ابتلا به بعضی از عفونت‌ها در گذشته یا در زمان کنونی
قرارگیری در معرض سموم
قرارگیری بیضه‌ها در معرض دمای بالا
داشتن سابقه‌ٔ آسیب‌‌دیدگی بیضه
داشتن مشکلات باروری به طور مادرزادی، یا داشتن یک خویشاوند خونی (مثل: پدر یا برادر) که دچار مشکلات باروری باشد.
داشتن مشکلاتی همچون: تومورها یا بیماری‌های مزمن
تحت درمان قرار گرفتن برای سرطان (مثلاً با شیمی‌درمانی)
مصرف بعضی از داروها
داشتن سابقه‌ٔ وازکتومی یا جراحی ماژور شکم یا لگن
عدم نزول بیضه‌ها در دوران جنینی

عوارض ثانویه
ناباروری ناشی از کمبود تعداد اسپرم می‌تواند هم برای شما و هم برای همسرتان استرس‌زا باشد. عوارض ثانویه‌ٔ آن عبارتند از:
عمل جراحی یا سایر اقدامات درمانی برای برطرف کردن مشکل زمینه‌ای کمبود تعداد اسپرم
روش‌های پرهزینه و پیچیده‌ٔ کمک‌باروری؛ مثل: لقاح آزمایشگاهی (IVF)
استرس ناشی از ناتوانی در بچه‌دار شدن

پیشگیری
برای حفظ باروری، از عواملی که کمیت و کیفیت اسپرم‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند، دوری کنید؛ مثلاً:
از استعمال دخانیات خودداری کنید.
مصرف الکل را محدود یا قطع نمایید.
از مصرف مواد مخدر بپرهیزید.
درباره‌ٔ داروهایی که بر تعداد اسپرم‌ها تأثیر می‌گذارند، با پزشک خود صحبت کنید.
به وزن مناسب برسید.
از قرارگیری در معرض گرما بپرهیزید.
استرس خود را مدیریت کنید.
از قرارگیری در معرض آفت‌کش‌ها، فلزات سنگین و سایر سموم خودداری کنید.