ناباروری اولیه و ثانویه، تعریف علمی

اگر شما و همسرتان برای بچه‌دار شدن با مشکل مواجهید، تنها نیستید. زوج‌های دیگری هم هستند که با آن دست به گریبان‌اند. در این مقاله، اطلاعاتی درباره تعریف ناباروری اولیه و ثانویه به دست می‌آورید.

ناباروری چیست؟

ناباروری یعنی عدم توانایی باردار شدن با وجود داشتن رابطه جنسی مکرر و محافظت‌نشده به مدت حداقل یک سال.
ناباروری ممکن است ناشی از یک مشکل در شما یا همسرتان یا ترکیبی از عواملی باشد که از بارداری جلوگیری می‌کند. خوشبختانه، بسیاری از درمان‌های ایمن و موثر وجود دارد که به طور قابل توجهی شانس باردار شدن شما را افزایش می‌دهد.

علائم ناباروری اولیه و ثانویه

علامت اصلی ناباروری، باردار نشدن است. ممکن است علائم واضح دیگری وجود نداشته باشد. گاهی اوقات، زنان مبتلا به ناباروری ممکن است دوره‌های قاعدگی نامنظم داشته باشند، یا حتی گاهی اوقات پریود نشوند. در برخی موارد، مردان مبتلا به ناباروری ممکن است علائمی از مشکلات هورمونی مانند تغییر در رشد مو یا عملکرد جنسی داشته باشند.
اکثر زوج ها با درمان یا بدون درمان در نهایت بچه‌دار می‌شوند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر کمتر از یک سال است که برای بارداری تلاش می‌کنید لازم نیست در مورد ناباروری به پزشک مراجعه کنید. زنان در صورتی که شرایط زیر را دارند، باید زودتر به پزشک مشورت کنند:

• سن ۳۵ سال یا بیشتر و شش ماه یا بیشتر تلاش کردن برای بارداری
• سن بالای ۴۰سال
• پریودهای نامنظم یا پریود نشدن
• داشتن پریودهای بسیار دردناک
• مشکلات باروری شناخته‌شده
• ابتلا به اندومتریوز یا بیماری التهابی لگن
• تجربه چندین بار سقط جنین
• قرار گرفتن تحت درمان سرطان

مردها هم اگر شرایط زیر را دارند، باید با پزشک مشورت کنند:

• تعداد کم اسپرم یا سایر مشکلات اسپرم
• داشتن سابقه مشکلات بیضه، پروستات یا مشکلات جنسی
• قرار گرفتن تحت درمان سرطان
• بیضه‌های کوچک یا تورم در کیسه بیضه
• داشتن عضوی در خانواده که مشکلات ناباروری دارد

علت‌های ناباروری در زوجین

همه مراحل تخمک‌گذاری و لقاح باید به درستی انجام شود تا باردار شوید. گاهی اوقات مسائلی که باعث ناباروری در زوجین می‌شود در بدو تولد وجود دارد و گاهی در مراحل بعدی زندگی فرد ایجاد می‌شود.
علل ناباروری می‌تواند یک یا هر دو طرف را تحت تاثیر قرار دهد. گاهی اوقات هم هیچ دلیلی برای ناباروری پیدا نمی‌شود.

علل ناباروری مردان

علل ناباروری مردان ممکن است شامل این موارد باشد:

• تولید یا عملکرد غیر طبیعی اسپرم به دلیل بیضه‌های نزول‌نکرده، نقص ژنتیکی، مشکلات سلامتی مانند دیابت، یا
• عفونت‌هایی مانند کلامیدیا، سوزاک، اوریون یا اچ‌آی‌وی.
• بزرگ شدن وریدهای بیضه (واریکوسل) هم می‌تواند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد.
• برخی بیماری‌های ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک، مشکلات ساختاری مانند انسداد در بیضه؛ یا آسیب به اندام‌های تناسلی.

  علل ناباروری می‌تواند یک یا هر دو طرف را تحت تاثیر قرار دهد. گاهی اوقات هم هیچ دلیلی برای ناباروری پیدا نمی‌شود.

• قرار گرفتن بیش از حد در معرض عوامل محیطی خاص مانند آفت‌کش‌ها و سایر مواد شیمیایی و تشعشعات.
• سیگار کشیدن ، مصرف الکل، مصرف مواد مخدر، مصرف داروها برای درمان عفونت‌های باکتریایی، فشار خون بالا و افسردگی هم می‌تواند بر باروری تاثیر بگذارد.
• قرار گرفتن مکرر در معرض گرما مانند سونا یا جکوزی، می‌تواند دمای بدن را افزایش دهد و ممکن است بر تولید اسپرم تاثیر بگذارد.
• آسیب‌های مربوط به سرطان و درمان آن مثل پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی. روش‌های درمان‌ سرطان می‌تواند گاهی تولید اسپرم را به شدت، مختل کند.

علل ناباروری زنان

علل ناباروری زنان می‌توان شامل این موارد باشد:

۱- اختلالات تخمک‌گذاری

اختلالات تخمک‌گذاری که بر آزاد شدن تخمک از تخمدان تاثیر می‌گذارد که شامل اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. هایپرپرولاکتینمی، وضعیتی که در آن پرولاکتین بیش از حد در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد می‌کند. هورمون تیروئید بیش از حد (پرکاری تیروئید) یا بسیار کم (کم‌کاری تیروئید) می‌تواند بر چرخه قاعدگی تاثیر بگذارد یا باعث ناباروری شود. سایر علل زمینه‌ای ممکن است شامل ورزش بیش از حد، اختلالات خوردن یا تومور باشد.
۲- ناهنجاری‌های رحم یا دهانه رحم
از جمله ناهنجاری‌های دهانه رحم، پولیپ در رحم یا شکل رحم. تومورهای غیرسرطانی خوش‌خیم در دیواره رحم ( فیبروم رحم ) ممکن است با انسداد لوله‌های فالوپ یا جلوگیری از کاشت تخمک بارور در رحم، باعث ناباروری شوند.

۳- آسیب یا انسداد لوله فالوپ

آسیب یا انسداد لوله فالوپ که اغلب در اثر التهاب لوله فالوپ ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند ناشی از بیماری التهابی لگن باشد که معمولا در اثر عفونت مقاربتی، اندومتریوز یا چسبندگی ایجاد می‌شود.

۴- آندومتریوز

آندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد می‌کند. این مشکل ممکن است بر عملکرد تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های فالوپ تاثیر بگذارد.

آندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد می‌کند. این مشکل ممکن است بر عملکرد تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های فالوپ تاثیر بگذارد.

۵- نارسایی اولیه تخمدان (یائسگی زودرس)

یائسگی زودرس زمانی است که تخمدان‌ها از کار می‌افتند و قاعدگی قبل از 40سالگی به پایان می‌رسد. اگر چه علت این مشکل اغلب ناشناخته است، عوامل خاصی با یائسگی زودرس مرتبط هستند که می‌توان به بیماری‌های سیستم ایمنی، شرایط ژنتیکی خاص مانند سندرم ترنر، سندرم ایکس شکننده و پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی اشاره کرد.

۶- چسبندگی لگن

چسبندگی به صورت باندهایی است که بین اندام‌ها تشکیل می‌شود، حرکات و عملکرد آن‌ها را محدود می‌کند و باعث درد می‌شود.

۷- سرطان و درمان آن

برخی از سرطان‌ها باروری زنان را مختل می‌کنند. هم پرتودرمانی، هم شیمی‌درمانی می‌توانند بر باروری تاثیر بگذارند.

ناباروری ثانویه چیست؟

ناباروری ثانویه به ناتوانی در باردار شدن پس از زایمان تعریف می‌شود. حتی اگر شما در حال حاضر یک فرزند داشته باشید، ناباروری ثانویه همچنان می‌تواند برایتان دردناک باشد.

علت ناباروری ثانویه چیست؟

پزشکان همیشه از علت ناباروری ثانویه آگاه نمی‌شوند. این احتمال وجود دارد عواملی که می‌توانند باعث ناباروری اولیه شوند، در ناباروری ثانویه هم موثر باشند و برعکس.

۱- سن

با افزایش سن، باروری کاهش می‌یابد و بیشترین کاهش در سن 37سالگی شروع می‌شود. در سن 40سالگی، شانس یک زن برای باردار شدن به طور طبیعی کمتر از 35درصد است.

۲- مشکلات هورمونی

عدم تعادل هورمونی (چه خیلی زیاد باشد یا خیلی کم)، می‌تواند ارتباط مغز و تخمدان را مختل کند. بدون ارسال سیگنال‌های مناسب از مغز، تخمدان این پیام را دریافت نمی‌کند که قرار است هر ماه تخمک آزاد کند. این امکان وجود دارد که برخی از عدم تعادل‌های هورمونی بعدها در زندگی ظاهر شوند. بی‌نظمی‌های هورمونی می‌تواند شامل مشکلات تیروئید، غده هیپوفیز یا تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باشد.

۳- آندومتریوز

آندومتریوز یک بیماری پیشرونده و مزمن است که می‌تواند باعث ایجاد اسکار شود که به طور فیزیکی لوله‌های فالوپ را مسدود می‌کند. 40درصد از زنان مبتلا به ناباروری به آندومتریوز مبتلا هستند .

۴- سابقه عفونت مقاربتی

قرار گرفتن در معرض عفونت‌های مقاربتی مانند سوزاک یا کلامیدیا می‌تواند شما را در معرض خطر ابتلا به بیماری التهابی لگن قرار دهد. این مشکل در زنان زیر 25سال شایع‌تر است، اما می‌تواند زنان را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. بیماری التهابی لگن، در صورت عدم درمان، باعث ایجاد بافت اسکار در لوله‌های فالوپ و منجر به ناباروری می‌شود.

۵- بافت اسکار ناشی از جراحی‌های قبلی

جراحی‌ها می‌توانند بافت اِسکار ایجاد کنند و بافت اسکار با هر عمل جراحی زنان افزایش می‌یابد. بافت اسکار می‌تواند لوله‌های فالوپ را مسدود کند (در چنین شرایطی تخمک و اسپرم نمی‌توانند به یکدیگر برسند) یا باعث ایجاد زخم در رحم شود که مانع از کاشت موفقیت‌آمیز تخمک بارور شده در دیواره رحم می‌شود.

۶- وزن

برای تخمک‌گذاری مناسب، بدن شما نیاز به تولید مقدار مناسبی از هورمون‌های مرتبط با تولید مثل دارد. اگر بخواهیم ساده بیان کنیم اضافه‌وزن یا کمبود وزن می‌تواند باعث شود که این هورمون‌ها از محدوده نرمال خود خارج شوند و بدن را از تخمک‌گذاری باز دارند.

علل ناباروری ثانویه در مردان

ناتوانی در باردار شدن ممکن است مشکل شوهر شما باشد. مردان می‌توانند آزمایش آنالیز مایع منی را در کلینیک‌های باروری انجام دهند که شامل مواردی مانند تعداد کم اسپرم است. ناباروری مردان حدود 8درصد از علل ناباروری را تشکیل می‌دهد، در حالی که ترکیبی از ناباروری مردانه و زنانه 35درصد باعث ناباروری می‌شود.

درمان ناباروری اولیه و ثانویه

تفاوتی ندارد که دچار ناباروری اولیه یا ثانویه هستید، در هر صورت اگر مشکلات باروری دارید، درمانی که به شما پیشنهاد می‌شود به این موضوع بستگی دارد که چه چیزی باعث این مشکل شده است.

سه نوع اصلی درمان ناباروری وجود دارد:

• مصرف دارو
• روش‌های جراحی
• لقاح کمکی که شامل لقاح داخل رحمی (IUI) و لقاح آزمایشگاهی (IVF) است

مصرف دارو برای درمان ناباروری 

داروهای رایج ناباروری عبارتند از:

• کلومیفن: این دارو تخمک‌گذاری را در زنانی که به طور منظم تخمک‌گذاری نمی‌کنند، یا اصلا تخمک‌گذاری ندارند، تقویت می‌کند.
• تاموکسیفن: این دارو، جایگزینی برای کلومیفن است که در صورت داشتن مشکلات تخمک‌گذاری تجویز می‌شود.
• متفورمین: به ویژه برای زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مفید است.
• گنادوتروپین‌ها: این داروها می‌توانند به تحریک تخمک‌گذاری در زنان کمک کنند و همچنین ممکن است باروری را در مردان بهبود ببخشند.
• هورمون آزادکننده گنادوتروپین و آگونیست‌های دوپامین: این داروها انواع دیگر داروهای تجویز شده برای تحریک تخمک‌گذاری در زنان هستند.

برخی از این داروها ممکن است عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ، سردرد و گرگرفتگی ایجاد کنند. داروهایی که تخمدان‌ها را تحریک می‌کنند برای زنان مبتلا به ناباروری غیرقابل توضیح، توصیه نمی‌شوند.

روش های جراحی برای درمان ناباروری

انواع مختلفی از روش‌های جراحی وجود دارد که ممکن است برای بررسی مشکلات باروری و کمک به باروری مورد استفاده قرار گیرد.

جراحی لوله فالوپ

اگر لوله‌های شما مسدود یا زخمی شده باشد، ممکن است برای ترمیم آن‌ها نیاز به جراحی داشته باشید. از جراحی می‌توان برای از بین بردن بافت اسکار در لوله‌های فالوپ استفاده کرد که باعث می‌شود تخمک‌ها راحت‌تر از لوله‌های فالوپ عبور کنند. موفقیت جراحی به میزان آسیب لوله‌های فالوپ بستگی دارد.

عوارض احتمالی جراحی لوله‌های رحمی، شامل حاملگی خارج رحمی است، یعنی ممکن است تخمک بارور شده در خارج از رحم کاشته شود.

لاپاراسکوپی برای درمان اندومتریوز، فیبروم و تخمدان پلی کیستیک

جراحی لاپاراسکوپی اغلب برای درمان اندومتریوز با از بین بردن یا برداشتن کیسه‌های پر از مایع یا همان کیست‌ها، یا برای برداشتن فیبروم‌های زیر مخاطی، استفاده می‌شود.

برای درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) نیز می‌توان از لاپاراسکوپی استفاده کرد.

اصلاح انسداد اپیدیدیم و جراحی برای بازیابی اسپرم

اپیدیدیم یک ساختار سیم‌پیچ مانند در بیضه است که به ذخیره و انتقال اسپرم کمک می‌کند. گاهی اوقات اپیدیدیم مسدود می‌شود و از انزال طبیعی اسپرم جلوگیری می‌کند که باعث ناباروری می‌شود. می‌توان از جراحی برای اصلاح انسداد استفاده کرد.

لقاح کمکی برای درمان ناباروری

لقاح کمکی برای درمان ناباروری، شامل لقاح داخل رحمی (IUI) و لقاح آزمایشگاهی (IVF) است.

لقاح داخل رحمی (IUI)

لقاح داخل رحمی (IUI) که با عنوان لقاح مصنوعی نیز شناخته می‌شود، شامل وارد کردن اسپرم به داخل رحم از طریق یک لوله پلاستیکی نازک از دهانه رحم است. اسپرم ابتدا جمع‌آوری و در یک مایع شسته، سپس نمونه‌های باکیفیت آن انتخاب می‌شود.

لقاح آزمایشگاهی (IVF)

در لقاح آزمایشگاهی (IVF)، تخمک در خارج از بدن بارور می‌شود. با تزریق داروی باروری، تخمدان‌ها تقویت و سپس از تخمدان‌ها خارج شده و در آزمایشگاه با اسپرم بارور می‌شوند. سپس تخمک بارور شده برای رشد و نمو به رحم بازگردانده می‌شود.

اهدای تخمک و اسپرم

اگر مشکل ناباروری دارید، ممکن است بتوانید از یک اهداکننده، تخمک یا اسپرم دریافت کنید تا به شما در باروری کمک کند. درمان با تخمک اهدایی معمولا با استفاده از IVF انجام می‌شود.

خلاصه

همان‌طور که متوجه شدید، ناباروری شامل ناباروری اولیه و ثانویه است. در ناباروری اولیه، شما به طور کلی دچار ناباروری می‌شوید، اما در ناباروری ثانویه، شما قبلا بچه‌دار شده‌اید و در تلاش برای بارداری مجدد، مشکل دارید. سن، وزن، تعداد کم اسپرم، بافت اسکار ناشی از جراحی‌های قبلی و ابتلا به عفونت‌های مقاربتی، برخی از دلایل ناباروری ثانویه هستند. اختلالات تخمک‌گذاری، آسیب یا انسداد لوله فالوپ، یائسگی زودرس، قرار گرفتن بیش از حد در معرض عوامل محیطی خاص مانند آفت‌کش‌ها و مشکلات اسپرم هم برخی از دلایل ناباروی اولیه به شمار می‌روند. برای درمان ناباروری می‌توانید از سه روش مصرف داروها، جراحی و لقاح کمکی (شامل آی وی اف و آی یو آی) استفاده کنید.