روشهای جایگزین ناباروری، جنین اهدایی تا رحم اجاره‌ای

فرایند دریافت گامت و اهدای جنین فرآیندی بسیار پیچیده، زمان‌بر و حساس است، بنابراین زوجینی که می‌خواهند از این خدمات بهره‌مند شوند نه تنها از نظر سلامت جسمانی‌شان بلکه از نظر سلامت روان نیز باید شرایط مناسب و لازم را داشته باشند تا بتوانند این مسیر دشوار را آغاز کنند و به پایان برسانند. به همین منظور با توجه به اهمیت این درمان در جهت برآورده‌شدن آرزوی زوجین نابارور برای بچه‌دار شدن، ابعاد گوناگون بهره‌گیری از درمان‌های جایگزین در ناباروری با حضور کارشناسان مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا در برنامه هشتم پایان ناباروری مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

دکتر فرهاد یغمایی، مدیر کلینیک اهدا و درمان‌های جایگزین و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا با اشاره به پیشینه روش‌های رحم جایگزین و تخمک اهدایی در درمان ناباروری، گفت: نخستین گزارش‌های مربوط به حاملگی ناشی از اهدا به یک قرن پیش باز می‌گردد که خانمی نابارور با استفاده از گامت تازه توانست بارور شود. استفاده از تخمک اهدایی نیز پیشینه‌ای ۲۰ تا ۳۰ ساله دارد. در واقع بهره‌گیری از روش‌های درمان ناباروری به صورت اهدا و درمان‌های جایگزین از همان ابتدا از طریق افزایش آگاهی مردم نسبت به روش‌های درمان ناباروری شکل گرفت و در نتیجه باید گفت که افزایش آگاهی با توسعه سریع این تکنیک‌ها همگام شد، بنابراین هرگاه به هر دلیلی دسترسی به گامت مطلوب جهت انجام لقاح خارج رحمی برای زوجین نابارور وجود ندارد، درمان جایگزین استفاده از روش اهدا است. به این ترتیب افرادی که با درمان‌های سخت جراحی و دارویی امیدی به بارور شدن نداشتند، توانستند با استفاده از این تکنیک‌ها امید خود را نسبت به باروری افزایش دهند.

وضعیت به‌کارگیری "روش اهدا برای درمان ناباروری" در ایران

وی با اشاره به اینکه تکنولوژی‌های ناباروری در ایران به سرعت در حال پیشرفت و گسترش است، افزود: استفاده از روش اهدا در درمان ناباروری در ایران از حدود دو دهه قبل و از طریق برگزاری برخی همایش‌ها، سمینارها و نشست‌ها، مطرح شد و قانون اهدای جنین به زوجین نابارور پس از اخذ نظر اساتید، صاحب‌نظران، حقوقدانان همچنین فتوای مراجع تقلید از نظر شرعی و رعایت موارد قانونی، در سال 1382 از سوی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. یک سال بعد وزارت بهداشت آیین‌نامه‌ای را نیز به آن الحاق کرد که در حال حاضر تمامی مراکز مجاز و قانونی درمان ناباروری و اهدای جنین از این ساختار قانونی و آیین‌نامه ابلاغی آن بهره می‌گیرند.

وی در ادامه تصریح کرد: پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در واقع نخستین مرکز پیشتاز و پیشگام در ارائه درمان‌های جایگزین به زوجین نابارور است که با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین امکانات و تیم تخصصی این خدمات را به بیماران ارائه می‌دهد.

عدم محدودیت قانونی در استفاده از جنین اهدایی در کشور

مسئول کلینیک اهدای مرکز درمان ناباروری ابن سینا یادآور شد: در حالی که در بسیاری از کشورها همچون کشورهای اروپایی از جمله اتریش، نروژ، آلمان، انگلستان و... ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های قانونی در استفاده از جنین اهدایی در جهت درمان ناباروری هست، در قانون مترقی و جامع کشور ما این محدودیت‌ها وجود ندارد تا بتواند در جهت رفع مشکل زوجین نابارور راهگشا باشد و آن را برطرف کند.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در خصوص گردش کار زوجین به هنگام مراجعه جهت دریافت خدمات اهدا گفت: در واقع تفاوت زیادی بین آنچه که دربرخی کلینیک‌های اهدا رخ می‌دهد با آنچه که باید در یک کلینیک استاندارد اهدا اتفاق بیفتد، وجود دارد. فرآیند دریافت گامت و اهدای جنین یک فرآیند بسیار پیچیده، زمان‌بر و حساس است، بنابراین زوجینی که می‌خواهند از خدمات این کلینیک بهره‌مند شوند نه تنها سلامت جسمانی‌شان بلکه از نظر سلامت روان نیز باید شرایط مناسب و لازم را داشته باشند تا بتوانند این مسیر دشوار را شروع کنند و به پایان برسانند. در هر صورت ما به عنوان یک تیم پزشکی باید اطمینان حاصل کنیم که توانسته‌ایم تمامی موارد و نکات لازم از جمله مسایل حقوقی، شرعی و همچنین مخاطرات آن را برای زوجین بازگو کنیم و آن‌ها با آگاهی کامل رضایت دهند تا وارد روند درمان شوند.

یغمایی افزود: هنگامی که مشخص شود که برنامه درمانی زوجین مربوط به اهدا است، به کلینیک اهدا ارجاع می‌شوند و در ابتدا یک مشاوره آغازین صورت می‌گیرد و کلیات روش درمان ناباروری از طریق اهدا برایشان شرح داده می‌شود و به سوالات آنان نیز پاسخ داده می‌شود و سپس به مشاور حقوقی معرفی می‌شوند. در این مرحله پس از آن‌که زوجین از تصمیم خود جهت دریافت درمان به روش اهدا اطمینان یافتند، زوجین را از لحاظ داشتن سلامت متعارف و نداشتن بیماری صعب‌العلاج مورد بررسی قرار می‌دهیم که بر اساس آیین‌نامه وزارت بهداشت صورت می‌گیرد و پس از آن زوجین وارد مرحله دریافت خدمات اهدا می‌شوند و با استفاده از اطلاعاتی که از زوجین در اختیار داریم با مراجعه به بانک‌های موجود، جنین مناسب را انتخاب می‌کنیم تا از طریق آماده‌سازی در اتاق عمل، انتقال جنین به رحم خانم انجام شود.

میانگین زمانی سه تا شش ماهه برای دریافت جنین اهدایی

وی در خصوص میزان زمان انتظار جهت دریافت خدمات اهدا تشریح کرد: می‌توان گفت میانگینی سه ماهه مورد نیاز است تا هم زوجین با اطمینان تصمیم‌گیری کنند و ما هم به عنوان بخش درمان پس از مشاوره‌ها و بررسی‌های لازم به این نتیجه برسیم که درمان را انجام دهیم. خوشبختانه با تاسیس بانک‌های اهدایی که در مرکز درمان ابن سینا وجود دارد، به صورت استاندارد میانگین زمان جهت دریافت تخمک سه ماهه و برای دریافت جنین اهدایی حدود سه الی شش ماه است.

مسئول کلینیک اهدای مرکز درمان ناباروری ابن سینا با بیان اینکه برخی زوجین جهت استفاده از خدمات اهدا دچار تردید هستند و وظیفه ما پاسخ به سوالات و رفع تردیدهای آن‌ها است، گفت: در ابتدا ما باید قانع شویم که بچه‌دار شدن زوجین در جهت تعالی کیفیت زندگی آن‌ها است و اگر نتیجه مثبت بود پس از انجام مراحل لازم، آمادگی ارائه خدمات به زوجین وجود دارد. اما از سوی دیگر زوجین نیز باید میان بچه‌دار شدن و بهبود کیفیت و تعالی زندگی خود به یک نتیجه واحد برسند و پس از دریافت پاسخ سوالات خود از سوی متخصصان، مشاوران و کارشناسان ما در صورت رفع شک و تردیدها با اطمینان آمادگی خود را جهت دریافت خدمات اهدا اعلام کنند.

رحم اجاره‌ای، اقدامی نوع‌دوستانه

یغمایی در تشریح چالش‌های موجود در استفاده از رحم جایگزین برای بچه‌دار شدن زوجین عنوان کرد: گرایش به داشتن فرزند بدون تجربه حاملگی از جمله چالش‌های مربوط به روش درمان ناباروری با استفاده از رحم جایگزین است که سبب شد برخی از واسطه‌ها به این موضوع وارد شوند و باعث رواج اصطلاح غیرعلمی رحم اجاره‌ای شد. با اعتقاد به سوء استفاده از مقام زن و نادیده گرفتن کرامت انسانی این موضوع از نظر اخلاقی و شرعی مورد بحث و انتقاد قرار گرفت. هرچند در کشور ما استفاده از این روش درمانی در چارچوب ضرورت‌های درمان نه تنها ممنوعیت اخلاقی ندارد، بلکه به آن توصیه نیز شده است، بنابراین موضوع رحم جایگزین از جمله اقدامات نوع دوستانه و ایثارگرانه است که می‌تواند از سوی یک زن صورت پذیرد.

وی در ادامه تاکید کرد: درمان رحم جایگزین در واقع یک روش تخصصی و پیچیده است که حتما باید در مراکز جامع درمان ناباروری انجام شود زیرا کوچکترین اشتباه در انجام این درمان برگشت ناپذیر خواهد بود، بنابراین با توجه به حساسیت بالای آن باید درمان در مراکز درمانی معتبر، جامع و چند تخصصی صورت پذیرد.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا با اشاره به اینکه در حال حاضر روش درمان رحم جایگزین در کشور ما بر خلاف تخمک و جنین اهدایی فاقد یک قانون مدون و نوشته شده است، تصریح کرد: استفاده از رحم جایگزین بر مبنای عرف و تکنیک پزشکی و حکم شرعی از سوی مراجع در کشور ما اجرا می‌شود و امیدوارم به زودی قانون مدونی برای استفاده از رحم جایگزین در کشور ما نوشته شود تا زوجین بتوانند با چالش‌های پیش آمده در این خصوص مواجه شده و آن را برطرف کنند.

یغمایی با بیان اینکه رحم جایگزین توافق میان خانم صاحب رحم با یک زوج نابارور است که قرار می‌گذارند فرزند آن‌ها را در رحم خود پرورش دهد و پس از زایمان فرزند را به زوج نابارور تحویل دهد، افزود: از آنجا که درمان به روش رحم جایگزین یک روش ارزان نیست، باید تمام مشکلات و موانع برای زوجین شرح داده شود تا زوجین پس از آگاهی کامل

جهت استفاده از این روش تصمیم‌گیری کنند. همچنین زوجین باید بدانند بر خلاف روش درمان ناباروری از طریق تخمک اهدایی و جنین اهدایی که حفظ محرمانگی یک رکن اصلی است، در رحم جایگزین محرمانگی وجود ندارد و زوجین با فرد صاحب رحم در ارتباط و تعامل هستند.

کاندیداهای مناسب برای استفاده از رحم جایگزین

مژده ذنوبی، جراح و متخصص زنان و زایمان و ناباروری و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروی و سقط مکرر ابن سینا، گفت: افرادی که به صورت مادرزادی رحم ندارند و یا بعد از خونریزی‌های پس از زایمان، تومورها و ... رحم آن‌ها برداشته شده و آسیب دیده است و قابلیت انتقال جنین نیز ندارند، کاندیدای استفاده از رحم جایگزین هستند.

ذنوبی در ادامه افزود: پس از انجام آزمایشات هورمونی و در همان ویزیت اول و دوم، یائسگی زودرس بیمار در زنانی که قبل از چهل سالگی دچار این مشکل شده‌اند، تشخیص داده می‌شود. بنابراین در این افراد به علت بالا بودن سطح هورمون‌ها، انجام عمل IVF نیز کمک‌کننده نیست و تنها اقدام درمانی برای این بیماران استفاده از تخمک اهدایی است و این افراد کاندیدای دریافت تخمک اهدایی هستند.

این جراح و متخصص زنان، زایمان و ناباروری تاکید کرد: با توجه به اینکه زنان مبتلا به یائسگی زودرس، مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند، باید بعد از انجام بررسی‌های ژنتیکی، اقدامات لازم جهت پیشگیری از پوکی استخوان قبل از دریافت خدمات تخمک اهدایی در مورد ایشان انجام شود.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در پایان و درتشریح دیگر بیمارانی که می‌توانند از تخمک اهدایی جهت بچه‌دار شدن استفاده کنند، گفت: زنانی که بافت تخمدان آن‌ها بر اثر ابتلا به برخی سرطان‌ها و درمان‌های آن دچار آسیب شده و دیگر امکان باروری ندارند و یا تخمک آن‌ها از کیفیت خوبی برخوردار نبوده و عمل IVF نیز با موفقیت انجام نشود، می‌توانند از خدمات تخمک اهدایی استفاده کنند. البته در بسیاری از موارد بیماران قبل از انجام رادیوتراپی و شیمی درمانی و یا اعمال جراحی که ممکن است به بافت تخمدان آسیب وارد شود، می‌توانند با مراجعه به مراکز درمان ناباروری، فریز تخمک و حتی بافت تخمدان را انجام دهند تا پس از به دست آوردن سلامت و طی مراحل درمان بیماری از قدرت باروری خود استفاده کنند. همچنین در زنانی که دیر ازدواج کرده‌اند و سن آنان بالا رفته است نیز می‌توان از تخمک اهدایی جهت درمان ناباروری استفاده کرد؛ زیرا شانس باروری از این طریق به صورت معمول بالا است.

به گزارش روابط عمومی فناوری‌های نوین علوم زیستی جهاددانشگاهی_ابن سینا، برنامه پایان ناباروری هر هفته، روزهای شنبه ساعت 19 با حضور متخصصان مرکز درمان ناباروری ابن سینا از شبکه چهار سیما با هدف پرداختن به حفظ باروری، درمان ناباروری و موضوعات مرتبط به آن پخش می‌شود.