مجاری ادراری نوزاد، چرا دچار انسداد می شود؟

دستگاه ادراری سیستم تخلیه بدن برای دفع زباله و مایعات اضافی است. دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو حالب، یک مثانه و یک مجرای ادرار است. کلیه ها شکلی شبیه به لوبیا دارند که هر کدام به اندازه یک مشت هستند. آنها در زیر قفسه سینه و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند.
هر روز، کلیه ها حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر خون را برای تولید حدود ۱ تا ۲ لیتر مواد زائد و مایعات اضافی موجود در مواد غذایی مصرفی فیلتر می کند. کودکان ادرار کمتری از بزرگسالان تولید می کنند.
مقدار ادرار تولید شده بستگی به سن کودک دارد. ادرار از کلیه ها از طریق لوله ای به نام میزنای به مثانه جریان می یابد. مثانه، ادرار را تا زمان آزاد شدن در خود نگه می دارند. هنگامی که مثانه تخلیه می شود، ادرار از طریق یک لوله به نام مجرای ادراری به قسمت پایین مثانه جریان می یابد.
کلیه ها و سیستم ادراری مایعات و مواد شیمیایی طبیعی در بدن را متعادل نگه می دارند. در زمانی که کودک در رحم مادر در حال رشد است (رشد پیش از تولد)، جفت عضو موقتی است که بدن مادر و نوزاد را کنترل می کند، و این تعادل را در بدن نوزاد برقرار می کند.
کلیه های نوزاد حدود ۱۰ تا ۱۲ هفته پس از لقاح شروع به تولید ادرار می کنند و جفت در بدن مادر باید تا چند هفته آخر بارداری کار دفع را انجام دهد. ضایعات و آب اضافی از بدن کودک از طریق بند ناف خارج می شود. ادرار کودک به داخل آمنیوتیک آزاد شده و بخشی از مایع آمنیوتیک می شود. این مایع نقش مهمی در رشد ریه کودک دارد.

چه چیزی باعث انسداد ادراری در نوزادان می شود؟
انواع مختلف نقص در دستگاه ادراری می تواند باعث انسداد ادراری در نوزادان شود:
ریفلاکس مثانه به حالب (VUR)
اکثر کودکان مبتلا به VUR حالبشان در طول رشد در رحم به اندازه کافی رشد نکرده است. دریچه تشکیل شده توسط حالب که بر روی دیواره مثانه قرار دارد به درستی بسته نمی شود.
بنابراین ادرار از حالب به سمت کلیه ها باز می گردد. ریفلاکس شدید ممکن است از کارکرد طبیعی کلیه ها جلوگیری کند و خطر ابتلا به عفونت را پس از تولد افزایش دهد. VUR معمولا تنها یک مثانه و کلیه را تحت تاثیر قرار می دهد، گرچه می تواند بر روی هر دو کلیه هم تاثیر بگذارد.
انسداد مجاری ادرار (UPJ)
اگر حالب مسدود شده باشد، ادرار به کلیه وارد شده و آن را متورم می کند. انسداد UPJ معمولا در یک کلیه اتفاق می افتد.
انسداد خروجی مثانه (BOO)
BOO هرگونه انسداد در مجرای مثانه یا باز شدن مثانه را توصیف می کند. انسداد دریچه خلفی مجرا (PUV)، شایع ترین شکل BOO در نوزادان است که در طول آزمایشات اولتراسوند پس از زایمان در پسران تشخیص داده شده
و در آن اختلال غیرطبیعی بافت در مجرای مثانه که ادرار را آزاد می کند دیده می شود. این نقص ممکن است باعث تورم در کل دستگاه ادراری، از جمله مجرای ادرار، مثانه، وریدها و کلیه ها شود.
اورتروسل
اگر پایان حالب به طور طبیعی رشد نکند، می تواند برآمدگی ایجاد کند. این برآمدگی ممکن است کارکرد بخشی از حالب یا مثانه را مختل کند.
برخی از نوزادان با بیماری های ژنتیکی متولد می شوند که بر روی چندین سیستم مختلف بدنشان که شامل سیستم ادراری می شود تأثیر می گذارد:
سندرم PBS
PBS یک گروه از نقص های مادرزادی است که شامل رشد ضعیف عضلات شکم، بزرگ شدن حالب و مثانه و باقی ماندن هر دو بیضه در داخل بدن به جای نزول کردن به اسکروتوم (کیسه بیضه) می شود.
پوست چروک روی شکم این اندام را شبیه به آلو می کند. PBS معمولا در پسران اتفاق می افتد و بیشتر کودکان مبتلا به PBS دارای هیدرونفروز (تورم) در کلیه و VUR هستند.
آترزی مری (EA)
EA یک نقص مادرزادی است که در آن مری (لوله ی عضلانی که مواد غذایی و مایعات را از دهان به معده حمل می کند) نمی تواند غذا را به معده منتقل کند. نوزادان متولد شده با EA ممکن است در ستون فقرات، دستگاه گوارش، قلب و دستگاه های ادراری مشکل داشته باشند.
نقص مادرزادی قلب
نقص های قلبی می توانند از خفیف تا شدید متفاوت باشند. کودکان مبتلا به نقص های قلب نسبت به کودکان عادی دارای مشکلات بیشتری در دستگاه ادراری هستند. این موضوع نشان می دهد برخی از انواع نقص های قلب و ادراری ممکن است یک علت ژنتیکی مشترک داشته باشند.
انسداد ادراری در نورادان ممکن است ناشی از اسپینای بیفیدا و سایر نقایص مادرزادی باشد که بر نخاع تاثیر می گذارد.
این نقایص ممکن است سیگنال های عصبی بین مثانه، نخاع و مغز را که برای ادرار کردن نیاز به برقراری ارتباط دارند، قطع کنند و منجر به ضعف ادراری و عدم توانایی کامل تخلیه مثانه در نوزادان شود. ادراری که در مثانه باقی می ماند، می تواند به داخل حفره ها و کلیه رفلکس کند و موجب تورم شود.

علائم انسداد ادراری در نوزادان چیست؟
قبل از خروج از بیمارستان، کودک مبتلا به انسداد ادراری ممکن است فقط مقدار کمی ادرار کند و یا ادراری نداشته باشد. در بخشی از آزمایشات معمولی که روی نوزاد انجام می شود، پزشک ممکن است بزرگ شدن کلیه را احساس کند یا بسته بودن مجاری ادراری را تشخیص دهد.
گاهی اوقات انسداد ادرار تا زمانی که کودک علائم عفونت مجاری ادراری (UTI) را از خود نشان ندهد، آشکار نمی شود. این علائم عبارتند از:
- تب
- تحریک پذیری
- اجتناب از خوردن غذا
- حالت تهوع
- اسهال
- استفراغ
- ادرار تیره، خونی و همراه با بوی بد
- کاهش خروجی ادرار
اگر این علائم همچنان ادامه یابد، کودک باید توسط متخصص ویزیت شود. یادتان نرود که کودکان زیر سن ۳ ماه که تب دارد باید توسط متخصص معاینه شود.

عوارض انسداد ادراری در نوزادان قبل و بعد از تولد چیست؟
هنگامی که یک نقص در دستگاه ادراری جریان ادرار را مسدود می کند، ادرار برگشت می خورد و منجر به تورم حالب می شود. به این تورم هیدرونفروز گفته می شود.
هیدرونفروز رایج ترین مشکل کشف شده در هنگام انجام سونوگرافی رحم است. تورم ممکن است به راحتی دیده شود و یا به سختی قابل تشخیص باشد. شدت هیدرونفروز ممکن است خفیف یا شدید باشد، در عین حال عوارض بلندمدت آن را نمی توان بر اساس شدت انسداد پیش بینی کرد.
انسداد ادراری ممکن است به کلیه های در حال رشد نوزاد آسیب برساند و توانایی آنها را برای فیلتر کردن خون کاهش دهد. در موارد شدید انسداد ادراری، که در آن خروجی ادرار کم یا به طور کلی ادرار از مثانه خارج نمی شود، می تواند مقدار مایع آمنیوتیک را به نقطه ای که رشد ریه کودک مبتلا را تهدید کند برساند.
پس از تولد، انسداد ادراری ممکن است خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد. عفونت های تکراری دستگاه ادراری می تواند منجر به آسیب دائمی به کلیه شود.

انسداد ادراری در نوزادان چگونه تشخیص داده می شود؟
نقص دستگاه ادراری ممکن است قبل یا بعد از تولد نوزاد تشخیص داده شود.
تشخیص قبل از تولد
آزمایشات انجام شده در دوران بارداری می تواند تعیین کند که آیا نوزاد به طور طبیعی در رحم رشد می کند یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال آزمایشات زیر انجام می شود:
سونوگرافی
سونوگرافی از یک دستگاه به نام مبدل که امواج صوتی را برای تولید تصویر از ساختارها به بدن ارسال می کند، استفاده می کند. سونوگرافی قبل از تولد می تواند ارگان های داخل بدن کودک را نشان دهد.
آمنیوسنتز
آمنیوسنتز روشی است که در آن مایع آمنیوتیک از رحم مادر برداشته می شود. برای انجام آمنیوسنتز پزشک یک سوزن نازک را از طریق شکم وارد رحم می کند تا مقداری از مایع آمنیوتیک را خارج کند.
سلول های مایع در آزمایشگاه رشد می کنند و سپس تجزیه و تحلیل می شوند. پزشک معمولا برای پیدا کردن محل دقیق حضور نوزاد در رحم از سونوگرافی استفاده می کند. این آزمایش می تواند نشان دهد که آیا نوزاد دارای نقایص خاص مادرزادی می باشد یا اینکه ریه های کودک در حال رشد هستند یا خیر؟
نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS)
در CVS یک تکه کوچک از بافت جفت برای آزمایش برداشته می شود. پزشک از سونوگرافی برای هدایت و رساندن لوله یا سوزن نازکی از طریق مهبل یا شکم به جفت استفاده می کند. سلول ها از جفت خارج شده و سپس تجزیه و تحلیل می شوند. این تست می تواند نشان دهد که آیا کودک دارای نقص های ژنتیکی خاص می باشد یا خیر؟
اکثر زنان سالم به همه این آزمایش ها نیاز ندارند. آزمایشات سونوگرافی در دوران بارداری معمول است. آمنیوسنتز و CVS تنها زمانی توصیه می شود که خطر یک مشکل ژنتیکی به علت سابقه خانوادگی وجود دارد و یا مشکلی در طول سونوگرافی تشخیص داده شده است.
آمنیوسنتز و CVS ممکن است باعث آسیب به نوزاد و مادر یا سقط جنین شود، بنابراین باید با دقت انجام شود.
تشخیص پس از تولد
برای تعیین علت انسداد ادراری در نوزادان و کودکان، روش های مختلف تصویربرداری زیر استفاده می شود.
- سونوگرافی
- VCUG
- اسکن رادیونوکلئید

انسداد ادراری در نوزادان چگونه درمان می شود؟
درمان انسداد ادراری در نوزادان بستگی به علت و شدت انسداد دارد. هیدرونفروز کشف شده قبل از تولد نوزاد به ندرت نیاز به اقدام فوری دارد. به خصوص اگر تنها در یک طرف رخ داده باشد. این وضعیت معمولا بدون درمان قبل یا بعد از تولد بهبود می یابد. در این شرایط پزشک باید با سونوگرافی مکرر وضعیت بدن بیمار را پیگیری کند.
عمل جراحی
اگر انسداد ادراری زندگی جنین را تهدید کند، جراح جنین ممکن است عمل جراحی را برای وارد کردن شانت یا اصلاح مشکلی که باعث انسداد شده است توصیه کند.
شانت یک لوله کوچک است که می تواند به مثانه کودک وارد شده تا ادرار را به داخل کیسه آمنیوتیک آزاد کند. این روش مشابه آمنیوسنتز است و با وارد کردن یک سوزن به شکم مادر انجام می شود. از سونوگرافی برای هدایت شانت که به انتهای سوزن متصل است، استفاده می شود.
به همین ترتیب می توان از آندوسکوپ که یک لوله کوچک و انعطاف پذیر حاوی نور است برای قرار دادن شانت یا اصلاح مشکل ایجاد انسداد استفاده شود. جراحی جنین خطرات زیادی را دارد، بنابراین تنها در شرایط خاصی نظیر زمانی که مایع آمنیوتیک وجود ندارد و ریه های کودک در حال رشد نیست و یا زمانی که کلیه ها به شدت آسیب دیده اند، استفاده می شود.
اگر نقص ادراری پس از تولد اصلاح نشود، برای جلوگیری از انسداد و بازگرداندن جریان ادرار، ممکن است جراحی لازم باشد. تصمیم به این عمل بستگی به درجه انسداد دارد. پس از جراحی، یک لوله کوچک، به نام استنت، در مثانه یا مجرای ادرار قرار می گیرد تا موقتا مجرا را باز کند.
آنتی بیوتیک ها
آنتی بیوتیک ها داروهای ضد باکتری هستند. کودک مبتلا به انسداد ادراری و یا VUR باید از آنتی بیوتیک برای جلوگیری از عفونت های سیستم ادراری تا زمانی که نقص ادرار تصحیح و یا با عمل جراحی اصلاح شود، استفاده کنند.
کاتتریزاسیون متناوب
کاتتریزاسیون متناوب ممکن است برای کودک مبتلا به احتباس ادراری به علت بیماری های عصبی استفاده شود. والدین یا سرپرست برای قرار دادن یک لوله نازک، به نام کاتتر، در مجرای مثانه برای تخلیه آموزش ببینند. تخلیه مثانه در این روش کمک می کند تا خطر آسیب های کلیه، نشت ادرار و عفونت دستگاه ادراری کاهش یابد.
رژیم غذایی و تغذیه
محققان معتقدند که رژیم غذایی و تغذیه مادر نقش مهمی در ایجاد یا جلوگیری از انسداد ادراری در نوزادان دارد.