کنترل عفونت در نوزادان، مهم‌ترین راه

نوزاد با محرک‌های بسیاری چون نور، صدا، هوای سرد یا گرم، نیروی جاذبه و لمس است. در این مرحله دستگاه تنفسی، گردش خون‌،کنترل دمای بدن وسایر دستگاه‌ها با محیط جدید انطباق پیدا می‌کنند‏‏، تطابق‌هایی که برای سلامت نوزاد مهم هستند و باید در زمان تولد تسهیل شوند.
نوزاد در این دوره بسیار آسیب‌پذیر است، به طوری که میزان مرگ ومیر در ۲۴ ساعت اول حیات در بالاترین حد خود قرار دارد و ۶۵ درصد مرگ‌های زیر یک سال را شامل می‌شود.

انتقال از زندگی داخل رحمی به زندگی خارج رحمی حادثه‌ای شگرف است که تغییرات فیزیولوژیک قابل توجه و موثری توسط نوزاد را برای حفظ بقاء می‌طلبد. این تحول اما برای برخی نوزادان سخت‌تر نیز هست. نوزادانی که با برخی بیماری‌ها متولد می‌شوند یا نوزادان نارس که پیش از موعد به دنیا می‌آیند. این نوزادان معمولا وزن مناسبی ندارند و با مشکلات تنفسی رو‌به‌رو می‌شوند و نیاز است در بخش مراقبت‌های ویژه نگهداری شوند.

کاهش تولد زودرس تنها در دست پزشکان نیست
نوزادانی که در بخش مراقب‌های ویژه بستری می‌‌شوند، نوزادان نارس یا نوزادان بیماراند که به نوعی دچار نقص سیستم ایمنی هستند.
محیط بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان(NICU) نیز شرایطی دارد که احتمال ابتلا به عفونت را بالا می‌برد. مداخلاتی که در مورد هر بیماری صورت می‌گیرد، از جراحی گرفته تا خراش‌های مختلف، یکی از معضلات عمده NICU در تمام دنیا است‏ اما راه‌هایی برای کنترل عفونت در NICU وجود دارد که اگر بتوانیم به درستی از آنها استفاده کنیم، می‌تواند از مرگ‌ومیر بسیاری جلوگیری کند.
حوادث بسیاری تا کنون به همین دلیل اتفاق افتاده است. در سال گذشته عدم کنترل عفونت در یکی از بیمارستان‌های مرجع موجب مرگ‌و‌میر چندین نوزاد شد. کنترل عفونت نیز از چندین روش ممکن است صورت بگیرد. مهم‌ترین عواملی که خطر ابتلای نوزادان به عفونت را بالا می‌برد کمبود وزن و تولد زودرس است که پزشکان نمی‌توانند این شرایط راچندان تغییر دهند. کاهش تولد‌های نارس تنها به عملکرد پزشکان وابسته نیست و به وضعیت کلی اقتصادی و اجتماعی کشور نیز باز می‌گردد.

مهم‌ترین روش کنترل عفونت در نوزادان شناخت راه‌های انتقال عفونت است. یکی از آنها فاکتور‌های وابسته به بیمار است و همچنین مداخلات طبی‏ و دارو‌یی و کادر درمانی است که با این نوزادان در تماس هستند.
استفاده از روش‌هایی مانند پایش نوزادانی که از بیمارستانی به بیمارستان دیگر منتقل می‌شوند، بهداشت دست‏، کاهش استفاده از دارو‌هایی که نقص ایمنی را در این نوزادان نارس شدیدتر می‌کند و ...همگی روش‌های کنترل عفونت هستند.

البته بی‌توجهی‌هایی که امروزه صورت می‌گیرد بیشتر به دلیل ناآگاهی و نقص آموزش است. هنوز کنترل عفونت نه تنها در جهان سوم بلکه در کشور‌های پیشرفته هم دچار مشکل است. ما هنوز با میکروب‌هایی رو‌به‌رو هستیم که به چندین دارو مقاومت دارند و واقعا اگر این میکروب‌ها مقاوم‌تر شوند و دست ما از آنتی‌بیوتیک‌ها خالی شود مشخص نیست چه نتایجی در بر خواهد داشت.»

نبود آمار از عفونت‌های وابسته به سیستم مراقبت‌های بهداشتی
در این زمینه مطالعات عمیقی صورت گرفته است که چگونه این عفونت‌ها کاهش پیدا کند. همه این اقدامات موجب شده است در دهه اخیر شیوع این عفونت‌ها از ۲۰درصد به ۹درصد در کل دنیا کاهش پیدا کند. همین اتفاق در کشور ما نیز رخ داده است و ما در این زمینه از دنیا عقب نیستیم. آمار‌های ما نیز قطعا کاهش پیدا کرده است اما متاسفانه هنوز آمار دقیقی وجود ندارد که در بخش مراقب‌های ویژه چند درصد دچار عفونت‌های وابسته به سیستم مراقبت‌های بهداشتی می‌شوند.

اگر این اتفاق رخ داد قدم بعدی این است که تولد نارس در بیمارستان‌هایی صورت بگیرد که مجهز به بخش مراقبت‌های ویژه سطح سه هستند.
یعنی مادری که می‌دانند نوزادش نارس است و در شرف زایمان نارس قرار دارد به بیمارستان‌ شهرستان‌های دوردست و زایشگاه‌هایی که NICU ندارد، نرود.
مستقیما باید به بیمارستانی برود که NICU دارد تا از نقل و انتقال نوزاد نیز جلوگیری شود. قدم بعدی این است که مادر به محض اینکه توان پیدا کرد به مراقبت‌های نوزاد در داخل NICU کمک کند. مادر باید در کنار نوزاد خود حضور داشته باشد. مراقبتی که مادر انجام می‌دهد ممکن است بتواند به سیستم ایمنی نوزاد نیز کمک کند و موجب ترخیص زودهنگام نوزاد از NICU شود.
هزینه هر نوزادی که در NICU نگهداری می‌شود در آمریکا 50 هزار دلار است. در بخش خصوصی ما نیز NICU بسیار گران قیمت است و تقریبا 80 درصد بار هزینه NICU را بخش دولتی به دوش می‌کشد و این سیستم در کشور ما توانسته است اقدام شگرفی در این زمینه انجام دهد.

دسترس تنفسی، خطری که جان نوزاد را تهدید می‌کند
یکی از انواع عفونت‌ها‏ عفونت زودرس است که معمولا در سه روز پس از تولد آشکار می‌شوند و نوعی عفونت دیررس نیز وجود دارد که از روز سوم به بعد مشاهده می‌شود. نوع میکروب‌ها در نوع اول و نوع دوم متفاوت است.
اما شایع‌ترین مساله‌ای که می‌تواند نوزاد را مستعد عفونت کند این است که مادر در روز‌های پایانی زایمان تب داشته باشد یا کیسه آب مادر پاره شده یا به دلایلی مادر عفونت ادراری داشته باشد که این عوامل می‌تواند ابتلای نوزاد به عفونت را افزایش دهد.

در دوران نوزادی معمولا داروی خاصی تجویز نمی‌شود به جز برخی مکمل‌ها مانند ویتامین‏، مگر این‌که نوزاد مشکلات جانبی داشته و نیاز به داروی خاصی داشته باشد. اما به هر میزان که بتوان از زایمان زودرس جلوگیری کرد از دیسترس تنفسی در نوزادان نیز جلوگیری می‌شود. برخی از عفونت‌های زودرس می‌تواند موجب ذات‌الریه زودرس در نوزادان شود که قابل پیشگری هم نیست.
تشخیص دیر‌هنگام عفونت و دیسترس تنفسی جان نوزاد را به خطر می‌اندازد البته نوزادی که دیسترس تنفسی دارد نمی‌تواند به راحتی نفس بکشد، نمی‌تواند شیر بخورد و کبود می‌شود و به همین دلیل پزشکان متخصص می‌توانند به سرعت بیماری را تشخیص داده و درمان را آغاز کنند.

زمینه‌های ارثی آلرژی در نوزاد با اگزما آشکار می‌شود
هرگاه مادر آلرژی‌هایی داشته باشد می‌تواند نوزاد را نیز تحت تاثیر قرار دهد چون اگر یکی از والدین دچار آلرژی باشند، 50درصد فرزندان و اگر هر دوآلرژی داشته باشند 70 درصد فرزندان به آلرژی مبتلا می‌شوند.
انواع بیماری‌های آلرژیک می‌تواند از دوران شیرخوارگی به ویژه با اگزما آغاز شود. اگزما درگیری پوستی است که با خشکی و قرمزی پوست در نوزادان آغاز می‌شود و وقتی با رسیدن نوزاد به حدود۷ ماهگی، بر ساق پا یا ساعد نیز خود را آشکار می‌کند. اگزما نشان دهنده زمینه‌های ارثی آلرژی در نوزاد است و می‌تواند در آینده به انواع آلرژی از جمله آسم بیانجامد.

در نوزاد حساسیت می‌تواند نسبت به شیر خشک ایجاد شود. در غیر این صورت به واسطه غذایی که مادر مصرف می‌کند، ممکن است در نوزاد ایجاد حساسیت کند. در صورتی که حساسیت به علت مصرف برخی مواد توسط مادر باشد باید مصرف‌ آنها را قطع کند و در صورتی که نوزاد به شیر خشک حساسیت داشته باشد بایدآن را به انواعی که حساست کمتری ایجاد می‌کنند، تغییر داده شود.