بهترین روش های تربیت کودکان، دیدگاه روانشناسان

بسیاری از خانواده ها عقیده دارند تربیت فرزند را به خوبی می دانند و با آن آشنا هستند اما از این غافل هستند که می بایست گاهی اوقات هم باید با صاحب نظران این مهم و روانشناسان هم مشورت نمایند. از طرفی بسیاری از والدین فکر می کنند که از مراجعه به مشاور بی نیاز هستند احتیاجی به این کار نمی بینند چرا که کودکشان به خوبی در دست تربیت است. اگر چه همه ما به کمک مشاوره با متخصصین می توانیم در امر تربیّت فرزندانمان موفق تر باشیم، امّا گاهی دوران کودکی و نوجوانی برای فرزندان ما مسایلی بوجود می آورد که نیاز به مراقبت هایی تخصصی تر پیدا می کنند، در چنین شرایطی اگر دیر متوجه مشکل شده و سریع تر برای کمک گرفتن از متخصّصین اقدام نکنیم ممکن است فرصتهای طلایی را از دست بدهیم و آنوقت است که از این تأخیر پشیمان خواهیم شد.

دغدغه این موضوع مهم ما را بر آن داشت تا اطلاعاتی به مخاطبان بدهیم و والدین بدانند چه زمانی فرزندشان نیاز تخصصی به مشاوره با روانشناس دارد. همگام با نادره علوی، کارشناس ارشد روانشاسی کودکان باشید:

از دید روانشناسی خود به ما بگوئید که در حالت کلّی کودک به روانشناس نیاز دارد یا خیر؟
نادره علوی: مسلماً روانشناسِ کودک یک نیاز ضروری است. والدین باید از همان ابتدای تولّد کودکّ خود، با یک روانشناس در ارتباط باشند. بسیاری از رفتارهای ما به دلیل نا آگاهی است. پدر و مادر به دلیل اینکه با بسیاری از رفتارهای کودک در زمان های خاص آشنایی ندارند، آن را یک مشکل قلمداد می کنند در صورتی که باید بدانیم در روانشناسی رشد بسیاری از این رفتارها طبیعی است و ما باید نحوه برخورد با آن را فرا بگیریم.

از کجا باید بدانیم که باید به روانشناس یا مشاور مراجعه کنیم؟
ما برای اینکه بدانیم کدام رفتار کودکمان جزء رفتارهای طبیعی رشد است نیاز به روانشناس را متوج»ه خواهیم شد. با توجه به اینکه ما می گوئیم کودک از همان ابتدای تولد به خاطر رفتار درست والدین به روانشناس احتیاج دارد. زمانی که مثلاً کودک لج بازی می کند یا ترس دارد.
معمولا ًیک رفتارهایی در کودک وجود دارد که چون برای والدین ناشناخته است بهترین زمان و فرصتی است که با روانشناس کودک تماس بگیرند و بفهمند که رفتار کودکشان طبیعی و نرمال هست یا نیست.

دلایل مراجعه نکردن بعضی از افراد به روانشناس خصوصاً روانشناس کودک را چه می دانید؟
متأسفانه این مسئله نشئت گرفته از فرهنگ ما است. مردم ما هنوز نسبت به ارتباط با روانشناس و مشاور ذهنیت درستی ندارند. ترس از برچسب خوردن کودکشان به مشکل روحی و روانی یا به اصطلاح عامیانه دیوانه بودن یکی از دلایل اصلی این موضوع است. علت دیگر اینکه خود پدر و مادر از بابت اینکه نقاط ضعفشان مشخص شوند واهمه دارند خصوصاً زمانی که مراجعه می کنند و از رفتارهای کودک خود می گویند و وقتی ما از رفتار خود والدین سؤال می کنیم متوجه می شویم که عامل رفتارهای کودک خود پدر و مادر هستند.
ما گاهاً پیش آمده است که از رفتارهای کودک به پرخاشگری های پدر و یا افسرگی خود مادر پی برده ایم. زمانی که دلیل برای آنها مشخص می شود عقب نشینی می کنند. در بسیاری از موارد با پیگیری والدین نسبت به حل مشکل خودشان، رفتارهای کودک نیز اصلاح شده است.

بهترین روش های تربیت صحیح از نگاه روانشناس کودک چیست؟
ما در روانشناسی روش های فرزند پروری داریم که مبحث بسیار مفصلی است. روش مناسب و صحیحی که ما معمولاً پیشنهاد می دهیم روش اقتدار با محبت است و بدترین حالت روش دیکتاتور گونه است. ما بین این دو مورد روش های زیادی مانند سهل انگارانه و یا نادیده گرفتن کودک و…. وجود دارد.
قاطعانه رفتار کردن با کودک با حالت دیکتاتوری بسیار متفاوت است. مثلاً زمانی که کودک ما بر روی یک خواسته پافشاری می کند باید قاطعانه برخورد کنیم و برای کودک خود حد و مرز مشخص تعیین کنیم تا کودکمان ما را بازیچه خود قرار ندهد.
چیزی که در تربیت کودک بسیار مهم است اینکه والدین باید یک رفتار یکسان داشته باشند و مدام در برابر خواسته های کودک تغییر نظر ندهند، چراکه باعث می شود کودک از پدر و مادر خود یک نقطه ضعف پیدا کند و به خواسته های خود برسد.
در مقابل حالت اقتدار بعضی والدین نیز بسیار دیکتاتوری رفتار می کنند و می خواهند با کتک زدن یا سرکوب خواسته های کودک جلو بروند و حتی اجازه صحبت کردن به او را نمی دهند که اولین اثر آن ایجاد ترس های مقطعی در کودک است که شاید در آن لحظه به خاطر ترس خواسته خود را مطرح نکند ولی همچنان با او خواهد ماند.

غالب مشکلات رفتاری در کودکان را چه می دانید؟
اکثر مراجعه کنندگان ما به دلیل اختلالات خواب کودک، مشکلات گفتاری و صحبت کردن و ترسو یا خجالتی بودن، عدم کنترل ادرار و… است. بیشتر ترس های کودک طبیعی است و در یک سن خاص باید این ترس وجود داشته باشد. والدین به دلیل ناآگاهی این مسئله را بسیار بزرگ می کنند و به کودک خود برچسب می زنند. باید بگویم این ترس ها به نوعی محافظت کننده کودک ما است و اگر مثلا این ترس وجود نداشته باشد بسیاری خطرات و آسیب ها را به سمت خود می کشد. در این بین چیزی که مهم است نحوه رفتار پدر و مادر می باشد که نه آن ترس را با روش های غلط سرکوب کنند و نه آن را نادیده بگیرند.

کودک در جامعه با چه آسیب هایی روبرو است؟
این موضوع بسیار مهمی است. کودک مسلما با آسیب های زیادی مواجه می شود. به نظر من اولین آسیبی که به کودک می رسد از جامعه کوچک خانواده است. نحوه رفتار والدین می تواند اولین آسیب را به کودک برساند. اینکه والدین از نظر روحی و روانی شرایط متعادلی دارند یا خیر، خود آسیب زا است. متاسفانه ما کودکان بد سرپرست نیز داریم که آسیب ها و مشکلات زیادی را برای فرزندان خود بوجود می آورند. ما کودکانی داریم که با تنبیه بدنی شدید روبرو هستند.
قطعا کودکی که از خانواده خود آسیب ببیند، در آینده نه چندان دوری از اطرافیان دیگر خود نیز آسیب می بیند. سرویس های مدارس بسیار مهم هستند که باید با وسواس بالایی انتخاب شوند.
به طور کلی کودک از هر جایی ممکن است آسیب ببیند، بنابراین والدین باید بسیار مراقب باشند و نظارت دقیقی داشته باشند. از مهد کودک گرفته تا باشگاه های ورزشی و کلاس های آموزشی و کسانی که با کودک ما در ارتباط هستند. اولین آسیب راه را برای آسیب های بزرگتر هموار خواهد کرد.بی توجهی به این موضوعات مشکلاتی را بوحود خواهد آورد که گذر زمان هیچ راه چاره ایی برای آن نخواهد داشت.

شما به عنوان یک روانشناس کودک تک فرزندی را یک آسیب می دانید یا خیر؟
نمی توانیم بگوییم تک فرزندی آسیب است. تک فرزندها خود محاسن و معایبی دارند. از دیدگاه روان شناسی تک فرزندی می تواند عامل بوجود آمدن مشکلات و مسائلی باشد ولی باز تاکید می کنم که رفتار خود والدین اهمیّت دارد. برخوردهای قاطعانه و رفتارهای صحیح پدر و مادر با همان تک فرزند نیز می تواند کودک نرمال و طبیعی بوجود آورد. ولی از نظر اجتماعی به دلیل تنهایی ممکن است مسائلی را ایجاد کند.
تک فرزندها اصولا با اعتماد به نفس و مستقل تر هستند. در نهایت چیزی که تعیین کننده رفتار کودک بوده، نحوه رفتار پدر و مادر است. والدینی که خود مشکل دارند و دائم تشنج ایجاد کنند چه یک فرزند و چه چند فرزند آسیب رسان هستند.

با تنبیه کودک مخالفید یا موافق؟
من با تنبیه بدنی به شدّت مخالف هستم، ولی تنبیه گفتاری و رفتاری در حد نرمال مثلاً محرومیت از علایق کودک برای به وجود آوردن و جهت دهی رفتارهای صحیح مناسب است. تنبیه بدنی نه تنها باعث آسیب جسمی و بدنی به کودک می شود و آسیب های روحی و روانی نیز ایجاد می کند تأثیر مثبتی نخواهد داشت.

والدین در برخود با استفاده از فضای مجازی کودکان چه کنند؟
فضای مجازی و نوع استفاده کودک از آن بسیار حائز اهمیت است. بازی های اینترنتی و نوع بازی باید بررسی شود. ما نمی توانیم در این عصر فرزندانمان را از فضای مجازی دور نگه داریم، کما اینکه کسانی که این کار را انجام داده اند آسیب بیشتری داشته است. محیط هایی که فقر اقصادی و فرهنگی داشته باشند بیشتر در معرض خط هستند. والدین باید استفاده از فضای مجازی و اینترنت توسط کودک را کاملا کنترل شده داشته باشند و این نظارت ادامه دار و متعادل باشد. محرومیت کامل باعث ایجاد کنجکاوی بیشتر در کودکان می شود.