تلویزیون دیدن کودک، چگونه برنامه ریزی کنید؟

آمارها نشان می دهد بیشتر کودکان مدتها قبل از ورود به مدرسه با جعبه جادویی آشنا می شوند تا جایی که حتی دو سوم نوزادان و کودکان نوپا هم به طور متوسط روزانه دو ساعت تلویزیون تماشا می کنند، حال این وضعیت در کودکان بزرگتر شدت بیشتری دارد، به طوری که آنها نه تنها به تماشای کارتون ها و برنامه های تلویزیونی قناعت نمی کنند، بلکه خود مجهز به سیستم سیار سی دی های کارتون های مختلفی هستند که امکان استفاده از آن باید در هر مکان و هر زمان از شبانه روز نیزبرایشان امکان پذیر باشد.

در سالهای اخیر با پیشرفت تکنولوژی تفریحات کودکان نسبت به تفریحات کودکان چند دهه قبل تغییرات بسیار زیادی کرده است . اغلب کودکان به جای بازی با دوستانشان مشغول تماشای برنامه های کودک و انیمیشن ها هستند؛ سی دی های کارتونی که بدون هیچ دلزدگی به کرات تماشا می شوند و جالبتر آن که بیشتر اوقات روزانه زندگی کودک را به خود اختصاص می دهند.

اگر چه شاید مشاهده این برنامه ها فوایدی هم داشته باشد، اما در صورتی که تماشای کارتون ها عادت همیشگی کودک شود و وابستگی افراطی و گاه حتی اعتیاد را برای او رقم بزند، قطعا نه تنها مثبت بودن آنها را زیر سوال می برد بلکه آینده زندگی کودک را متوجه مصایب و پیامدهای منفی می کند که سختی های متعاقب آن، حتمی و بسیار آسیب زا خواهد بود.

ارتقای توانمندی های فکری، آری یا خیر؟

عده ای از روانشناسان معتقدند تماشای برنامه های تلویزیونی و کارتون ها بر وضعیت فکری و تمرکز کودکان اثرات منفی دارد، اما عده ای دیگر نظری متفاوت دارند و بر این باورند که تماشای برنامه ها بر توانمندی های فکری کودکان اثرات مثبت و بهینه ای می گذارد.

کودکان امروز به دلیل پیچیدگی دنیای ارتباطات و تغییر شیوه رابطه شان، توانمندی های ذهنی بالاتری نسبت به نسل‌های قبل‌تر خود دارند. این کودکان با صرف ساعات متمادی از روز به تماشای برنامه های تلویزیونی نه تنها شیوه ارتباطات اجتماعی را یاد می‌گیرند، بلکه می آموزند که چگونه به خلق جهان پیرامون‌شان بپردازند و چگونه از دنیای تخیلی کارتون های مورد علاقه شان برای خود دنیای واقعی ساخته و تجربیات موجود در آن را در زندگی حقیقی شان به کار گیرند، از این رو می توان گفت برنامه های مفید علمی، فرهنگی و تربیتی که در راستای موازین اخلاقی، روانی و اجتماعی ساخته شده اند برای کودک مفید هستند، اما این هرگز به معنای تضمین منفعت آن نیست، چه بسا ذهنی در نهایت فعال و توانمند است که جاری و روان باشد و چون مرداب یک جا نماند. این که کودک در طول روز فقط کارتون نگاه کند و یا تنها بازی کند و ارتباط بیرونی و اجتماعی نداشته باشد، بی گمان ذهن فعال، توانمند،خلاق و پویایی نیز نخواهد داشت. مهم است کودک پس از تماشای برنامه های تلویزیونی، کارتون و یا حتی بازی های کامپیوتری از تجربیات کسب کرده اش استفاده کرده و به کسب مهارت جدید و پیشرفته ای دست یابد.

قبول می کند، چون می بیند

ذهن کودک مانند لوح سفیدی است که روی آن خط و شکلی کشیده نشده است، بنابراین کودک به راحتی به وسیله رنگ، شکل، حرکات، رفتار و فلسفه این کارتون‌ها تأثیر می‌پذیرد و حتی امیال و آرزوهایش را از طریق ابراز احساسات و بیان افکار نسبت به تصاویر کارتونی دنبال می‌کند؛ در واقع کودک به وسیله کارتون‌هایی که ساعت‌ها وقت خود را برای تماشای آن صرف کرده در سراسر زندگی تأثیر می‌پذیرد و از آنها جهت فکری می گیرد و حتی یاد می‌گیرد که چگونه در زندگی نقش داشته باشد. معمولا کودکان از بین شخصیت های انیمیشن ها، الگوهای خودشان را انتخاب می کنند و با همسان‌سازی، الگوبرداری و همانندسازی رفتار، الگوها را در حرکاتشان اجرا و تقلید می‌کنند، مثلا پوشش نامناسب شخصیت های انیمیشن باعث الگوبرداری غلط و مغایر با فرهنگ کشور در کودکان می شود یا مشاهده قهرمان انیمیشن در حال مصرف سیگار، الگوی نادرستی برای آنان است. از این رو می توان گفت سازندگان کارتون در کشورهای مبدا ،گاه از روی غرض ورزی و حتی گاه بدون عمد، فرهنگ، ارزش و هنجارهایی را به تصویر بکشند که با افکار و فرهنگ کودک مصرف کننده سایر کشورها تفاوت بسیاری دارد و بی تردید در این صورت اندیشه کودک از اصالت فرهنگی خویش دور شده و مواجهه با دوگانگی و تضاد شخصیتی و فرهنگی حتمی خواهد بود.

این شست و شوی مغزی، نه تنها اذهان کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد بلکه با نوعی رفتار اعتیاد آور، کودکان را به تماشای انواع کارتون ها دعوت کرده و اندک اندک آنها را خموش، ناآگاه به اصالت فرهنگی و غربزده می کند، بی گمان باورهای جدید کودکان و انجام رفتارهای مخاطره آمیز نتیجه بی توجهی به همین اصل مهم است.

مادران خونسرد یا همیشه مشغول هم مقصرند

اغلب مادران به دلیل مشغله کاری زیاد و گاه حتی به خاطر بی حوصلگی و از سربازکردن کودک، استفاده از کارتون ها را راهی مطمئن و مناسب برای جذب کودک و آرام کردن او می دانند و چه بسا کودک ساعاتی را آرام و بدون مزاحمت و بهانه تراشی به تماشای آن اختصاص می دهد و دیگر کاری با مادر ندارد. البته این تنها بخش مساعد قضیه است ودر بخش دیگر آن، باید از مصائبی سخن گفت که در فرداها، مادر بی خیال امروز را بیش از گذشته مشغول خود خواهد کرد.

تماشای تلویزیون توسط کودکان، صرفا به معنای تماشای صفحه رنگین نمایشگر تلویزیون نیست، همزمان با این نگاه های ساده، ذهن کنجکاو و همیشه پرسشگر کودک، تجاربی را از طریق این کارتون ها دریافت خواهد کرد که اثرات خاموش آن چون خاکستری در زیر آتش، همیشه گرم و سوزان خواهد ماند و در آینده ای نه چندان دور با کوچکترین جرقه ای شعله ور خواهد شد. بعضی از کارتون ها جنبه تخیلی و سوررئالیسمی دارند و خلاقیت کودک را افزایش می دهند، به گونه ای که گاه این خلاقیت در جاهای دیگر نیز به کار می آید اما در برخی از همین کارتونها پیام های جنسی، دشمنی، سرکشی، نافرمانی، مصرف مواد و ... آموزش داده می شود و کودک با اجبار بر پذیرش مسلم آن، نااگاهانه رفتار نامطلوب را درونی کرده و نسبت به اثرات منفی آن بی تفاوت خواهد بود، چرا که ذهن کودک مانند دوربین عکاسی است و هرچه را که می‌آموزد عین آن را ثبت می‌کند.

ترویج خشونت

خشونت از دیگر پیامدهای منفی تماشای افراطی انیمیشن هاست. در برنامه های مختلف کارتونی اعمال خشونت امری بسیار عادی و گاه حتی نشان از قدرت و اعتماد به نفس بالاست. متاسفانه کودکان به کرات شاهد خشونت در برنامه های کارتونی هستند و آن را به خوبی اقتباس کرده و خشن و پرخاشگر می شوند. کودک با تقلید این رفتار نه تنها آن را سرگرم کننده می داند، بلکه اعمال خشونت را روش موثری برای دستیابی به خواسته های خود می پذیرد . بخصوص وقتی که متوجه می شود شخصیتهای منفی کارتون ها همیشه مسئولیت و عواقب کارهای بد خود را به عهده نمی گیرند و یا به مجازات نمی رسند. اگر چه مشکلات رفتاری، کابوس و اختلال در خواب از دیگر پیامدهای منفی تماشای تصاویر ترسناک و خشونت آمیز در کودکان است .

وقتی تحرک امتیاز صفر دارد

برخی از والدین فراموش می کنند کودکان در کنار تماشای تلویزیون و کارتون ها به تحرک فیزیکی هم نیاز دارند. تماشای افراطی و طولانی مدت تلویزیون بر شکل استخوان بندی کودکان اثر می گذارد و همچنین با تاثیرات منفی که بر چشم و روان کودک دارد،منجر به برانگیختگی و هیجان زدگی او شده و برای کودک مشکلاتی را به وجود می آورد.

از سوی دیگر، ارتباط تنگاتنگی بین تماشای تلویزیون و چاقی مفرط کودکان وجود دارد. تماشای تلویزیون موجب تنبلی و میل افراطی کودکان به مصرف تنقلات می شود، چرا که از یک طرف، ذهن آنها مورد هجوم تبلیغات فراوان تنقلات مضر و بی خاصیت قرار می گیرد و از طرفی دیگر خوردن و آشامیدن از ملزومات طبیعی هنگام تماشای تلویزیون است که لذت بخشی آن را نیز دو چندان می کند.

چه کار باید کرد؟

چه بخواهیم چه نخواهیم تماشای افراطی تلویزیون توسط کودکان دغدغه ذهنی بسیاری از والدین است و چه بسا بسیاری از آنان مستاصل از این موضوع هستند و نمی دانند با این مساله چگونه مواجه شوند. در ادامه این نوشتاربه برخی از مهمترین تدابیر مقابله ای با این مشکل اشاره می کنیم:

برنامه ریزی کنید

اگر چه شاید ترجیح می دهید فرزندتان را با تماشای کارتون مشغول کنید تا هرگز برنامه های پرتحرکی نداشته باشید و یا در برابر خواسته های تفریحی اومجبور به تسلیم نشوید، اما باید بدانید این عین خودخواهی و از همه مهمتر قصور از نقش مهم والدینی است. بهتر است با اصلاح اندیشه های اشتباه خود و تقبل مسئولیت سعی کنید برای فعالیتهای رقابتی، خلاقانه و لذت بخش کودکتان در خارج از منزل برنامه ریزی کنید. مدیریت اوقات فراغت کودکان نه تنها بر عهده شماست بلکه پایه ای برای یادگیری مهارت های زندگی و خودشناسی او خواهد بود.

محدوده زمانی برای تماشای کارتون تعیین کنید

استفاده صحیح، مفید و مفرح از وقت را باید از کودکی به فرزندان آموخت. بسیاری از کودکان ساعتها وقت خود را پای برنامه های کارتونی ویدئویی صرف می کنند، وضعیتی که معمولا به ان عادت نامطلوب پیدا کرده اند. برای مواجهه و مقابله با این سبک غلط زندگی کودک، به والدین توصیه می کنیم هر وقت کودکشان می خواهد تلویزیون تماشا کند، یک محدوده زمانی برایش تعیین کنند؛ مثلا بگویید «تو فقط می توانی یک ساعت تلویزیون ببینی » و قبل از این که زمانش به پایان برسد، به او تذکر بدهید که وقتش در حال تمام شدن است و باید تلویزیون را خاموش کند. اگر این تذکر را نپذیرفت، خیلی آرام و بدون تحقیر یا بحث کردن، تلویزیون را خاموش کنید. روز  های بعد هم به همین روش عمل کنید، تا او به مرور یاد بگیرد که نمی تواند با سر و صدا، گریه و... به خواسته اش برسد و بهتر است در زمان مقرر، این کار را انجام دهد. سعی کنید در اجرای این روش مداومت داشته باشید و خسته نشوید. نکته بسیار مهم دیگر این که حتما در اجرای این روش با همسرتان هماهنگ باشید چون در غیر این صورت، کودک از این آب گل آلود ماهی خواهد گرفت و شرایط خوب پیش نخواهد رفت.

از سوی دیگر، بهتر است تماشای مکررسی دی های کارتونی را نیز ممنوع کنید و به جای ان از برنامه های زنده کودک در تلویزیون استفاده کنند. اعمال این شیوه جدید باعث می شود کودک در تماشای برنامه های مورد علاقه خود زمان بندی داشته باشد و تجربیات بیشتری را نیز کسب کرده و خلاقیت ذهنی و فکری اش را هم بالا ببرد. البته تماشای برنامه‌های تلویزیونی بیشتر از سه ساعت برای کودکان مجاز نیست.

تا آخر کارتون را نبینند

کودکان با تماشای مدام کارتون ها به گیرنده ای بدون تفکر و بدون داد و ستد اندیشه و تجزیه و تحلیل مطالب تبدیل شده اند. برای مقابله با این وضعیت لزومی ندارد اجازه بدهید فرزندتان از ابتدا تا پایان یک کارتون را ببیند، بهتر است با ایجاد سوالاتی حس کنجکاوی کودک را برانگیخته کرده و او را به حس زدن اتفاقات بعدی و تشخیص شخصیت های مثبت و منفی کارتون ها ترغیب کنید. از سوی دیگر بهتر است بعد از نمایش انیمیشن در مورد موضوع آن با کودک گفتگو کنید. معمولا کودکان 3 یا 4 ساله قادر به درک دنیای خیالی از واقعیت نیستند و تماشای برخی از صحنه ها باعث الگوبرداری غلط و در نتیجه آسیب و خطر جدی برایشان می شود؛ به همین دلیل اگر کودک چنین صحنه هایی را دید، در مورد موضوع آن با او صحبت کنید و از او بپرسید چه معنا و مفهومی از تماشای انیمیشن درک کرده است. توصیه می کنیم کودک را توجیه کنید تا بتواند بین دنیای خیالی و واقعیت تفاوت قائل شود و آن دو را از یکدیگر تشخیص دهد.

از جایگزین  ها استفاده کنید

وقتی کودک را از کاری منع می کنید باید جایگزین  های مناسب را هم داشته باشید مثلا به او بگویید: تلویزیون را خاموش کن تا با یکدیگر به پارک برویم، منچ بازی کنیم و...