عدم تحمل لاکتوز در کودکان، آزمون و خطا کنید

کودکان دچار عدم تحمل لاکتوز نمی‌توانند قند شیر (لاکتوز) را به طور کامل هضم کنند و در نتیجه پس از خوردن یا نوشیدن فراورده‌های لبنی دچار اسهال، نفخ و گاز شکم می‌شوند. این عارضه که حساسیت به لاکتوز یا سوء جذب لاکتوز نیز نامیده می‌شود، معمولاً بدون خطر است، اما علائم آن ناراحت کننده است. نارسایی لاکتاز، آنزیمی که در روده کوچک کودکان تولید می‌شود، معمولاً دلیل اصلی عدم تحمل لاکتوز به شمار می‌رود. میزان آنزیم لاکتاز در بدن بسیاری از کودکان پایین است، با این حال کودک می‌تواند فراورده‌های لبنی را بدون مشکل هضم کند. چنانچه فرزندتان به لاکتوز حساسیت دارد، کمبود این آنزیم باعث بروز علائم پس از خوردن لبنیات می‌شود. اکثر کودکان دچار عدم تحمل لاکتوز می‌توانند عارضه را بدون کنار گذاشتن لبنیات مدیریت کنند.

چنانچه فرزندتان پس از خوردن لبنیات مرتب دچار علائم عدم تحمل لاکتوز می‌شود و نگران هستید که مبادا کودک کلسیم کافی دریافت نکند، حتماً به متخصص اطفال مراجعه کنید. با اندکی آزمون و خطا می‌توانید واکنش بدن کودک به خوراکی‌های مختلف حاوی لاکتوز را پیش‌بینی کنید و متوجه شوید که فرزندتان چه مقدار لبنیات را می‌تواند بدون بروز ناراحتی هضم کند. حساسیت به لاکتوز تعداد انگشت‌ شماری از کودکان آن‌قدر شدید است، که لبنیات باید به طور کامل از رژیم غذاییشان حذف شود و والدین مراقب باشند که کودک خوراکی‌های غیرلبنی یا داروهای حاوی لاکتوز را نیز مصرف نکند.

علل

عدم تحمل به لاکتوز زمانی بروز می‌یابد که روده کوچک مقدار کافی آنزیم لاکتاز را برای هضم قند شیر (لاکتوز) تولید نکند. لاکتاز معمولاً قند شیر را به دو قند ساده، گلوکز و گالاکتوز، تبدیل می‌کند که از راه پوشش داخلی دستگاه گوارش وارد جریان خون می‌شود و جذب می‌گردد. اگر آنزیم لاکتاز به میزان کافی در بدن کودک وجود نداشته باشد، لاکتوز غذا به جای تجزیه و جذب شدن وارد روده بزرگ می‌شود. باکتری‌های معمول در روده بزرگ با لاکتوز گوارش نشده واکنش می‌دهد و به نشانه‌ها و علائم عدم تحمل لاکتوز دامن می‌زند.

انواع

عدم تحمل لاکتوز سه نوع دارد که عامل کمبود لاکتاز در هر یک متفاوت از دیگری است.

عدم تحمل لاکتوز اولیه

شایع‌ترین نوع عدم تحمل لاکتوز، نوع اولیه است. میزان آنزیم لاکتاز در بدو تولد در بدن کودکان دچار عدم تحمل لاکتوز اولیه بالا است و این امر برای نوزادانی که تمام مواد مغذی را از شیر دریافت می‌کنند، ضروری است. پس از جایگزین شدن شیر با غذاهای کمکی، تولید لاکتاز معمولاً کاهش می‌یابد، اما هنوز آن‌قدر بالا هست که میزان لبنیات موجود در رژیم غذایی یک فرد بزرگسال را هضم کند. در عدم تحمل لاکتوز اولیه، تولید لاکتاز به شدت کاهش می‌یابد و گوارش لبنیات را در دوران بزرگسالی نیز دشوار می‌کند.

عدم تحمل لاکتوز ثانویه

این نوع حساسیت به لاکتوز زمانی بروز می‌یابد که تولید لاکتاز، پس از بیماری‌های مانند سلیاک، رشد بیش از حد باکتری‌ها و بیماری کرون، آسیب دیدگی یا جراحی‌های درگیر کننده روده کوچک، در روده کوچک کاهش یابد. میزان لاکتاز پس از درمان اختلال اصلی به حد طبیعی برمی‌گردد و نشانه‌ها و علائم بهبود می‌یابد، البته این فرایند زمان‌بر است.

عدم تحمل لاکتوز مادرزادی یا رشدی

به ندرت احتمال دارد که نوزاد در اثر نبود کامل فعالیت لاکتاز به طور مادرزادی دارای حساسیت به لاکتوز باشد. این اختلال برحسب الگویی وراثتی به نام توزوم مغلوب از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، یعنی این که هم مادر و هم پدر باید گونه ژن یکسانی را به کودک مبتلا انتقال دهند. نوزادان نارس نیز در اثر کمبود میزان لاکتاز دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شوند.

علائم عدم تحمل لاکتوز در کودکان

نشانه‌ها و علائم حساسیت به لاکتوز در کودکان معمولاً سی دقیقه تا دو ساعت پس از خوردن غذاهای حاوی لاکتوز شروع می‌شود. نشانه‌ها و علایم شایع عدم تحمل لاکتوز عبارت است از:

- اسهال

- حالت تهوع و گاهی استفراغ

- دل درد

- نفخ و گاز

تشخیص

پزشک بر اساس علائم کودک و واکنش او به کاهش لبنیات در رژیم غذایی، به عدم تحمل لاکتوز مشکوک می‌شود و تشخیص خود را با انجام یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر تایید می‌کند:

آزمایش عدم تحمل لاکتوز

در این آزمایش واکنش بدن به مایع حاوی مقدار بالایی از لاکتوز اندازه‌گیری می‌شود. دو ساعت پس از نوشیدن مایع، آزمایش خون به منظور اندازه‌گیری میزان گلوکز در جریان خون انجام می‌شود. افزایش نیافتن میزان گلوکز علامت این است که بدن کودک نوشیدنی با غلظت بالای لاکتوز را به خوبی گوارش و جذب نکرده است.

آزمایش تنفس هیدروژن

مایعی با غلظت بالای لاکتوز به بیمار خورانده می‌شود، سپس پزشک میزان هیدروژن موجود در نفس بیمار را در وقفه‌های زمانی معین اندازه‌گیری می‌کند. در حالت عادی مقدار هیدروژن بسیار کمی آشکار می‌شود. اما اگر بدن بیمار لاکتوز را هضم نکند، لاکتوز در روده بزرگ تخمیر می‌شود و در نتیجه این واکنش هیدروژن و گازهای دیگری آزاد می‌شود که توسط دستگاه گوارش جذب می‌شود و در نهایت با هوای بازدم خارج می‌شود. چنانچه میزان هیدروژن در هوای بازدم آزمایش شده بیش از حد عادی باشد، پزشک تشخیص می‌دهد که بیمار لاکتوز را به طور کامل هضم و جذب نمی‌کند.

آزمایش اسیدیته مدفوع

برای نوزادان و کودکانی که توانایی انجام آزمایش‌های دیگر را ندارند، از آزمایش اسیدیته مدفوع استفاده می‌شود. در اثر تخمیر لاکتوز هضم نشده، اسید لاکتیک و اسیدهای دیگری تولید می‌شود که در نمونه مدفوع شناسایی می‌شود.

درمان عدم تحمل لاکتوز در کودکان

در حال حاضر هیچ راهی برای افزایش تولید لاکتاز در بدن کودکان وجود ندارد، اما راهکارهای زیر برای پیشگیری از ناراحتی عدم تحمل لاکتوز پیشنهاد می‌شود:

- پرهیز از دادن وعده‌های سنگین شیر و دیگر لبنیات به کودک

- گنجاندن وعده‌های کوچک لبنیات در غذاهای معمول کودک

- خوردن و نوشیدن شیر و بستنی کم‌ لاکتوز

- اضافه کردن مایع یا پودر به شیر معمولی برای تجزیه لاکتوز

پروبیوتیک

پروبیوتیک‌ها ارگانیسم‌هایی زنده‌اند که در دستگاه گوارش وجود دارند و به سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کنند. پروبیوتیک در کشت‌های فعال یا زنده موجود در ماست و مکمل‌های کپسولی نیز وجود دارد. پروبیوتیک گاهی برای ناراحتی‌های گوارشی، مانند اسهال و سندرم روده تحریک‌پذیر، نیز توصیه می‌شود. همچنین پروبیوتیک به گوارش لاکتوز نیز کمک می‌کند. پروبیوتیک معمولاً ایمن است و ارزش امتحان کردن را در صورت موثر نبودن دیگر روش‌ها دارد.

تغییرات سبک زندگی

تامین مواد مغذی

کاهش مصرف لبنیات به این معنا نیست که کودک نباید کلسیم کافی دریافت کند. کلسیم در بسیاری از خوراکی‌ها، از قبیل موارد زیر وجود دارد:

-کلم بروکلی

- فراورده‌های غنی شده با کلسیم مانند نان و آب میوه

- کنسرو ماهی سالمون

- جایگزین‌های شیر مانند شیر سویا و شیر برنج

- پرتقال

- لوبیا چشم بلبلی

- ریواس

- اسفناج

همچنین کودک باید ویتامین دی کافی دریافت کند، که معمولاً در شیر غنی شده وجود دارد. تخم مرغ، جگر و ماست نیز حاوی ویتامین دی است و بدن کودک زیر نور خورشید ویتامین دی تولید می‌کند.

کاهش مصرف لبنیات

اکثر کودکان دچار عدم تحمل لاکتوز می‌توانند بعضی فراورده‌های لبنی را بدون تحمل علائم مصرف کنند. همچنین می‌توان با اضافه کردن تدریجی لبنیات به رژیم غذایی کودک، تحمل کودک به لاکتوز را افزایش داد. برخی کودکان می‌توانند لبنیات پرچرب مانند شیر کامل و پنیر را راحت‌تر از لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی تحمل کنند. با رعایت توصیه‌های زیر می‌توانید علائم مربوط به حساسیت به لاکتوز را به حداقل برسانید:

-وعده‌های کوچکتری از لبنیات را انتخاب کنید و هر بار مقدار کمی شیر، به اندازه ۱۱۸ میلی لیتر را به کودک بدهید. هر چه حجم وعده‌ها کمتر باشد، احتمال بروز مشکلات گوارشی نیز پایین‌تر خواهد بود.

-شیر را برای وعده‌های اصلی کنار بگذارید و همراه با غذاهای دیگر به کودک بخورانید. به این ترتیب فرایند گوارش آهسته می‌شود و علائم عدم تحمل لاکتوز کاهش می‌یابد.

-لبنیات مختلف را امتحان کنید، تمام فراورده‌های لبنی مقدار لاکتوز یکسان ندارند. برای مثال پنیرهای سخت، مانند چدار، لاکتوز کمی دارند و معمولاً علائمی ایجاد نمی‌کنند. همچنین ممکن است کودک بتواند لبنیات کشت شده، مانند ماست را تحمل کند، چون باکتری‌های به کار برده شده در فرایند کشت به طور طبیعی آنزیم تجزیه کننده لاکتوز را تولید می‌کند.

-فراورده‌های شیر بدون لاکتوز یا کم لاکتوز تهیه کنید.

-از قطره یا قرص آنزیم لاکتاز استفاده کنید. قطره‌ها یا قرص‌های بدون نسخه حاوی آنزیم لاکتاز (Dairy Eas (دیری ایز)،(لاکتید) Lactaid و اقلام مشابه) به گوارش لبنیات کمک می‌کند. کودک می‌تواند قرص را دقیقاً قبل از وعده اصلی یا میان وعده مصرف کند. قطره آنزیم را نیز می‌توان به بطری شیر اضافه کرد. البته این داروها برای تمام بیماران دچار حساسیت به لاکتوز موثر نیست.