مو کشیدن کودک، از علت تا درمان

مو کشیدن کودکان عادت بدی است که خیلی از آنها دارند. یعنی وقتی عصبانی می شوند موهای دیگران و مخصوصا خود را می کشند. شما باید این عادت را با روشهای مختلف از آنها دور کنید. اجازه ندهید کودکان تصور کنند با مو کشیدن و داد و بیداد میتوانند به همه اهدافشان برسند. با این تفکر دیگر تا اخر عمر باید اطاعت گوی انها شوید.

علت مو کشیدن کودکان
مو کشیدن کودکان یکى از راه‌هایى است که کودک سعى در کنترل محیط اطرافش دارد. کشیدن مو، در کودکان، مانند لگد زدن، گاز گرفتن، نیشگون گرفتن و زدن، یکى از راه‌هایى است که کودک به وسیله آن سعى در کنترل محیط اطرافش دارد. دلایل زیادى براى این رفتار‌ها وجود دارد، اما واضح‌ترین آن‌ها این است که کودک فهمیده که چه کارهایى واکنش دیگران را به همراه دارد.
این رفتار کودک درست مانند زدن کلید و روشن شدن لامپ است. کودک با خودش مى‌گوید: " چه جالب! وقتى موهاى خواهرم را مى‌کشم، او جیغ مى‌کشد!". شاید هم دلیل مو کشیدن از نظر او، متوقف کردن یک اتفاق ناخوشایند است. مثلاً دوستش مى‌خواهد اسباب بازیش را بگیرد و با کشیدن مویش دست از این کار بر مى‌دارد. از آنجایى که مهارت‌هاى شناختى کودک، در حال رشد است، او با این کار شرایطى را که برایش پیش آمده کنترل مى‌کند. صحنه‌اى را تصور کنید که خواهر بزرگترش آخرین شیرینى داخل ظرف را بر مى‌دارد و کودکتان با کشیدن موى او صداى جیغش را در مى‌آورد. به احتمال زیاد شما وارد عمل مى‌شوید و خواهر بزرگتر را مجبور مى‌کنید، شیرینى‌اش را با او تقسیم کند. احتمالاً دفعه بعد، خواهر بزرگتر قبل از اینکه آخرین شیرینى را بردارد کمى فکر مى‌کند.
اگر کودکتان مو‌هاى خودش را مى‌کشد، احتمالاً ناراحت یا نگران است. این رفتار حتى مى‌تواند نشانه نوعى اختلال عصبى باشد. اگر در اینباره احساس نگرانى مى‌کنید با پزشکش صحبت کنید.
وقتى کودک موى کسى را مى‌کشد، ابتدا مشتش را باز کنید.

با عادت مو کشیدن کودکان چه باید کرد
۱- به او نشان دهید که چیزى نصیبش نمى‌شود. این کلیدى‌ترین راه حل براى متوقف کردن رفتار بدش است. با نادیده گرفتن کارش، به او مى‌فهمانید که این روش عملى است و او با کشیدن مو، مى‌تواند به خواسته‌اش برسد. شرایطى را تصور کنید که کودکتان موى دوستش را کشیده است تا اسباب بازى او را بگیرد، و شما بدون کوچکترین اشاره‌اى، نسبت به اتفاقى که رخ داده، مى‌روید تا براى کودکتان داستان تعریف کنید و حواسش را پرت کنید. کودکان اثرات متقابل روابط اجتماعى را درک نمى‌کنند، و تنها چیزى که با این کار به او مى‌فهمانید، این است که با کشیدن موى دیگران مى‌تواند حس ترحم شما را نسبت به خودش برانگیزد و شما را از آنِ خودش کند. کار درستى که باید انجام دهید این است که بلافاصله پس از کشیدن مو، اسباب بازى را به دوستش بازگردانید و همزمان بگویید " ما، مو نمى‌کشیم! ". همین چند کلمه کافیست. در این تکنیک باید سریع عمل کنید زیرا کودکان در لحظه زندگى مى‌کنند. با اینکار مى‌فهمد که مو کشیدن حاصلى نداشت و اسباب بازى را از دست داد
۲- وقتى کودک موى کسى را مى‌کشد، ابتدا مشتش را باز کنید و فرد قربانى را نجات دهید. سپس دستش را محکم بگیرید و بگویید: " ما، مو نمى‌کشیم!
مو کشیدن درد دارد! ". بعد اگر خواستید مى‌توانید از روش مهلت دادن، استفاده کنید. او را بر روى صندلى بنشانید و خودتان هم کنارش بایستید. اما هرگز در این یکى، دو دقیقه با او صحبت نکنید. وقتى مهلت یکى دو دقیقه اى تمام شد، درباره وضعیتى که پیش آمده با او صحبت کنید. حتى اگر هنوز مهارت زبانى او کامل نشده و نمى‌تواند صحبت کند، این کار را بکنید. زیرا نشان مى‌دهید که مشکلات را باید با صحبت کردن حل کرد نه چیز دیگرى ( مثل مو کشیدن ). از او سؤال کنید "مى دانى چه کارى کردى که اشتباه بود؟" بعد از جوابش ادامه دهید "به نظرت چرا اشتباه بود؟" نگران نشوید اگر مى‌گوید " چون باید تنبیه مى‌شدم". از نظر رشدى این پاسخ عادیست. شما ادامه دهید "بله اگر مو بکشى تنبیه مى‌شوى اما ما باید به یک چیز دیگر هم فکر کنیم. ما نباید موى دیگران را بکشیم چون ممکن است به آنها صدمه بزنیم!". منتظر معجزه نباشید که پس از این مکالمه همه چیز درست شود. کودکان به سختى موضوعى را یاد مى‌گیرند و انقدر باید این اتفاق تکرار شود تا در نهایت بفهمند که با این کار نتیجه‌اى نمى‌گیرند. مقاومت کنید و تسلیم نشوید. به مرور زمان که مهارت کلامى او بهتر شد، به او یاد دهید که از صحبت کردن براى حل مشکلش استفاده کند.

۳- هیچگاه تلافى نکنید. هرگز سعى نکنید مو هایش را بکشید تا به او ثابت کنید که این کار چقدر دردناک است. هدف کودک از کشیدن مو، ایجاد تغییر در شرایط است مثلاً مى‌خواهد دوستش را از تلاش براى گرفتن عروسکش منصرف کند، نه اینکه به کسى آزار برساند. اما پیامى که از کار شما دریافت مى‌کند این است : براى اصلاح کردن رفتار کسى، باید تلافى کنى. در صورتیکه شما باید الگوى او باشید و به او یاد دهید که در هر شرایطى به جاى آزار رساندن به دیگران، باید از کلمات، براى بیان خواسته هایش، کمک بگیرد.

نظر مارک رابرتز در مورد مو کشیدن کودکان
مارک رابرتز، استاد روان‌شناسی بالینی دانشگاه ملی ایداهو، می‌گوید چنین رفتاری ۳ عامل عمده دارد:
برای کودکان نوپای کم سن و سال (۱۲ تا ۱۸ ماه)، این کار ساده‌ترین راه ممکن و بهترین شیوهٔ بیان است. آن‌ها دریافته‌اند که چگونه به عکس العمل مورد نظرشان دست یابند و می‌خواهند که دوباره چنین عکس العملی را دریافت کنند. مثل روشن کردن چراغ، ضربه زدن به یکی از اسباب بازی‌هایی که چیزی از آن بیرون می‌زند. کودک موی برادر بزرگش را کشیده و او هم جیغ می‌کشد، بامزه است!
دلیل دیگر مو کشیدن کودکان این است که کودک می‌خواهد کاری کند که چیز‌های بد از سر راهش کنار برود. یکی سینه خیز رویش رفته یا اسباب بازی او را برداشته است. او هم می‌رود سراغش، مو‌هایش را می‌کشد و آن کار بد دیگر تکرار نمی‌شود.
بالاخره اینکه در کودکان بزرگ‌تر (۲ تا ۳ ساله)، مهارت‌های‌شناختی برای سر در آوردن از هر چیزی در حال شکل گیری است و ممکن است برای کنترل وضعیت سعی در کشیدن موی آن شخص کند. رابرتز مثال می‌زند: برادر بزرگ‌تر آخرین شیرینی باقیمانده را برمی دارد، بنابراین او هم مو‌هایش را می‌کشد تا جیغ بکشد. در این مورد دو احتمال وجود دارد: ممکن است شما مداخله کنید و از برادر بزرگ‌تر بخواهید که آن را با او تقسیم کند و مهم‌تر از همه اینکه ممکن است با انجام این کار برادر بزرگ‌تر حساب کار دستش بیاید و قبل از برداشتن آخرین شیرینی باقی مانده، خوب فکر‌هایش را بکند.

راه حل مو کشیدن کودکان چیست؟
بیهودگی این کار را به او ثابت کنید. یکی از مهم‌ترین راه کار‌های جلوگیری از رفتار نادرست کودکتان این است که او را مجاب کنید که این شیوه، فایده‌ای نخواهد داشت. اگر از این کارِ او چشم‌پوشی کنید، موثر خواهد بود (در غیر این صورت کودک تصور می‌کند که با کشیدن موی هر کسی می‌تواند به خواسته خود برسد) و همین طور که با گذشت زمان به این مسأله پی می‌برد که کشیدن مو او را به خواسته‌اش می‌رساند، رفتار او بد‌تر می‌شود. اگر زیادی در این مورد استدلال کنید (هانا باید موهای الی را می‌کشید، چون الی از قصد این کار را کرده است یا بروم برایش داستان بخوانم تا حواسش را پرت کنم)، ممکن است بازیچهٔ دست او قرار بگیرید. کودک شما پیچیدگی تعامل اجتماعی را نمی‌فهمد. چیزی که او دستگیرش شده، این است که اگر موی کسی را بکشد، شما به او (کودکتان) دلسوزی خواهید کرد و روی پا‌هایتان خواهید نشاند. به جای این کار، بیهودگی و بی‌نتیجگیِ آن را به او ثابت کنید. اگر کودکتان موهای خواهرش را به قصد گرفتن اسباب بازی او کشید، اسباب بازی را به خواهرش برگردانید و برایش توضیح بدهید که «ما موی کسی را نمی‌کشیم.» برای اثربخشی این شیوه باید سریع وارد عمل شوید، زیرا کودکان مخلوقاتی لحظه‌ای هستند.
time out، زمانی است که والدین کودک خود را پس از انجام کاری نامناسب به گوشهٔ خلوتی می‌برند و به منظور تربیت کودک با او صحبت کرده و او را در سکوت نگه می‌دارند تا کودک به رفتار نامناسب خود فکر کند.
تاثیر این شیوه در کودکانِ زیر ۲ سال ثابت نشده است. بنابراین برای کودک نوپایتان بهترین کار نصیحت است: «به آرامی دست او را بگیرید و در حالی که دستانش را در دستتان گرفته‌اید با او صحبت کنید؛ مثلاً بگویید: «نه! نه! ما موی کسی را نمی‌کشیم. اگر موی کسی را بکشیم، دردش می‌گیرد.»
اگر کودکتان ۲ یا بیش از ۲ سال دارد، بگذارید از طریق «قرنطینه روی صندلی» بفهمد کشیدن مو واکنش قابل قبولی نیست. در حین قرنطینه پیش او بمانید، اما با او حرف نزنید. این تنبیه باید یک دقیقه طول بکشد. اگر کودکتان روی صندلی نمی‌ماند، نوع مستمر این شیوه را امتحان کنید. بعد از انجام time out، راجع به کاری که کرده است، با او صحبت کنید، حتی اگر هنوز بسیاری از مهارت‌های کلامی را نیاموخته است و از جملات کوتاه که برای کودک قابل فهم است، استفاده کنید (مثلاً نه! نه! مو نمی‌کشیم!!). زیرا این کار به او نشان می‌دهد که صحبت کردن راهی برای حل مشکلات است. از کودک خود بپرسید: «چه کار اشتباهی انجام داده؟» و بعد بگویید: «چرا این کار اشتباه بود؟» رابرتز می‌گوید نگران نشوید اگر در پاسخ شما گفت: «چون که باید تنبیه می‌شدم.» و یا پاسخی متفاوت‌تر داد. چنین پاسخی به لحاظ رشدی طبیعی است و می‌توانید در ادامه بگویید: «بله، اگر موی کسی را بکشی، مجبوری مدتی تنها بمانی؛ اما راه دیگری هم هست که باید راجع به آن فکر کنی. تو نباید موی کسی را بکشی، چون دردش می‌گیرد.» هرچند انجام این فرایند مهم است، اما انتظار زیادی از آن نداشته باشید. کودکان باید شیوه‌های سخت تری را بیاموزند، با انجام مکرر آن و پی بردن به اینکه انجام چنین کاری او را به دردسر خواهد انداخت، نتیجه خواهید گرفت. وظیفه شما این است که منطقی باشید و از اینکه هر روز‌‌ همان نصایح را تکرار می‌کنید، ناامید نشوید.

برخورد صحیح با عادت مو کشیدن کودکان
دیگران را دوست داشته باشند و محبت خود را به آن ها ابراز کنند. اولین رفتارها و واکنش ها را از والدین می بینند و دنیا را در وجود آن ها حداقل در یکی ۲ سال اول خلاصه می کنند. اما همین والدین چند سال بعد شکوه و شکایت می کنند که کودکشان بدغذاست، جیغ می کشد، ناسزا می گوید و … جالب این که اغلب تصور می کنند اشتباهی از جانب آن ها رخ نداده است و معلوم نیست چرا کودک این رفتارهای زشت را ادامه می دهد و تکرار می کند. اگر شما هم کودکی دارید که از یکی از رفتارهای نادرست او شاکی هستید، حتما ادامه مطلب را بخوانید.

حامد سیامکی خبوشان، کارشناس ارشد روان شناسی و عضو سازمان نظام مشاوره و روان شناسی به خراسان می گوید: انسان و رفتارهای او آمیزه و ترکیبی از ویژگی های ارثی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روان شناختی است و این ویژگی ها تاثیرات متقابلی روی هم دارد.

عادت های انسان به عنوان یک سری رفتارهای تکرار شونده هم ناشی از همین عوامل است.آن چه بیشتر خانواده ها را از دست فرزندان خود عاصی می کند، رفتارهای خارج از عرفی است که کودکان به انجام آن خو کرده اند. نتایج تحقیقات متعدد نشان می دهد که سهم عوامل اجتماعی و روان شناختی در شکل گیری و تداوم عادت های نامناسب بسیار بیشتر از عوامل ارثی و فیزیولوژیکی است.بیشتر شکایات والدین از عادت های نادرست کودکان مربوط به بدغذایی، بازی با یکی از اندام های بدن، جیغ زدن، وابستگی افراطی و بیمارگونه به والدین، دروغ گویی، دزدی، کشیدن موی سر دیگری، کتک کاری و مکیدن انگشت است که شیوع زیادی در بین کودکان دارد.
باید توجه داشت که یکی از علل بروز این عادت ها، اضطراب و فشارهای درونی کودک است. عادت یک شبه به وجود نمی آید و یک شبه هم از بین نمی رود. بنابراین از کودکی که دارای تفکر و احساس ناسالم است، نباید انتظار رفتار مطلوب داشته باشیم. زیرا مخزن رفتاری کودک در نتیجه پاسخ به تفکرات و احساساتش شکل گرفته است و اگر والدین در ارائه پاسخ های صحیح و به موقع کوتاهی کرده باشند، نباید نقش خود را در بروز عادت نادرست کودکشان نادیده بگیرند.
از طرفی کودک در تعامل با محیط و اطرافیان تحت تاثیر رفتارها و واکنش های دیگران قرار می گیرد و در واقع رفتارهای خوب و بد را آموزش می بیند. بسیاری از کودکان دست به الگوبرداری از رفتارهای دیگران می زنند. اگر این الگوبرداری و عمل به آن از نظر روانی به تخلیه کودک منجر شود و اضطراب کودک را کاهش دهد، آن رفتار را الگو قرار می دهد و تداوم می بخشد.
این مشاور با تاکید بر این که گاهی کپی برداری کودکان از رفتارهای دیگران به منظور جلب توجه انجام می شود، ادامه می دهد: اگر والدین نتوانند به طور طبیعی به کودک خود توجه و محبت کافی کنند، کودک برای کسب نوازش، توجه یا محبت والدین سعی می کند راه های دیگری را امتحان کند که یکی از این راه ها رفتارهای تکرار شونده نامتناسب است. نباید فراموش کرد که بعضی از رفتارها ریشه فیزیولوژیکی دارد مثل خودزنی، بعضی تیک های عصبی، بدغذایی که ممکن است ناشی از ضعف اعصاب یا کم کاری یا پرکاری غدد باشد. بنابراین تک بعدی نگاه کردن به منشاء شکل گیری رفتارها در کودکان چاره ساز نیست و ما ناچاریم مجموعه ای از عوامل را در نظر بگیریم. در واقع تقابل تمامی عوامل وراثت، روان شناختی، اجتماعی و … به بروز یک رفتار منجر می شود. از سوی دیگر عادت های رفتاری در هر سنی ممکن است بروز پیدا کند و یا یک عادت رفتاری در یک سن یا طی مراحل رشد تغییر شکل دهد. در بسیاری از موارد عادت های رفتاری رفع نمی شود بلکه شکل عوض می کنند و والدین تصور می کنند عادت کودک برطرف شده است. عادت های جدید در سن بلوغ تقریبا به شکل ثابتی درمی آید. عادت های بین کودکان ضمن مشابهت در دختران و پسران تفاوت هایی هم دارد. به عنوان مثال در دختران عادت هایی مثل بازی با اعضای بدن، پنهان کاری و در پسران ناسزاگویی، پرخاشگری و دزدی شیوع بیشتری دارد.

● راهکارهای عملی مقابله مو کشیدن کودکان
وی با اشاره به این که شناسایی ریشه های بنیادی یک عادت نادرست یک اصل اساسی است درباره راه های مقابله با آن می گوید: تاکید نکردن مستقیم برای ترک رفتار اصلی است که بسیاری از والدین از آن بی اطلاع هستند. در واقع آن ها با تاکید و اشاره مستقیم به رفتار آن را ثابت می کنند. والدین باید دقت کنند که چه زمانی کودک به رفتار نادرست تکرار شونده مبادرت می کند، پیک رفتاری او را شناسایی کنند. از طرف دیگر تنبیه و تشویق اصولی و بجا، درخواست کردن به جای امرکردن، قاطعیت و خودباوری والدین، الگوی مناسبی در اختیار کودک گذاشتن و مشارکت و همراهی کودک در انجام کارهای مورد علاقه اش راهکارهایی است که یک مشاور می تواند به والدین پیشنهاد کند تا در ترک عادت های نادرست به کودک خود کمک کنند. در واقع ما همیشه تاکید می کنیم که برای ایجاد یک عادت رفتاری چه مثبت و چه منفی کافی است در مقابل آن واکنش نشان دهیم. رفتار خشن، داد و بیداد و هیجانی شدن والدین به محض دیدن رفتاری از کودک باعث اصرار کودک و جلب توجه او به کارش می شود و همین واکنش نادرست باعث می شود آن کار را ادامه دهد.
در مواردی که زمینه هایی از وسواس و اضطراب در کودک به طور ارثی وجود دارد، به دلیل واکنش والدین، عادت ها به صورت رفتارهای وسواس گونه نمایان می شود. هرگز نباید با القای حس گناهکاری به کودک شرایط را خراب تر کرد. بلکه باید با مشاوره و کمک گرفتن از متخصص به کودک در رفع آن تلاش کرد. والدین باید بدانند اگر هیچ اقدامی نکنند و در جست وجوی علت بر نیایند، اصلاح رفتار نادرست سخت تر خواهد شد.باید توجه داشت که همخوانی و تطابق نظرات والدین درباره عادت بد کودک در رفع آن نقش مهمی دارد.تصور کنید کودکی که عادت به مکیدن انگشت دارد با ۲ مدل واکنش در منزل رو به رو شود. از یک سو مادری که می گوید او هم در طول دوران کودکی همین عادت را داشته است بنابراین مشکلی وجود ندارد و پدری که می خواهد به هر روش ممکن این عادت را از سر کودک بیندازد. کودک در چنین شرایطی نمی داند باید چه کند و با دو واکنش متفاوت رو به رو می شود و ممکن است این رفتار را تا سنین مدرسه ادامه دهد.یک سری رفتارهای کودک تا سنین مدرسه بروز پیدا نمی کند و این حالت به ویژه در بچه هایی که مهد کودک نرفته اند یا پیش دبستانی را نگذرانده اند، بیشتر مشاهده می شود.
به همین علت است که توصیه می شود کودکان قبل از مدرسه وارد محیط های اجتماعی شوند و سعی کنند خود را با دیگران تطبیق دهند. بچه هایی که عادت های بدی دارند و به یکباره وارد محیط بزرگ تر می شوند، ممکن است دچار اضطراب شوند و عاداتشان به رفتارهای وسواس گونه تبدیل شود.

● اشتباهات محرز والدین
بهتر است به جای دستور مستقیم، به صورت غیرمستقیم کودک را از ادامه رفتار بازداریم. در مواردی بهتر است رفتار کودک نادیده گرفته شود و منظور این است که نه زبانی و نه با تغییر حالت و رفتار واکنشی نشان ندهیم. بچه ها پیام های غیرکلامی ما را خیلی زود می گیرند. بنابراین می توان طوری برخورد کرد که انگار کودک کار بدی انجام نداده است و سپس او را صدا زد و به کار دیگری مشغول کرد.این در حالی است که والدین فکر می کنند با تحکم و داد و فریاد و دستور دادن می توانند کودک را از ادامه رفتار یا عادت نادرست منع کنند.رفتارهای این چنینی بیشتر او را مضطرب و به ادامه انجام کار حریص می کند.
گاهی والدین قبل از انجام کار به کودک هشدار می دهند؛ مثلا می گویند «تو مهمانی دعوا راه نیندازی» این کار از نظر روانی او را آماده دعوا کردن می کند و او ناخودآگاه به دنبال فراهم کردن زمینه دعوا می گردد.این رفتارها باعث می شود رفع عادت برای او سخت تر شود چون الگو دارد و با پیش زمینه ذهنی درباره خودش فکر می کند.بعضی والدین هم منتظر افزایش سن و تغییر شرایط هستند تا عادت نادرست کودک رفع شود و ترک عادت را به سنین نوجوانی موکول می کنند که این کار اصلاح این عادت ها را بسیار دشوارتر می کند.
مو کشیدن کودکان مساله بسیار مهمی است که هر چه زودتر باید ترک شود. وگرنه اسیب های روحی و جسمی را به کودک وارد میکند و همچنین ممکن است مو کشیدن کودکان باعث شود کودک از اجتماع طرد شود.