عفونت ادراری در کودکان، چیزهایی که باید بدانید

عفونت ادراری کودکان از بیماری های بسیار شایع است. این اتفاق زمانی می افتد که باکتری ها (میکروب ها) به مثانه یا کلیه می رسند. کودک مبتلا به عفونت مجاری ادراری (UTI) ممکن است تب کند، استفراغ کند، یا غر غرو باشد. بچه های بزرگ تر ممکن است تب، درد در هنگام ادرار کردن، تکرر ادرار، و یا درد های زیر شکم داشته باشند. بیمار مبتلا به عفونت ادراری کودکان باید به متخصص اطفال مراجعه کند. این نوع عفونت ها به خودی خود رفع نمی شوند. عفونت ادراری پس از درمان معمولا بعد از یک هفته بهبود می یابد.
مصرف آنتی بیوتیک ها میکروب ها را کشته، و به بهتر شدن حال کودک کمک می کند. برای اطمینان از عملکرد آنتی بیوتیک کودک باید تا آخرین دوز تجویز شده دارو را مصرف کند، حتی اگر حال او رو به بهبودی است.

عفونت ادراری کودکان چه علائمی دارد؟
بیشتر عفونت های از این نوع در قسمت پایین دستگاه ادراری یعنی مثانه و مجرای ادرار اتفاق می افتد که به آن عفونت سیستیت (cystitis) یا عفونت مثانه می گویند. کودک مبتلا به عفونت مثانه ممکن است هر یک از علائم زیر را داشته باشد:
- درد، سوزش و احساس گزش هنگام ادرار کردن
- افزایش تعداد دفعات ادرار کردن (اگرچه ممکن است هر بار فقط مقدار کمی ادرار خارج شود)
- تب
- بیدار شدن از خواب برای رفتن به دستشویی به دفعات مکرر
- خیس کردن خود در خواب با وجود اینکه آموزش دستشویی رفتن هم دیده باشد
- احساس درد در ناحیه زیر شکم و مثانه (معمولا زیر ناف)
- ادرار بد بو با رنگ کدر یا ترکیب شده با خون
هنگامی که عفونت از مجرای ادرار به سمت کلیه ها حرکت کند پیلونفریت (pyelonephritis) نامیده می شود و معمولا خطر آن جدی تر است. در این نوع عفونت ممکن است بسیاری از علائمی که در بالا ذکر شد در کودک مشاهده شود به علاوه اینکه، احتمال تب و لرز ، درد در ناحیه پهلو و پشت، خستگی زیاد و استفراغ هم در بیمار افزایش می یابد.

چه کسانی به عفونت مجاری ادراری مبتلا می شوند؟
دختر بچه ها بیشتر به عفونت ادراری کودکان مبتلا می شوند چونکه مجرای ادرار در دختر ها کوتاه تر و به مقعد نزدیک تر است. پسر بچه های ختنه نشده زیر یک سال هم نسبتا احتمال ابتلای بیشتری نسبت به بقیه پسر بچه ها دارند.
سایر عوامل خطرساز عفونت ادراری در کودکان عبارتند از:
- مشکل در مجاری ادراری (مانند کلیه ناقص و یا وجود انسداد در طول مسیر مجاری ادراری)
- حرکت برعکس ادرار از مثانه به مجاری ادراری فوقانی‌ (حالب) به سمت کلیه ها (ریفلاکس). به این نوع برگشت ادرار، ریفلاکس وزیکویورٍتِرال (vesicoureteral reflux یا VUR) نیز گفته می شود که در بسیاری از کودکان مبتلا به عفونت مجاری ادراری مشاهده می شود.
- رعایت نکردن بهداشت توالت و بهداشت عمومی
- داشتن سابقه خانوادگی عفونت مجاری ادراری
عفونت ادراری کودکان به راحتی قابل تشخیص است ولی تشخیص و درمان به موقع آن از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که تعلل در رسیدگی به این نوع عفونت احتمال آسیب های جدی به کلیه ها را افزایش می دهد.

عفونت ادراری در کودکان چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص عفونت ادراری کودکان معمولا پزشک متخصص اطفال حال عمومی بیمار را جویا می شود، معاینه فیزیکی انجام میدهد و درخواست انجام آزمایش ادرار می دهد.
چگونگی گرفتن نمونه ادرار به سن کودک بستگی دارد. بچه های بزرگ تر می توانند به راحتی در یک ظرف نمونه گیری استریل ادرار کنند. در مورد کودکانی که هنوز از پوشک گرفته نشده اند این کار با استفاده از کاتتر (catheter) یا سوند انجام می شود. در این روش یک لوله نازک را از سمت مجرای ادرار وارد مثانه می کنند و یک نمونه تمیز گرفته می شود.
از نمونه تهیه شده برای آزمایش ادرار (آزمایشی که برای شناسایی میکروب ها در زیر میکروسکوپ انجام می شود) و یا کشت ادرار (تلاش برای رشد و تکثیر باکتری ها در محیط آزمایشگاهی) استفاده می شود. دانستن اینکه دقیقا چه نوع باکتری باعث ایجاد عفونت شده است به پزشکان کمک می کند تا بهترین روش درمانی را برای درمان عفونت مجاری ادراری انتخاب کنند.

عفونت ادراری کودکان چگونه درمان می شود؟
عفونت ادراری در کودکان بوسیله آنتی بیوتیک ها درمان می شود. بعد از چند روز مصرف آنتی بیوتیک ممکن است پزشک کودک برای اطمینان از رفع مشکل کودک از والدین تکرار آزمایش ادرار درخواست کند. این مساله از اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا عفونتی که درست درمان نشده است ممکن است دوباره برگردد و یا بیشتر گسترش پیدا کند.
اگر دفع ادرار در کودک با درد همراه باشد ممکن است پزشک از داروهایی استفاده کند که مجرای ادرار را بی حس کند. هنگام مصرف این داروها ممکن است رنگ ادرار کمی نارنجی شود.
آنتی بیوتیک های تجویز شده باید سر وقت و برای مدت زمانی که پزشک تعیین کرده، مصرف شوند. تعداد دفعات دستشویی رفتن فرزند خود را تحت نظر داشته باشید و هر بار از وجود علائمی مانند درد و سوزش هنگام دفع ادرار از او سوال کنید. علائم عفونت باید طی ۲ تا ۳ روز بهبود یابند.
به کودک خود مایعات زیاد بدهید ولی از نوشیدنی های حاوی کافئین پرهیز کنید.

موارد جدی تر عفونت ادراری در کودکان چگونه درمان می شود؟
کودکان مبتلا به عفونت های حاد تر مجاری ادراری باید در بیمارستان بستری شوند تا به صورت وریدی (از طریق رگ) آنتی بیوتیک را دریافت کنند.
در موارد زیر بستری الزامی است:
- کودک تب شدید دارد، بسیار بیمار به نظر میرسد و احتمال عفونت کلیه ها وجود دارد
- سن کودک کمتر از ۶ ماه است
- باکتری های عامل عفونت مجاری ادراری به جریان خون راه یافته اند
- کودک آب بدن خود را از دست داده، استفراغ می کند و توانایی خوردن نوشیدنی و دارو از راه دهان را ندارد
ریفلاکس وزیکورِتِرال
کودکان مبتلا به ریفلاکس وزیکویورِتِرال (VUR) زیر نظر مستقیم پزشک قرار می گیرند و توسط دارو و در موارد نادر توسط جراحی درمان می شوند. اکثر بچه ها دچار ریفلاکس وزیکویورِتِرال خفیف می شوند ولی در بعضی دیگر به کلیه های آنها صدماتی وارد می شود و یا در سنین بالاتر کلیه خود را از دست می دهند.

آیا می توان از عفونت ادراری در کودکان جلوگیری کرد؟
در نوزادان و کودکان نوپا تعویض مکرر پوشک از گسترش باکتری که باعث عفونت مجاری ادراری می شوند جلوگیری می کند. این مساله خیلی مهم است که همزمان با آموزش دستشویی رفتن به کودک رعایت بهداشت هم آموزش داده شود. دختر بچه های باید خودشان را از جلو به عقب خشک کنند تا از انتقال باکتری ها از مقعد به ناحیه تناسلی جلوگیری شود. دختر بچه های مدرسه ای نباید از شوینده ها و صابون های قوی که ایجاد خشکی و خارش می کنند استفاده کنند. همچنین می بایست از لباس های زیر نخی بجای نایلونی استفاده کنند و به این روش از رشد باکتری ها جلوگیری کنند.
همه بچه ها باید یاد بگیرند که ادرار خودشان را نگه ندارند. ادراری که در مثانه نگه داشته شود محل خوبی برا رشد باکتری ها خواهد بود. کودکان باید مایعات زیاد بخورند و از کافئین پرهیز کنند چون باعث تحریک مثانه می شود.
در بیشتر موارد عفونت ادراری کودکان طی یک هفته درمان می شود.

چه مواقعی با دکتر تماس بگیرید؟
اگر فرزند شما تب و لرز شدید بدون دلیل، همراه با درد پشت و پهلو ها و یا هر دردی که در رابطه با دفع ادرار باشد تجربه میکند سریعا جهت ویزیت به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.
در موارد زیر حتما به پزشک مراجعه کنید:
- ادرار بد بو، خونی و یا تغییر رنگ داده
- درد در قسمت های پایین کمر و زیر شکم (بخصوص زیر ناف)
- تب بیش از ۳۸٫۳ درجه سانتیگراد در کودکان و یا تب ۳۸ درجه سانتیگراد در نوزادان که به صورت مقعدی اندازه گیری شده باشد
- در مواردی که کودک شما تب دارد، بد غذا می خورد، پشت سر هم استفراغ می کند و یا بیش از حد تحریک پذیر شده است حتما با پزشک متخصص اطفال تماس بگیرید.