علت وسواس در کودکان چیست؟

اختلال وسواس در کودکان به صورت افکار، احساسات و ترس ‌های ناخواسته بروز پیدا می ‌کند که ممکن است با رفتارهای اجباری نیز همراه شود. این اختلال، کارکرد روزانه کودک را به شکل قابل ملاحظه‌ای مختل می‌کند و می‌تواند مشکلات زیادی در روند رشدی او برجای بگذارد. بروز وسواس در کودکان باید جدی گرفته شود، زیرا نشان دهنده وجود اضطرابی پنهان در آن‌هاست. از آن جایی که کودکان از ماهیت افکار وسواسی و رفتارهای اجباری خود اطلاعی ندارند و همچنین در ابراز و بیان هیجانات خود با مشکل مواجه می‌شوند؛ این وظیفه شماست تا از علائم وسواس در کودک خود آگاه باشید و آن‌ها را شناسایی کنید تا مداخلات درمانی توسط مشاور هرچه زودتر آغاز شود.

وسواس در کودکان
وسواس یکی از اختلال ‌های روان پزشکی مشترک در بین بزرگسالان و کودکان است که منشأ اضطرابی دارد. در گذشته اختلال وسواس به عنوان یکی از اختلالات اضطرابی در کنار مشکلات دیگری نظیر ترس ‌ها یا همان فوبی‌ها مطرح می‌شد. با این حال امروزه انجمن روان پزشکی آمریکا به دلیل پیچیدگی‌های اختلال وسواس و اهمیت بسزای آن، طبقه جداگانه‌ای را به این اختلال اختصاص داده و در کنار وسواس‌های فکری و عملی، چند مشکل مرتبط دیگر از جمله بدریخت انگاری بدن، مو کنی، پوست کنی و اختلال احتکار را نیز در این طبقه قرار داده است که همگی ممکن است در کودکی نیز مشاهده شوند.
وجه مشترک همه این مشکلات داشتن مشغولیت ذهنی با موضوع یا موضوعاتی خاص است که پرداختن بیش از حد به آن موجب اختلال در عملکرد فرد می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که شروع این اختلالات در کودکی اغلب با پیش آگهی بد و سیر مخرب‌تر بیماری همراه است. به این معنا که فرایند درمان در کسانی که وسواس یا اختلالات مرتبط با آن را از کودکی تجربه می‌کنند دشوارتر بوده و بهبودی آن‌ها کندتر از سایر افراد خواهد بود. با این حال امروزه درمان‌های مختلفی اختصاصا برای کودکان طراحی شده که به آن‌ها کمک می کند از پیشرفت مشکل خود جلوگیری کنند و در همان کودکی مشکل خود را بهبود ببخشند.

وسواس فکری_ عملی (OCD) چیست؟
وسواس فکری عملی، رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای هستند که به دنبال اشتغال ذهنی فرد به افکار ناخواسته و آزاردهنده روی می‌دهند. بررسی‌های بالینی انجام شده روی کودکان حاکی از آن است که شیوع وسواس فکری عملی در پسران دو برابر دختران است.

وسواس فکری در کودکان
وسواس ‌های فکری در کودکان، افکار، تصاویر یا تکانه‌های مزمن، مزاحم و غیر منطقی هستند. این افکار وسواسی چیزی فراتر از نگرانی در مورد تکالیف، میزان محبویبت میان دیگر کودکان و... است، اضطراب و نگرانی فراوانی برای کودک ایجاد می‌کند. همچنین کودک نمی‌تواند این افکار را از ذهن خود بیرون کند.

وسواس عملی در کودکان
وسواس عملی، رفتارهای تکراری و هدفمندی هستند که کودک در صدد است از طریق آن‌ها، نگرانی و آشفتگی خود را خنثی کند. در واقع به قصد رهایی از این افکار، شروع به انجام رفتارهای اجباری می‌کند. برای این بچه‌ها به نظر می‌آید، تشریفات این قدرت را دارند تا از اتفاقات بد جلوگیری کنند.

نشانه های وسواس در کودکان
نشانه‌های وسواس، ترس‌ها و افکار تکراری و مزاحم کودکان، چندین حوزه را در برمی‌گیرد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
نگرانی درباره مریضی، آسیب یا مرگ خودشان یا اعضای خانواده
ترس کودک در مورد نقض قوانین و احساس گناه در مورد انجام کاری بد
نگرانی کودک درباره تمیزی، کثیفی و میکروب‌ها
وسواس درباره صاف بودن اشیا، تقارن و جفت بودن، یا قرار گرفتن دقیق شی در یک جا
افکاری درباره اینکه بعضی چیزها خوش شانسی یا بد شانسی می‌آورند

انواع وسواس در کودکان
از جمله انواع وسواس در بچه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت.
شستن و تمیز کردن
پاک کردن اشیاء، پاک نویس کردن، مجددا انجام دادن کاری
تکرار یک کلمه، پاراگراف یا مطالعه یک قسمت بارها و بارها
چک کردن‌های مکرر مثل چک کردن قفل بودن در، چک کردن تکالیف خانگی یا روشن و خاموش بودن چراغ
خوردن، پوشیدن، یا انجام کارها به یک شکل به خصوص
خواسته‌ها به یک شکل تکراری باید برآورده شوند

علل ابتلا به وسواس (OCD) در کودکان
وراثت نقش مهمی در بروز وسواس در کودکان دارد، در واقع میزان شیوع وسواس در بچه‌هایی که اعضای خانواده آن‌ها دارای این اختلال هستند، بیشتر است. عامل مهم دیگر در پیدایش وسواس کودکان، عدم تعادل انتقال دهنده سروتونین در مغز است. همچنین گاهی اوقات وسواس می‌تواند بعد از یک بیماری یا یک دوره سخت و استرس زا برای کودک به وجود بیاید.

سایر اختلالات مرتبط با وسواس در کودکان
همان طور که گفته شد علاوه بر وسواس‌های فکری و عملی امروزه مشکلات دیگری نیز در دسته اختلالات وسواسی طبقه‌بندی می‌شود که ما در ادامه بروز هرکدام در دوره کودکی را بررسی کرده‌ایم.

اختلال بدریخت انگاری بدن در کودکان
در اختلال بدریخت انگاری فرد دائماً تصور می‌کند که نوعی نقص در ظاهر یا چهره او وجود دارد و همین امر منجر به احساس ناراحتی چشمگیر و بروز اختلال در حوزه‌های مختلف عملکرد فرد می‌شود. نکته بسیار مهم این است که این اختلال را با حساسیت‌های طبیعی که در دوره نوجوانی اتفاق می‌افتند اشتباه نگیرید و به اشتباه به نوجوانان برچسب نزنید. متخصصان برای تشخیص گذاری در سنین ۱۰ تا ۱۸ سال اغلب ملاحظات بسیار بیشتری به خرج می‌دهند.
چراکه در این دوران افراد در مسیر هویت‌یابی خود هستند و ممکن است نوسان‌های رفتاری و هیجانی مختلفی را از خود بروز دهند که نشان دهنده هیچ گونه اختلالی نیست و تنها پیش رفتن فرد در مسیر رشد فردی را نشان می‌دهد. در نتیجه اگر دیدید فرزندتان بیش از حد در آینه نگاه می‌کند، از ظاهر خود راضی نیست و دائماً از آن ایراد می‌گیرد؛ با توجه به سن و شرایط رشدی که در آن قرار دارد او را در نظر بگیرید و به جای سرزنش کردن یا بحث‌های بیهوده برای متقاعد کردن او از یک روانشناس متخصص در حیطه کودک و نوجوان کمک بگیرید تا بتوانید ریشه نارضایتی‌های فرزندتان را بهتر درک کنید و در ارتباط سالم‌تری با او قرار بگیرید. اگر کودک یا نوجوان به اختلال بدریخت انگاری مبتلا باشد نیاز دارد که جلسات روان درمانی فردی را با یک درمانگر آغاز نماید.

وسواس پوست کنی و مو کنی
وسواس پوست کنی و مو کنی دو اختلال شبیه به هم هستند که هر دو در طبقه اختلالات مرتبط با وسواس قرار دارند. ابتلا به این اختلالات باعث می‌شود که کودک در جریان فعالیت‌های روزمره به طور ناخودآگاه یا ارادی پوست یا موی نقاط مختلف بدن خود را بکند و با انجام این کار احساس کاهش تنش کند. بروز این اختلال باید از وضعیت‌های روانشناختی دیگری نظیر اختلال تیک تمایز داده شود چراکه مسیر درمان در هریک از آن‌ها متفاوت خواهد بود. توجه داشته باشید که کودکانی که دچار وسواس پوست کنی یا مو کنی هستند اغلب برای انجام این کار نوعی فشار را در درون خود احساس می‌کنند در نتیجه کنترل کمی روی رفتار خود دارند.
دعوا یا سرزنش والدین اغلب این فشارها را بیشتر کرده و به نتیجه عکس می‌انجامد. به این معنا که کودکان در پی بدرفتاری‌های والدین فشاری بیشتری را برای آسیب زدن به پوست یا موی خود احساس می‌کنند و بیشتر در برابر این تمایل خود تسلیم می‌شوند. در نتیجه بسیار اهمیت دارد که در این شرایط رفتار درست با فرزندتان را بیاموزید و هرچه زودتر از یک متخصص در زمینه روانشناسی کودک برای درمان او کمک بگیرید.

احتکار وسایل
اختلال احتکار یا انباشت گری به معنای جمع کردن وسایلی است که ارزش چندانی ندارند. اگر جمع کردن وسایل بی‌ارزش در حدی باشد که فضای زیادی از محیط زندگی فرد را اشغال کند و در کیفیت زندگی او تأثیر بگذارد، نوعی اختلال وسواسی در نظر گرفته می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی-نقص توجه بیش از دیگران به این مشکل دچار می‌شوند که این مسئله می‌تواند از عدم توانایی مغز آن‌ها برای سازمان دهی درست متعلقات ناشی شود. در این شرایط دریافت خدمات روانپزشکی و روان شناختی برای کمک به کودک و جلوگیری از شدت یافتن اختلال ضرورت دارد.

وسواس کودکان با چه اختلالات روانی دیگری همراه است؟
شایع‌ترین اختلالاتی که با وسواس در بچه‌ها همراه هستند، عبارتند از اختلالات اضطرابی، افسردگی، اختلال‌های یادگیری، اختلال‌های خوردن و سوء مصرف مواد و...

تشخیص و درمان وسواس خردسالان
درمان وسواس در خردسالان، نیاز به زمان دارد و برای موفقیت در اتمام فرآیند درمان، باید در تمام مدت از کودک خود حمایت کنید. پذیرش کودک و درک کردن موقعیت او باعث می‌شود که اضطراب او کمتر شود. در جلسات مشاوره روانشناسی، با توجه به مصاحبه بالینی درمانگر می‌تواند مشکل کودکتان را تشخیص دهد و هرچه زودتر مداخلات درمانی آغاز شود، پیش از آنکه اختلال وسواس شدت پیدا کند. درمان شناختی-رفتاری به کودکان مبتلا به وسواس کمک می‌کند تا علاوه بر ترک رفتارهای وسواسی خود، به تدریج با ترس‌های خود مواجه شوند. مشاوره وسواس و مشاوره کودک به شما و فرزندتان کمک می‌کند تا بهترین درمان اتخاذ شود.

سؤالات متداول
آیا برای درمان وسواس در کودک حتما باید به او دارو داد؟
برای درمان وسواس در کودکی معمولاً از روش‌های رفتاری یا شناختی-رفتاری استفاده می‌شود. این روش‌ها توسط روانشناس انجام می‌شوند و به صورت جلسات انفرادی با کودک یا جلسات مشترک والدین و کودک صورت می‌گیرند. در بسیاری از موارد این درمان‌ها برای درمان وسواس کافی بوده و نیازی به مصرف دارو نیست. اما در شرایطی که اختلال کودک بسیار شدید شده باشد یا پاسخ او به درمان کم باشد اغلب دریافت داروهای روان پزشکی ضرورت پیدا می‌کند. همچنین کودکانی که در کنار وسواس به وضعیت‌های روانی دیگری نظیر بیش فعالی دچار هستند بیش از دیگران ممکن است به درمان دارویی نیاز داشته باشند.