تک فرزندی از دیدگاه روانشناسی، خوبه یا بد؟

خبرگزاری ایسنا: هم‌زمان با تغییرات عدیده اجتماعی، تعداد فرزندان خانواده‌ها نیز کاهش یافته است. شاید در گذشته نه چندان دور وجود بیش از ۲ فرزند در خانواده لازم تلقی می‌شد ولی امروزه اندیشه داشتن یک فرزند نه فقط عادی شده بلکه ترویج نظام تک‌فرزندی در خانواده‌ها را هم به همراه آورده است.

به باور بسیاری از کارشناسان جامعه‌شناسی به دلیل مسائل و مشکلات معیشتی افزایش تعداد فرزندان برای بسیاری از خانواده‌ها قابل قبول نیست چرا که با افزایش فرزندان خانواده‌ها قادر به ایجاد شرایط مناسب مادی و رفاهی برای آنان نیستند از این رو ترجیح می‌دهند تک‌فرزندی پیشه کنند.

تک‌فرزندی از دیدگاه جامعه‌شناسی

در ترویج نظام تک فرزندی نمی‌توان از نگاه اقتصادی به این پدیده غافل ماند. میترا بهرامی‌فر، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی با گفتن مطلب بالا می‌افزاید: خانواده‌ها سعی می‌کنند با کاهش هزینه‌هایی شرایط رفاهی و مناسب‌تر مادی‌شان را افزایش دهند.

امروزه هدف اصلی والدین از داشتن فرزند، فرزندپروری است و با توجه به این‌که نیازهای تربیتی و پرورشی کودکان افزایش یافته است و کودک امروز شرایط و امکانات خاصی می‌طلبد که نیاز به صرف هزینه‌های گوناگون دارد، خانواده‌ها سعی می‌کنند با کاهش تعداد فرزندان به کیفیت بهتر و مطلوب‌تر شرایط پرورشی آنان بیفزایند.

در واقع بالا رفتن هزینه‌های فرزندزایی و زندگی خانواده‌ها از سویی و پایین‌ بودن سرانه درآمد طبقات متوسط و پایین جامعه که درصد زیادی از جمعیت را تشکیل می‌دهند و وضعیت درآمدی آنان از دیگر سو سبب شده است خانواده‌ها متناسب با وسع خود صاحب فرزند یا فرزندانی شوند و چون کاهش تعداد فرزندان تأثیر قابل توجهی بر زندگی این خانواده‌ها دارد، غالبا به نظام تک‌فرزندی روی می‌آورند.

ترویج نظام تک‌فرزندی که حاصل دنیای صنعتی امروز است، با توصیه‌ها و هشدارهای کارشناسان حوزه خانواده و روان‌شناسان روبرو شده است.

دکتر سیاوش توکلی، روان‌شناس می‌گوید: پدیده تک‌فرزندی در واقع نگرش جدید افراد به زندگی در جامعه کنونی است.

شاید به تصور عده‌ای از مردم این پدیده با مشکلات عدیده‌ای همراه باشد ولی تحقیقات علمی انجام شده، نتیجه‌ای را که دال بر وجود مشکل یا اختلالی در تک‌فرزندان بداند، نشان نداده است، بلکه به عقیده بسیاری از روان‌شناسان، مشکلات رفتاری یا پرخاشگری و اختلال‌های شخصیتی در تک‌فرزندان کمتر است.

برقراری ارتباط تک‌فرزندان

به گفته توکلی اگرچه وجود چند فرزند در خانواده سبب می‌شود که آنان شیوه‌های تعامل، سازگاری و حل مشکلات را بهتر بیاموزند، اما والدینی که چه به تصمیم و انتخاب خود یا هر دلیل دیگر یک بار صاحب فرزند می‌شوند، می‌توانند با کسب آگاهی و مهارت در شیوه‌های تربیتی و پرورشی فرزندی تربیت کنند که فردی توانمند و موفق شود.

این استاد روان‌شناسی با اشاره به خصوصیات مشترک تک‌فرزندان می‌افزاید: این فرزندان بدون خواهر و برادر یا وجود همسالان در میان افراد بزرگسال رشد می‌کنند و از این رو رفتاری مانند بزرگسالان دارند، از درک و قدرت تجزیه و تحلیل خوبی برخوردارند و افراد مسئولیت‌پذیری هستند. آنان همچنین دوستی‌های گسترده‌ای ندارند، افراد وابسته‌ای نیستند و با این‌که به برنامه‌های تک نفره رغبت بیشتری‌ نشان می‌دهند در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل یا ضعف نیستند و از مهارت‌های خوبی در این زمینه برخوردارند.

تقویت یا سرکوب اعتماد به نفس تک فرزندان؟

توکلی با باور این‌که شیوه رفتار و واکنش‌های والدین در اعتماد به نفس تک‌فرزندان تأثیر به سزایی دارد، اظهار داشت: روش‌های تربیتی نادرست و الگوهای نامناسب خانواده‌ها سبب می‌شود تک‌فرزندان به افرادی زودرنج، فاقد اعتماد به نفس و کم تحمل تبدیل شوند.

هرگاه والدین و حتی اقوام از توجهات افراطی به تک‌فرزندان دست بردارند، آنان نیز اعتماد به نفس لازم و هویت مستقل خود را می‌یابند.

در واقع اصول تربیتی والدین نباید با پدران و مادرانی که دارای چند فرزند هستند، تفاوت داشته باشد. وقتی والدین به خواست‌های غیرمنطقی تک‌فرزند جواب مثبت می‌دهند و بر این باورند که هرچه فرزندشان آرزو کرد، باید برایش فراهم کنند و در اختیارش بگذارند، یقینا به مرور، فرزندشان تبدیل به موجودی لوس، خودخواه، پرتوقع و بی‌هدف می‌شود که همین موارد به ظاهر ساده عامل مشکلات بزرگی در زندگی و آینده فرزندشان خواهد شد.

بنابراین والدین با دادن الگوهای صحیح رفتاری و روش‌های درست تربیتی می‌توانند کمک کنند تک‌فرزندان افرادی متکی به نفس، توانمند و موفقی باشند و در این ویژگی‌ها و مهارت‌ها هیچ ضعف و کمبودی نسبت به هم‌سن و سال‌های خود نداشته باشند.

وی همچنین گفت: اعتماد به نفس تک‌فرزندان بر اثر پذیرش عملکردهایشان از جانب دیگران حاصل می‌شود یعنی وقتی به عنوان فردی توانمند و با کفایت مورد قبول واقع می‌شوند، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند، از این رو رفتار و واکنش پدران و مادران در برابر عملکردهای تک‌فرزندان می‌تواند تأثیر زیادی در فرآیند اعتماد به نفس و روند هویت‌یابی آنان داشته باشد.

تک‌فرزندی، الگوها، پیامدها

ترویج نظام تک‌فرزندی در خانواده‌ها به نظر می‌رسد بافت فامیلی را نیز خدشه‌دار می‌سازد. در چنین شرایطی تک‌فرزندان با مشاهده فرزندان دیگر در یک خانواده و گروه خویشاوندان آنان، آیا دچار احساس خلأ و نهایتا آسیب‌های روحی نمی‌شوند؟

دکتر توکلی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: الگوهای نامناسب تربیتی، ناسازگاری‌های والدین و محروم بودن فرزند از وجود یکی از آنان و نیز عملکردهای ضعیف والدین به ویژه مادران از عواملی است که می‌تواند در بروز اختلال و آسیب‌های روحی بر روی تک‌فرزندان تأثیر فراوانی داشته باشد. تک‌فرزندی به خودی خود پدیده منفی نیست و باعث ایجاد مشکلات نمی‌شود بلکه روش‌های تربیتی والدین است که می‌تواند اثرات و نتایج خوب و سازنده یا منفی و مخرب به دنبال داشته باشد. والدین با آگاهی از روش‌های درست فرزندپروری به یقین می‌توانند فرزندان سالم، توانمند و کارآمد پرورش دهند که از ویژگی‌های مثبت بیشتری نسبت به سایر بچه‌ها برخوردار باشند.