ارتباط موثر والدین و فرزندان، اصول مهم

برای برقراری ارتباط با کودک با کودک باید با او رفیق بود و او را کم و بیش با واقعیت های اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی آشنا کرد. کودک باید به تدریج با واقعیت های تلخ و شیرین زندگی آشنا شود برای مثال: نوجوانی دوچرخه می خواهد، پدر و مادر نباید بی دلیل با تقاضای او مخالف کنند و بگویند: صلاح نیست یا نمی توانم! نوجوان دلیل می خواهد و می پرسد چرا صلاح نیست؟ چرا نمی توانی؟ باید با صمیمیت با او صحبت کرد، درآمد و هزینه های واقعی زندگی را برای او تشریح کرد و استدلال نمود تا او متقاعد شود.

از سوی دیگر کودک باید صبر کردن را بیاموزد. از این رو نباید هر چه تقاضا کرد، بی درنگ در اختیار او قرار داد. او باید یاد بگیرد، صبر کند، موانع را بشناسد و با ناملایمات دست و پنجه نرم کند. برای اینکه کودک با واقعیت ها آشنا شود باید در دنیای واقعی و در محیط طبیعی آموزش ببیند و تربیت شود. در ارتباط با این اصل جمله معروفی است که می گوید: ((گلهائی که در گلخانه پرورش می یابند زود پر می شوند)) منظور این است که تعلیم و تربیت باید در دنیای واقعی و طبیعی صورت گیرد نه در دنیای محصور، قرنطینه و غیر واقعی. زمانی که فرزندتان را در یک محیط قرنطینه تربیت می کنید و به اصطلاح، کودک را لای زر ورق بزرگ می کنید، او را از واقعیت ها دور می سازید. پدر یا مادر اجازه ندارند کودک را فریب دهند یا او را اغفال کنند. برای مثال در مواردی مانند فرزندخواندگی، فوت پدر، وجود مادرخوانده (مادر دوم) یا پدرخوانده (پدر دوم) قبل از این که کودک حقیقت را از زبان دیگری بشنود و کاخ باورهایش فرو بریزد، توصیه می شود با زمینه سازی مختصر، محرومانه و صمیمانه واقعیت را با او در میان گذارید و در صورت لزوم با یک فرد متخصص یا روانشناس مشورت کنید. بنابراین: کودک و نوجوان را برای ورود به دنیای واقعی آماده کنید و واقعیت ها را به زبان ساده و در حد فهم کودک و نوجوان به او بشناسانید، نه این که واقعیت ها را کتمان و پنهان کنید.

اصل اعتدال
شما در امر تربیت و تعلیم فرزندتان چگونه عمل می کنید؟ گاهی بسیار سخت گیر و گاهی بسیار سهل گیر هستید؟ آیا شما مصداق این ضرب المثل معروف هستید که می گوید: فلانی گاهی از سوراخ سوزن تو می رود اما زمانی از دروازه بیرون نمی رود؟! متأسفانه برخی از والدین در برخورد با کودکان بیش از حد سخت گیر هستند یا کودکشان را بیش از حد مورد حمایت و نظارت قرار می دهند و اجازه کوچکترین تصمیم گیری یا انجام کاری را به کودک نمی دهند و آنان را محدود می کنند. در مقابل والدینی هستند که خیلی سهل گیر هستند و به اصطلاح کاری به فرزندان خود ندارند و با کودکان خود به طریق "باری به هر جهت" رفتار می کنند و آن ها را آزاد می گذارند.

این گروه از والدین اعتقاد دارند که کودک را باید آزاد گذاشت! تا هرطور که می خواهد زندگی کند و امور را تجربه نماید. بدیهی است که این گونه شیوه های تربیتی افراطی یا تفریطی نادرست و اشتباه هستند. با کودک باید بر اساس اصل اعتدال رفتار کرد، ضمن آن که اصول انظباطی و مقررات و انتظارات خود را به کودک یاد می دهید و از او می خواهید در عمل آنها را رعایت کند، در صورت نیاز از اجرای مستبدانه آن ها صرف نظر و اغماض کنید و دامن اعتدال را از دست ندهید. شایان ذکر است که از این اصل می توان تحت عنوان اصل پرهیز از افراط و تفریط نیز یاد کرد. برای مثال افراط در محبت کردن بیش از حد به کودک به وابستگی شدید و تفریط در محبت کردن به کودک به ناامنی روانی او منجر می شود.

طنزنویسی گفته است که ما ایرانیان اهل افراط و تفریط هستیم، یک جا داریم بیستون و یک جا داریم چهل ستون! گاهی در توجه کردن و محبت کردن به کودک افراط می کنیم که در نتیجه کودک سالاری حاکم می شود و گاهی به ما دستور می دهند که اگر به کودک محبت کنید پررو می شود و کودک را فقط در خواب ببوسید! در نتیجه او را مورد غفلت و بی توجهی قرار می دهیم. بنابراین: در تعلیم و تربیت کودک و نوجوان از افراط و تفریط پرهیز نمائید و بر اساس اصل اعتدال با او رفتار کنید.

اصل اغماض و انعطاف پذیری
مفهوم انضباط در مکاتب تربیتی گوناگون معانی مختلفی را به ذهن متبادر می سازد. شاید رایج ترین معنای آن به نظم و قاعده درآوردن رفتار باشد. پدران و مادران با اعمال انضباط سعی می کنند رفتارهای مطلوب را در کودک ایجاد کنند و از پیدایش رفتارهای نامطلوب پیشگیری نمایند. اما کودک یا نوجوان گاهی اوقات در مقابل انضباط مقاومت می کنند و تمایل به آزادی بی حد و مرز دارد. نوجوان گاهی اوقات قادر نیست به انتظارهای والدین پاسخ مناسب دهد.

در این شرایط باید بپذیرید که کودک یا نوجوان نیز گاهی اشتباه می کند و شما باید با اغماض و سعه صدر با او برخورد کنید. گاهی با نادیده گرفتن رفتار، به ویژه رفتاری که یک بار رخ داده است مسئله مرتفع می شود. برخورد پدر یا مادر با کودک نباید بر اساس انبقام گیری باشد، بلکه همواره باید خدا را خاضر و ناظر بر اعمال خود بداند و هدف باید تربیت کودک باشد. گاهی کودک به طور تصادفی یا برای تجربه کردن، رفتار نادرستی را انجام می دهد و منتظر می ماند که واکنش شما را ببیند. لذا شما نباید حساسیت نشان بدهید و عکس العمل شدید از خود بروز دهید.

اگر با کودکی که مرتکب اشتباهی شده است، برخورد شدید کنید، میل به تکرار آن در کودک تقویت می گردد و به قول معروف، کودک جری می شود. در برخی از موارد موجب می شود کودک احساس گناه کند. در این وضعیت تکرار رفتار نامطلوب مشاهده می شود، کودک مقاومت و لجبازی می کند و بالاخره ناامنی روانی، وسواس و ناسازگاری پدید می آید. از اصل اغماض و انعطاف پذیری در تعلیم و تربیت به عنوان اصل تغافل نیز یاد شده است، بنابراین: توصیه می شود برخی از خطاهای کودک یا نوجوان را نادیده بگیرید و در صورت لزوم به طور محرمانه، صمیمانه، با محبت و به طور غیر مستقیم خطاهای او را به او متذکر شوید.

اصل الگوپذیری و تقلید
بی شک اصل الگوپذیری، تقلید، همانندسازی یا همسان سازی از مهم ترین روش های یادگیری کودک و اجتماعی شدن او به شمار می رود. کودک از طریق تقلید کردن و تاسی جستن از رفتار بزرگ ترها، یاد می گیرد که چگونه باید رفتار کند. اسوه در فرهنگ لغات یعنی پیشوا و الگوی عملی و تاسی جستن یعنی در عمل رفتاری یا کاری را پیروی و تقلید کردن اگر به ما توصیه می شود که سیره ائمه معصومین صلوات ا… علیهم اجمعین را مطالعه کنیم و سرمشق خود قرار دهیم، منظور این است که آداب و رسوم زندگی فردی و اجتماعی را به طور عملی یاد بگیریم و عمل کنیم. شایان ذکر است که مادر نخستین سرمشق و الگوی کودک است.

هر کدام از ما بزرگترها چه بخواهیم، چه نخواهیم زیر نظر کودکان خود هستیم و آنها از ما تقلید می کنند و سرمشق می گیرند. بنابراین پیام اصل الگوپذیری و تقلید این است که بیائید سعی کنیم اسوه، سرمشق و مدل علمی و الگوی شایسته ای برای کودکان خود باشیم. بیائید هر چه را که انتظار داریم کودک انجام دهد یا ندهد، خود آن رفتار یا عمل را انجام دهیم یا ندهیم گاهی اوقات امکان دارد از کودک تقاضا کنیم رفتار خاصی را مثل ما عمل کند برای مثال "ببین من چه طور دست هایم را می شویم".

اگر می خواهید به کودک سلام دادن، خواهش کردن، تشکرکردن و معذرت خواستن را یاد بدهید، شما خود باید در عمل نشان بدهید و پیش قدم شوید. مثال دیگر آن که اگر می خواهید چیزی از وسایل کودک را بردارید باید از او اجازه بگیرید تا کودک بدین ترتیب احترام به مالکیت و استقلال دیگران را یاد بگیرد. بنابراین: آگاه باشید که کودک همواره مراقب رفتار و گفتار بزرگسالان است و از طریق تقلید کردن و الگو قرار دادن رفتار و گفتار آنان یاد می گیرد و رفتار می کند.