مشکل شب ادراری کودک، حل شدنی است؟
اشتباه رایج والدین این است که اگر بچه ماهی یک بار یا در دو، سه هفته دو، سه باری نتوانسته باشد ادرارش را کنترل کند، خیال میکنند شبادراری دارد درحالیکه اینطور نیست.
هر روز صبح که از خواب بیدار میشوند با امید به خشک بودن دستی به تختخواب و لباسهای فرزندشان میکشند. مادران بچههایی که دچار شبادراری هستند، با دردسرهای متعددی روبهرو هستند؛ هم باید برای تربیت فرزند وقت و انرژی بگذارند، هم هر روز کوهی از لحاف، پتو و تشک را بشویند. عدهای میگویند شبادراری ژنتیکی است و چارهای جز سوختن و ساختن برایش نمیبینند. عدهای دیگر اما به هر دری میزنند تا این مشکل خجالتآور فرزندشان را حل کنند؛ از امتحان کردن داروهای عطاری بگیر تا تجویز خودسرانه دارو. عاطفه کیانینژاد، کارشناس ارشد روانشناسی و مشاور کودک در بخش اول این مطلب به شما میگوید که چطور با کمک علم روانشناسی و بدون نیاز به دارودرمانی میتوانید از پس این مشکل بربیایید.
هر ادرار شبانهای شبادراری نیست
اشتباه رایج والدین این است که اگر بچه ماهی یک بار یا در دو، سه هفته دو، سه باری نتوانسته باشد ادرارش را کنترل کند، خیال میکنند شبادراری دارد درحالیکه اینطور نیست. شبادراری زمانی بهعنوان یک اختلال مطرح میشود که کودک پنج سال داشته باشد و ظرف سه ماه حداقل هفتهای دو بار جای خود را خیس کند. طبق تعریف کودکان زیر پنج سالی که قادر به کنترل ادرار نیستند، مشکل شبادراری ندارند. از کودکان بالای پنج سالی هم که گاهگاهی شلوارشان را خیس میکنند، کاری غیر طبیعی سر نزده است.
مراحل خوابش را بشناسید
بچهها هم مثل بزرگسالان بعد از به خواب رفتن مراحل مختلفی از خواب را تجربه میکنند. خوابیدن بهطور کلی پنج مرحله دارد که در مرحله پنجم خواب بسیار سنگین است. موقع ادرار که برسد پیغامهای عصبی از مثانه به مغز ارسال میشوند. بزرگسالان در هر مرحلهای که باشند، به محض دریافت پیغام توسط مغز از خواب بیدار میشوند اما این امر در مورد کودکان همیشه صادق نیست. کودکانی که شب در جای خود ادرار میکنند، نمیتوانند از خواب سنگین بیدار شوند و آنچه نباید بشود، میشود.
خواب کودک را سبک کنید
اگر بتوانید زمان پر بودن مثانه خواب کودک را سبک کنید، مشکل برطرف میشود. سه چهار شب قید خواب را بزنید و هر ساعت تختخواب بچه را چک کنید، ببینید خیس است یا نه. هر شب ساعت خیس شدن تختخواب را یاداشت کنید. بعد از اینکه متوجه شدید فرزندتان شبها چه ساعتی جایش را خراب میکند، نیم ساعت قبل از موعد مقرر بیدار شوید و او را هم بیدار کنید تا به دستشویی برود. دو الی سه هفته این برنامه را تکرار کنید. طولی نمیکشد که ساعت بدن کودک عادت میکند و هر شب راس همان ساعت از خواب بیدار میشود و خودش اتوماتیک به دستشویی میرود.
علتهای جسمی را بررسی کنید
چنانچه مطابق تعریف بچه دچار شبادراری است، اولین کاری که باید بکنید مراجعه به پزشک متخصص کودکان است. یک سری از علتهای شبادراری به مشکلات جسمی کودک برمیگردد. بعضی والدین با شعار «بچه من چیزیش نیست» از دکتر بردن فرزندشان خودداری میکنند و یک راست سراغ راهحلهای پیشنهادی اطرافیان میروند. تشخیص این موضوع تنها از عهده پزشک متخصص برمیآید نه شخص دیگری. درصورتیکه معاینات و آزمایشات پزشکی، مشکل جسمانی را گزارش نکنند پای روانشناسی کودک به ماجرا باز میشود.
شبادراری؛ شکل پنهان افسردگی و اضطراب
در خانوادههایی که آرامش و امنیت وجود ندارد، کودکان اغلب شبادراری دارند. درواقع شبادراری شکل پنهانی از رنجی است که آنها میکشند و نمیتوانند دربارهاش صحبت کنند. افسردگی و اضطراب عوامل متعددی دارند ازجمله شرایط و موقعیتهایی که باعث به وجود آمدن این دو ناراحتی میشوند:
* وقتی والدین با یکدیگر اختلاف دارند و مدام در حال مشاجره هستند.
* وقتی برخورد با کودک، حتی به صورت مقطعی پرخاشگرانه است.
* وقتی کودک به دلایل واهی و به اشکال نامناسب و غلط تنبیه میشود. خصوصا کودکانی که هر روز و شدید تنبیه میشوند.
* وقتی بر سر موضوعات مختلف از سوی خانواده تحقیر میشود.
* وقتی پدر یا مادر با رفتار یا کلامشان فضا را برای کودک ناامن میکنند، مثلا میگویند که کودک را ترک خواهند کرد یا وقتی به صورت نمایشی یا واقعی این تهدید را عملی میکنند.
به کودک اعتمادبهنفس و عزت نفس بدهید
والدین در برابر کودکی که بهدنیا آوردهاند، مسئول هستند و باید بدانند که به صرف بزرگتر بودن و قویتر بودن حق آزار کودک را (به هر نحو) ندارند. اعضای خانواده بهخصوص والدین باید اصول صحیح فرزندپروری را بیاموزند و به کار ببندند. بهطور مختصر مهمترین عوامل افسردگی و اضطراب مطرح شد، بنابراین باید رفتارهای صحیح جایگزین شوند.
- دعوای شما به خودتان مربوط است. هیچ وقت مقابل بچه با هم بگو مگو نکنید. این کار را به یک خلوت دو نفره موکول کنید.
- بهعنوان یک فرد بزرگسال و بالغ یاد بگیرید خشمتان را مدیریت کنید. فریاد کشیدن هنگام عصبانیت اثرات مخربی بر روان کودک به جا میگذارد. حتی اگر در ظاهر نشان ندهد یا دقایقی بعد از دلش دربیاورید.
- قوانین را برای کودک توضیح دهید و تشویق و تنبیه مناسب با عمل را برایش انتخاب کنید. سر هر موضوع بیاهمیتی دست به این کار نزنید، تنبیه کردن روش خاص خودش را دارد، تنها میتوانید با محروم کردن کودک از چیزهایی که دوستش دارد، او را تنبیه کنید. هرگز سراغ تنبیه جسمانی نروید. هر چه تنبیه طولانیتر باشد، از تاثیرش کم میشود. خودتان و کودک را آزار ندهید.
- با کودک متناسب با سنش رفتار و صحبت کنید. برای مخاطب قرار دادن کودک هرگز از کلمات زشت استفاده نکنید. جهت تحقیر کردنش لازم نیست حتما ناسزا بگویید، حتی یک سرزنش کوچک پیش همسالان کافی است.
- هیچ وقت از این حربه برای به کرسی نشاندن حرفتان (هر چه میخواهد باشد) استفاده نکنید. این کار باعث میشود کودک دچار اضطراب جدایی شود که در بزرگسالی هم او را رها نخواهد کرد. تنها راهحل برای واداشتن کودک به انجام امور، به کارگیری روش تشویق و تنبیه است.
شاید حجم مثانهاش کم است
گاهی علت شبادراری کم بودن حجم مثانه است، یعنی مثانه خیلی زودتر از حد معمول پر میشود و درنتیجه کودک به سختی میتواند تا رفتن به دستشویی ادرار را حبس کند. این عامل، یک مسئله فیزیولوژیکی است که درمان آن برعهده پزشک است. اما اگر پزشک این تشخیص را اعلام کرد، موضوع به روانشناسی کودک هم مربوط میشود.
تمرین بزرگ کردن حجم مثانه
پزشک معمولا تمرین حبس ادرار را تجویز میکند. به این صورت که کودک باید به مرور یاد بگیرد به هر نحوی شده مقابل ریخته شدن ادرار مقاومت کند. برای کودک هیچ چیزی به اندازه بازی جدی نیست و میتوان گفت برای آموزش هر مفهوم پیچیدهای بهترین راه بازی کردن است. برای وقتهایی که کودک در آستانه دستشویی رفتن است، یک بازی درست کنید. مثلا اگر قرار است تا ۱۰ بشمرید، شمارش را از آخر به اول شروع کنید یا برای حروف اول اعداد مثال بیاورید مثلا: یک مثل یویو. دو مثل دیوار. سه مثل سبزی. مهم نیست بازی چه باشد، هدف سرگرم کردن کودک است. هر چند روز یک بار دو تا سه شماره بیشتر بشمارید تا زمان حبس ادرار طولانیتر شود. بعد از چند ماه حجم مثانه افزایش پیدا خواهد کرد.
۱. شبادراری ژنتیکی است؟
حتما تا به حال شنیدهاید که میگویند شبادراری ژنتیکی است. از نظر علم روانشناسی این خود شبادراری نیست که توسط ژنها منتقل میشود، بلکه زمینهها و علل شبادراری است که موروثی است. مثلا شاید مادر در کودکی به دلیل اضطراب شبادراری داشته و این اضطراب را به کودک خود منتقل کرده است و درنتیجه کودک شبها تختخوابش را خیس میکند.
2. زمینه را از بین ببرید
معمولا هر مسئلهای که برچسب ژنتیکی بودن میخورد، به نوعی غیر قابل حل قلمداد میشود اما مطمئن باشید میشود از شر شب ادراری ژنتیکی هم خلاصی یافت؛ با از بین بردن زمینههای شب ادراری! فقط لازم است همت کنید و پیش از کودک، خودتان را اصلاح کنید. این را برای خودتان گوشهای یادداشت کنید؛ برای داشتن یک بچه خوب، باید اول خودتان خوب باشید.
۳. دلگرمی بدهید
حتی افراد بالغ هم وقتی میفهمند تنها رنج نمیکشند، تسکین پیدا میکنند. با کودک صحبت کنید. به او بگویید فقط او نیست که این مشکل را دارد، بچههای زیادی هستند که شبها تختخوابشان را خیس میکنند. حتی اگر واقعیت دارد بگویید که خود شما (یا هر کسی در خانواده) زمان کودکی این اتفاق برایش افتاده است. به کودک اطمینان دهید که مشکل، مهم و غیرقابل حل نیست و کمکش می کنید.
4. فامیل را خبر نکنید
لازم نیست همه بدانند شبها در تختخواب کودک شما چه میگذرد! درباره این موضوع میتوانید در غیاب فرزندتان با اعضای خانواده صحبت کنید ولی حتما از آنها بخواهید به روی بچه نیاورند. گاهی خاله یا عمو به شوخی و به قصد خندیدن و خنداندن بچه درباره خیس شدن تختخوابش شوخی میکنند. هدف هر قدر هم خیر باشد، نتیجه تحقیر شدن کودک است. پس با آرامش کودکتان بازی نکنید.
با توالت میانهای ندارد؟
بعضی بچهها مشکلشان نه جسمانی است نه به کنترل ادرار مربوط میشود بلکه درحقیقت آنها از دستشویی بدشان میآید و زبان ابرازش را ندارند. به دلایل مختلف فضای دستشویی برای این بچهها جالب نیست یا نکتهای دارد که باعث آزارشان میشود. ممکن است نور دستشویی کم باشد، شاید هم حشرهای دارد که کودک از آن میترسد. بعضی وقتها کودکان هم ناچار به استفاده از دستشویی فرنگی والدین هستند و نشستن روی آن برایشان سخت است. در هر صورت یکی از این دلایل باعث میشود تا کودک تمایلی به دستشویی رفتن نداشته باشد یا اگر میرود، قبل از تخلیه کامل مثانه از جا بلند شود.
راهکارهای آشتی با توالت
برای رفع این مشکل باید فضای دستشویی را بهبود دهید و با کمک راه های ساده ای که در ادامه آورده ایم، بیزاری فرزندتان از تخلیه مثانه اش را از بین ببرید:
- نور دستشویی اگر کم است، با تعویض یا اضافه کردن لامپ زیادش کنید.
- کتاب عکسدار مورد علاقه کودک را در جای تمیزی بگذارید تا در زمان تخلیه ادرار آن را ورق بزند و عجلهای برای بیرون رفتن از دستشویی نداشته باشد.
- برچسبهای رنگی با طرحهای مختلف در بازار هست که با شناسایی علاقه فرزندتان میتوانید آنها را خریداری کنید و به دیوار دستشویی یا هر فضای مناسب و در دید دیگر بچسبانید.
- دستشویی فرنگیهایی در بازار هست که با اندازه و سایز بچهها تناسب دارد، میتوانید یکی از آنها را در دستشویی بگذارید. همین اختصاصی بودن دستشویی برای کودک جذابیت ایجاد میکند و او را تشویق میکند دستشویی برود. بچه ها عاشق وسایل جدیدند.
جدول ستاره درست کنید
بابت شبهایی که جایش را خیس نمیکند، تشویقش کنید. یک جدول ساده از روزهای هفته طراحی کنید. هر روز یا شبی که ادرار را کنترل کرد یا از خواب بیدار شد و دستشویی رفت، یک ستاره مقابلش بچسبانید. به مرور بابت دو یا سه شب تمیز بودن تختخوابش یک ستاره بگذارید و آزمون را برایش سختتر کنید. برای هر سه ستاره یک جایزه کوچک در نظر بگیرید. اگر میخواهید ماجرا را جذابتر کنید، دو یا سه جایزه تعیین کنید و بگویید بین گزینهها حق انتخاب دارد. اینطوری بیشتر شبیه یک بازی میشود و بیشتر درگیرش میکنید. تعداد ستارهها که خیلی زیاد شد، دیگر جدول را جمع کنید چون کودک در کنترل ادرار پیشرفت قابل ملاحظهای کرده است.
در شستوشو شریکش کنید
دلیل هر چه میخواهد باشد، کودک باید در نظافت و شستوشوی تختخواب یا لباسهایش با شما همکاری کند. بی آنکه داد بزنید و تحقیر کنید، پیش از اتفاق مزبور با آرامش و مهربانی به کودک بگویید از این به بعد باید بخشی از کار نظافت را خودش انجام دهد. البته حواستان باشد که کارهای سنگینی مثل برداشتن تشک را بر عهدهاش نگذارید. قرار نیست بچه را عذاب دهید؛ فقط میخواهید بابت اتفاقی که ناخواسته در آن سهیم است قدری به زحمت بیفتد. میتوانید یک ملحفه را به او بدهید تا با دست بشوید.
تاکید میکنم که باید با دست بشوید، نه اینکه آن را ببرد و در ماشین لباسشویی بیندازد! نگران تمیز نشدنش نباشید. بعد از اینکه مثلا شستن را تمام کرد و مرخصش کردید، خودتان یک بار دیگر ملحفه را بشویید. میتوانید شلواری را که کثیف شده به او بدهید. یادتان باشد مبادا حین کار سرزنشش کنید؛ ولی بازی و خنده هم نکنید. قرار نیست به او خوش بگذرد. با آرامش کار نظافت را انجام دهید تا احساس گناه نکند.
خودتان را کنترل کنید نه او را
بعضی از مادران دچار وسواس هستند و عادت دارند در همه کارهای کودک مداخله کنند. آنها حتی در ابتداییترین کارهای کودک مراقب او هستند و نمیگذارند کار خودش را بکند. والدین هرگز نباید کودک پنج ساله را در دستشویی همراهی کنند. او باید یاد بگیرد چطورخودش را بشوید و خشک کند، اما صرفا با آموزشهایی که بیرون از دستشویی و قبلا داده شده است. مادران کنترلی وارد دستشویی میشوند، بچه را میشویند، خشک میکنند و بیرون میفرستند یا آنقدر به بچه امر و نهی میکنند و درباره جزئیات تذکر میدهند که کودک کلافه و مضطرب میشود، تا جایی که به دلیل آداب فراوان و خستهکنندهای که ملزم به رعایتش هستند از دستشویی رفتن بیزار میشوند. این گونه مادرها باید به فکر اصلاح خودشان باشند و هر چه زودتر درمان شوند. در غیر این صورت باید مشکلاتی را که کوچکترینشان شبادراری است تحمل کنند و دم برنیاورند.
با کودک به دستشویی نروید
وقتی کودک مجبور به تحمل شرایط بد دستشویی رفتن میشود، ناخودآگاه والدین را تنبیه میکند. به این شکل که به بهانههای مختلف از آنها میخواهد او را تا دستشویی همراهی کنند و تا پایان کارش پشت در دستشویی منتظر بمانند. شما نباید تسلیم این خواسته بچه شوید. هیچ وقت نگویید پشت در منتظر میمانید تا بیرون بیاید و به محض اینکه در را بست بروید. این کار به او حس ناامنی میدهد. هر قدر کودک اصرار کرد که همراهیاش کنید بگویید این کار را نمیکنید، ولی اگر صدایتان کند، میروید و مشکلش را برطرف میکنید. در این مورد حواستان باشد که صدا زدن را هم تکرار و تبدیل به یک عادت نکند. شما بالغید و میتوانید بر او مسلط شوید و ادارهاش کنید. دکتر علیاصغر حلیمی اصل، رئیس بخش اطفال بیمارستان شهدای تجریش این نکات را با شما در میان میگذارد.
شبادراری یعنی چه؟
دخترها تا سن چهار سالگی و پسرها تا سن پنج سالگی باید بتوانند ادرارشان را کنترل کنند. این کار یک باره اتفاق نمیافتد. بچهها ابتدا یاد میگیرند روزها تا رسیدن به دستشویی ادرارشان را نگه دارند و بعد شبها هم به مرور زمان اضافه میشود. قبل از این سنین کودک هر قدر هم تختخوابش را خیس کند، روی این کار اسم شب ادراری نمیگذارند چون یک اتفاق طبیعی است، اما بعد از چهار و پنج سالگی دیگر مشکلی در میان هست که کودک نمیتواند ادرار را کنترل کند. دو نوع شب ادراری وجود دارد؛ شب ادراری اولیه و شب ادراری ثانویه.
شب ادراری اولیه
بعضی کودکان بالای چهار سال از همان اول نمیتوانند ادرارشان را کنترل کنند. روزها تا به دستشویی برسند، شلوارشان را خیس میکنند و شبها تختخواب را. در این گونه موارد اغلب یک زمینه ارثی هست مثلا والدین یا یکی از بستگان نزدیک احتمالا با زمینه مشترکی شبادراری داشته است. این دسته از کودکان هر سال ۱۰ الی ۱۵ درصد از شب ادراریشان کاسته میشود، تا به سن ۱۵سالگی میرسند و شبادراری کاملا از بین میرود.
شبادراری ثانویه
نوع دیگری از شبادراری هست که کودک از اول زمان پر شدن مثانه میتواند ادرار را کنترل کند تا به دستشویی برسد. در خواب هم به محض پر شدن مثانه، بیدار میشود و دستشویی میرود ولی بعد از مدتی این توانایی را از دست میدهد و مدام تختخوابش را خیس میکند. حتی روزها هم نمیتواند ادرار را کنترل کند و گاهی تا رسیدن به دستشویی شلوارش خیس میشود. این اختلال حتی ممکن است بعد از 15 سالگی و در بزرگسالی هم اتفاق بیفتد.
گاهی جسم ناتوان است
- عفونت ادراری در نوزاد و کودک دختر و پسر مشترک است.
- یبوست مادر همه بیماریهاست و حتی میتواند باعث شبادراری شود.
- بهداشت نامناسب. حتی زمانی که کودک پوشک میشود، باید نکات بهداشتی را رعایت کرد.
- نوزادان پسری که ختنه میشوند گاهی ممکن است دچار تنگی سر آلت شوند.
- تنگی مسیر ادرار از هالب به مثانه.
- سابقه بیماری کلیوی در خانواده.
- ابتلا به مرض قند که باعث میشود آب زیاد خورده شود و درنتیجه حجم ادرار افزایش پیدا میکند و کنترلش سخت میشود.
- ابتلا به یک سری از بیماریهای مربوط به اعصاب هم میتواند به شبادراری منجر شود.
به این توصیهها عمل کنید
۱. قبل از تنبیه فرزندتان یا تشویقش به ترک این عادت، مطمئن شوید که محدودیت جسمانی سد راهش نیست.
شبادراری میتواند به دلایل کاملا جسمانی ایجاد شده باشد و پیش از آنکه به هر توصیهای عمل کنید، باید مطمئن شوید که مشکل فیزیولوژیکی سلامت و البته آرامش شبانه فرزندتان را تهدید نمیکند. در بسیاری موراد، چنین مشکلاتی به چشم نمیخورد اما برای اطمینان به آنچه پیش از این گفتیم برای بررسی وضعیت سلامت او عمل کنید.
2. به هیچ وجه بدون تجویز پزشک و خودسرانه به کودک دارو ندهید.
اگر پزشک برای درمان فرزندتان دارو تجویز کرده، به دوزی که پزشک تجویز میکند، وفادار باشید و تصور نکنید بیشتر خوردن دارو می تواند به سریعتر حل شدن مشکل کودکتان کمک کند. درصورتیکه مراقبتهای لازم را رعایت کنید و بهموقع داروها را به او بدهید، طی شش ماه شبادراری برطرف میشود. اگر این اتفاق نیفتاد حتما کودک را پیش پزشک ببرید.
۳. دو ساعت مانده به زمان خواب کودک دیگر به او مایعات ندهید.
گذشته از همه توصیه هایی که با شما در میان گذاشتیم، در هر شرایطی کودکتان را وادار کنید که قبل از خواب حتما یک بار مثانهاش را خالی کند، یعنی به دستشویی برود. شبادراری میتواند دلایل متفاوتی داشته باشد اما مطمئن باشید تلاشهای شما برای کنترل این وضعیت بیفایده نخواهد بود، پس در این مسیر فرزندتان را همراهی کنید و هرگز نگویید که یک شب هزار شب نمی شود.
4. قبل از خواب او را موظف به دستشویی رفتن کنید اما مزاحم خواب شبانهاش نشوید.
درست است که باید به فرزندتان زمان مناسب تخلیه مثانه را یادآوری کنید اما نیمهشب بچه را به منظور رفتن به دستشویی از خواب بیدار نکنید چون باعث استرس و تشدید شبادراری میشود. به او برای ترک این عادت کمک کنید اما احساس گناه به کودکتان تزریق نکنید و بهخاطر اتفاقی که بدون خواست او میافتد، شرمندهاش نکنید.
۵. برای ترک هر عادت اشتباهی باید به فرزندتان انگیزه دهید و همراهیاش کنید.
برای ایجاد انگیزه در فرزندتان یک جدول ستارهدار برای تشویقش بسازید و بهازای شبهایی که تختخوابش را خیس نمیکند به او یک ستاره بدهید. ستارهها به تعداد معینی که رسیدند، یک جایزه که از پیش با هم تعیین کردهاید را به او بدهید. جایزهها را زیاد بزرگ در نظر نگیرید. گاهی وعده رفتن به پارک هم میتواند موثر باشد.
چطور درمانش کنیم؟
برای درمان شبادراری باید کودک به شکل کامل مورد معاینه قرار بگیرد. پزشک برای یک تشخیص مطمئن یک سری آزمایشات را تجویز میکند که انجام آنها ضروری است. برخی والدین تصور میکنند انجام این آزمایشات فقط برای محکمکاری است یا مته به خشخاش گذاشتن است.
این تصور غلط باعث میشود تا درمان خودسرانهای را در پیش بگیرند که هیچ نتیجه مثبتی هم نخواهد داشت. آزمایش ادرار جهت بررسی عفونت و آزمایش خون جهت بررسی بیماریهای کلیوی صورت میگیرد. علاوه بر این دو نوع سونوگرافی انجام میشود؛ یک نوع با مثانه پر و دیگری بعد از تخلیه ادرار. درواقع باید ببینیم آیا عمل تخلیه ادرار کامل انجام میشود یا مقداری در مثانه باقی میماند. ممکن است کلیهها ادرار را به مثانه برگردانند و مشکلاتی که جز با انجام دقیق آزمایشها قابل تشخیص نیستند.
هر ادرار شبانهای شبادراری نیست
اشتباه رایج والدین این است که اگر بچه ماهی یک بار یا در دو، سه هفته دو، سه باری نتوانسته باشد ادرارش را کنترل کند، خیال میکنند شبادراری دارد درحالیکه اینطور نیست. شبادراری زمانی بهعنوان یک اختلال مطرح میشود که کودک پنج سال داشته باشد و ظرف سه ماه حداقل هفتهای دو بار جای خود را خیس کند. طبق تعریف کودکان زیر پنج سالی که قادر به کنترل ادرار نیستند، مشکل شبادراری ندارند. از کودکان بالای پنج سالی هم که گاهگاهی شلوارشان را خیس میکنند، کاری غیر طبیعی سر نزده است.
مراحل خوابش را بشناسید
بچهها هم مثل بزرگسالان بعد از به خواب رفتن مراحل مختلفی از خواب را تجربه میکنند. خوابیدن بهطور کلی پنج مرحله دارد که در مرحله پنجم خواب بسیار سنگین است. موقع ادرار که برسد پیغامهای عصبی از مثانه به مغز ارسال میشوند. بزرگسالان در هر مرحلهای که باشند، به محض دریافت پیغام توسط مغز از خواب بیدار میشوند اما این امر در مورد کودکان همیشه صادق نیست. کودکانی که شب در جای خود ادرار میکنند، نمیتوانند از خواب سنگین بیدار شوند و آنچه نباید بشود، میشود.
خواب کودک را سبک کنید
اگر بتوانید زمان پر بودن مثانه خواب کودک را سبک کنید، مشکل برطرف میشود. سه چهار شب قید خواب را بزنید و هر ساعت تختخواب بچه را چک کنید، ببینید خیس است یا نه. هر شب ساعت خیس شدن تختخواب را یاداشت کنید. بعد از اینکه متوجه شدید فرزندتان شبها چه ساعتی جایش را خراب میکند، نیم ساعت قبل از موعد مقرر بیدار شوید و او را هم بیدار کنید تا به دستشویی برود. دو الی سه هفته این برنامه را تکرار کنید. طولی نمیکشد که ساعت بدن کودک عادت میکند و هر شب راس همان ساعت از خواب بیدار میشود و خودش اتوماتیک به دستشویی میرود.
علتهای جسمی را بررسی کنید
چنانچه مطابق تعریف بچه دچار شبادراری است، اولین کاری که باید بکنید مراجعه به پزشک متخصص کودکان است. یک سری از علتهای شبادراری به مشکلات جسمی کودک برمیگردد. بعضی والدین با شعار «بچه من چیزیش نیست» از دکتر بردن فرزندشان خودداری میکنند و یک راست سراغ راهحلهای پیشنهادی اطرافیان میروند. تشخیص این موضوع تنها از عهده پزشک متخصص برمیآید نه شخص دیگری. درصورتیکه معاینات و آزمایشات پزشکی، مشکل جسمانی را گزارش نکنند پای روانشناسی کودک به ماجرا باز میشود.
شبادراری؛ شکل پنهان افسردگی و اضطراب
در خانوادههایی که آرامش و امنیت وجود ندارد، کودکان اغلب شبادراری دارند. درواقع شبادراری شکل پنهانی از رنجی است که آنها میکشند و نمیتوانند دربارهاش صحبت کنند. افسردگی و اضطراب عوامل متعددی دارند ازجمله شرایط و موقعیتهایی که باعث به وجود آمدن این دو ناراحتی میشوند:
* وقتی والدین با یکدیگر اختلاف دارند و مدام در حال مشاجره هستند.
* وقتی برخورد با کودک، حتی به صورت مقطعی پرخاشگرانه است.
* وقتی کودک به دلایل واهی و به اشکال نامناسب و غلط تنبیه میشود. خصوصا کودکانی که هر روز و شدید تنبیه میشوند.
* وقتی بر سر موضوعات مختلف از سوی خانواده تحقیر میشود.
* وقتی پدر یا مادر با رفتار یا کلامشان فضا را برای کودک ناامن میکنند، مثلا میگویند که کودک را ترک خواهند کرد یا وقتی به صورت نمایشی یا واقعی این تهدید را عملی میکنند.
به کودک اعتمادبهنفس و عزت نفس بدهید
والدین در برابر کودکی که بهدنیا آوردهاند، مسئول هستند و باید بدانند که به صرف بزرگتر بودن و قویتر بودن حق آزار کودک را (به هر نحو) ندارند. اعضای خانواده بهخصوص والدین باید اصول صحیح فرزندپروری را بیاموزند و به کار ببندند. بهطور مختصر مهمترین عوامل افسردگی و اضطراب مطرح شد، بنابراین باید رفتارهای صحیح جایگزین شوند.
- دعوای شما به خودتان مربوط است. هیچ وقت مقابل بچه با هم بگو مگو نکنید. این کار را به یک خلوت دو نفره موکول کنید.
- بهعنوان یک فرد بزرگسال و بالغ یاد بگیرید خشمتان را مدیریت کنید. فریاد کشیدن هنگام عصبانیت اثرات مخربی بر روان کودک به جا میگذارد. حتی اگر در ظاهر نشان ندهد یا دقایقی بعد از دلش دربیاورید.
- قوانین را برای کودک توضیح دهید و تشویق و تنبیه مناسب با عمل را برایش انتخاب کنید. سر هر موضوع بیاهمیتی دست به این کار نزنید، تنبیه کردن روش خاص خودش را دارد، تنها میتوانید با محروم کردن کودک از چیزهایی که دوستش دارد، او را تنبیه کنید. هرگز سراغ تنبیه جسمانی نروید. هر چه تنبیه طولانیتر باشد، از تاثیرش کم میشود. خودتان و کودک را آزار ندهید.
- با کودک متناسب با سنش رفتار و صحبت کنید. برای مخاطب قرار دادن کودک هرگز از کلمات زشت استفاده نکنید. جهت تحقیر کردنش لازم نیست حتما ناسزا بگویید، حتی یک سرزنش کوچک پیش همسالان کافی است.
- هیچ وقت از این حربه برای به کرسی نشاندن حرفتان (هر چه میخواهد باشد) استفاده نکنید. این کار باعث میشود کودک دچار اضطراب جدایی شود که در بزرگسالی هم او را رها نخواهد کرد. تنها راهحل برای واداشتن کودک به انجام امور، به کارگیری روش تشویق و تنبیه است.
شاید حجم مثانهاش کم است
گاهی علت شبادراری کم بودن حجم مثانه است، یعنی مثانه خیلی زودتر از حد معمول پر میشود و درنتیجه کودک به سختی میتواند تا رفتن به دستشویی ادرار را حبس کند. این عامل، یک مسئله فیزیولوژیکی است که درمان آن برعهده پزشک است. اما اگر پزشک این تشخیص را اعلام کرد، موضوع به روانشناسی کودک هم مربوط میشود.
تمرین بزرگ کردن حجم مثانه
پزشک معمولا تمرین حبس ادرار را تجویز میکند. به این صورت که کودک باید به مرور یاد بگیرد به هر نحوی شده مقابل ریخته شدن ادرار مقاومت کند. برای کودک هیچ چیزی به اندازه بازی جدی نیست و میتوان گفت برای آموزش هر مفهوم پیچیدهای بهترین راه بازی کردن است. برای وقتهایی که کودک در آستانه دستشویی رفتن است، یک بازی درست کنید. مثلا اگر قرار است تا ۱۰ بشمرید، شمارش را از آخر به اول شروع کنید یا برای حروف اول اعداد مثال بیاورید مثلا: یک مثل یویو. دو مثل دیوار. سه مثل سبزی. مهم نیست بازی چه باشد، هدف سرگرم کردن کودک است. هر چند روز یک بار دو تا سه شماره بیشتر بشمارید تا زمان حبس ادرار طولانیتر شود. بعد از چند ماه حجم مثانه افزایش پیدا خواهد کرد.
۱. شبادراری ژنتیکی است؟
حتما تا به حال شنیدهاید که میگویند شبادراری ژنتیکی است. از نظر علم روانشناسی این خود شبادراری نیست که توسط ژنها منتقل میشود، بلکه زمینهها و علل شبادراری است که موروثی است. مثلا شاید مادر در کودکی به دلیل اضطراب شبادراری داشته و این اضطراب را به کودک خود منتقل کرده است و درنتیجه کودک شبها تختخوابش را خیس میکند.
2. زمینه را از بین ببرید
معمولا هر مسئلهای که برچسب ژنتیکی بودن میخورد، به نوعی غیر قابل حل قلمداد میشود اما مطمئن باشید میشود از شر شب ادراری ژنتیکی هم خلاصی یافت؛ با از بین بردن زمینههای شب ادراری! فقط لازم است همت کنید و پیش از کودک، خودتان را اصلاح کنید. این را برای خودتان گوشهای یادداشت کنید؛ برای داشتن یک بچه خوب، باید اول خودتان خوب باشید.
۳. دلگرمی بدهید
حتی افراد بالغ هم وقتی میفهمند تنها رنج نمیکشند، تسکین پیدا میکنند. با کودک صحبت کنید. به او بگویید فقط او نیست که این مشکل را دارد، بچههای زیادی هستند که شبها تختخوابشان را خیس میکنند. حتی اگر واقعیت دارد بگویید که خود شما (یا هر کسی در خانواده) زمان کودکی این اتفاق برایش افتاده است. به کودک اطمینان دهید که مشکل، مهم و غیرقابل حل نیست و کمکش می کنید.
4. فامیل را خبر نکنید
لازم نیست همه بدانند شبها در تختخواب کودک شما چه میگذرد! درباره این موضوع میتوانید در غیاب فرزندتان با اعضای خانواده صحبت کنید ولی حتما از آنها بخواهید به روی بچه نیاورند. گاهی خاله یا عمو به شوخی و به قصد خندیدن و خنداندن بچه درباره خیس شدن تختخوابش شوخی میکنند. هدف هر قدر هم خیر باشد، نتیجه تحقیر شدن کودک است. پس با آرامش کودکتان بازی نکنید.
با توالت میانهای ندارد؟
بعضی بچهها مشکلشان نه جسمانی است نه به کنترل ادرار مربوط میشود بلکه درحقیقت آنها از دستشویی بدشان میآید و زبان ابرازش را ندارند. به دلایل مختلف فضای دستشویی برای این بچهها جالب نیست یا نکتهای دارد که باعث آزارشان میشود. ممکن است نور دستشویی کم باشد، شاید هم حشرهای دارد که کودک از آن میترسد. بعضی وقتها کودکان هم ناچار به استفاده از دستشویی فرنگی والدین هستند و نشستن روی آن برایشان سخت است. در هر صورت یکی از این دلایل باعث میشود تا کودک تمایلی به دستشویی رفتن نداشته باشد یا اگر میرود، قبل از تخلیه کامل مثانه از جا بلند شود.
راهکارهای آشتی با توالت
برای رفع این مشکل باید فضای دستشویی را بهبود دهید و با کمک راه های ساده ای که در ادامه آورده ایم، بیزاری فرزندتان از تخلیه مثانه اش را از بین ببرید:
- نور دستشویی اگر کم است، با تعویض یا اضافه کردن لامپ زیادش کنید.
- کتاب عکسدار مورد علاقه کودک را در جای تمیزی بگذارید تا در زمان تخلیه ادرار آن را ورق بزند و عجلهای برای بیرون رفتن از دستشویی نداشته باشد.
- برچسبهای رنگی با طرحهای مختلف در بازار هست که با شناسایی علاقه فرزندتان میتوانید آنها را خریداری کنید و به دیوار دستشویی یا هر فضای مناسب و در دید دیگر بچسبانید.
- دستشویی فرنگیهایی در بازار هست که با اندازه و سایز بچهها تناسب دارد، میتوانید یکی از آنها را در دستشویی بگذارید. همین اختصاصی بودن دستشویی برای کودک جذابیت ایجاد میکند و او را تشویق میکند دستشویی برود. بچه ها عاشق وسایل جدیدند.
جدول ستاره درست کنید
بابت شبهایی که جایش را خیس نمیکند، تشویقش کنید. یک جدول ساده از روزهای هفته طراحی کنید. هر روز یا شبی که ادرار را کنترل کرد یا از خواب بیدار شد و دستشویی رفت، یک ستاره مقابلش بچسبانید. به مرور بابت دو یا سه شب تمیز بودن تختخوابش یک ستاره بگذارید و آزمون را برایش سختتر کنید. برای هر سه ستاره یک جایزه کوچک در نظر بگیرید. اگر میخواهید ماجرا را جذابتر کنید، دو یا سه جایزه تعیین کنید و بگویید بین گزینهها حق انتخاب دارد. اینطوری بیشتر شبیه یک بازی میشود و بیشتر درگیرش میکنید. تعداد ستارهها که خیلی زیاد شد، دیگر جدول را جمع کنید چون کودک در کنترل ادرار پیشرفت قابل ملاحظهای کرده است.
در شستوشو شریکش کنید
دلیل هر چه میخواهد باشد، کودک باید در نظافت و شستوشوی تختخواب یا لباسهایش با شما همکاری کند. بی آنکه داد بزنید و تحقیر کنید، پیش از اتفاق مزبور با آرامش و مهربانی به کودک بگویید از این به بعد باید بخشی از کار نظافت را خودش انجام دهد. البته حواستان باشد که کارهای سنگینی مثل برداشتن تشک را بر عهدهاش نگذارید. قرار نیست بچه را عذاب دهید؛ فقط میخواهید بابت اتفاقی که ناخواسته در آن سهیم است قدری به زحمت بیفتد. میتوانید یک ملحفه را به او بدهید تا با دست بشوید.
تاکید میکنم که باید با دست بشوید، نه اینکه آن را ببرد و در ماشین لباسشویی بیندازد! نگران تمیز نشدنش نباشید. بعد از اینکه مثلا شستن را تمام کرد و مرخصش کردید، خودتان یک بار دیگر ملحفه را بشویید. میتوانید شلواری را که کثیف شده به او بدهید. یادتان باشد مبادا حین کار سرزنشش کنید؛ ولی بازی و خنده هم نکنید. قرار نیست به او خوش بگذرد. با آرامش کار نظافت را انجام دهید تا احساس گناه نکند.
خودتان را کنترل کنید نه او را
بعضی از مادران دچار وسواس هستند و عادت دارند در همه کارهای کودک مداخله کنند. آنها حتی در ابتداییترین کارهای کودک مراقب او هستند و نمیگذارند کار خودش را بکند. والدین هرگز نباید کودک پنج ساله را در دستشویی همراهی کنند. او باید یاد بگیرد چطورخودش را بشوید و خشک کند، اما صرفا با آموزشهایی که بیرون از دستشویی و قبلا داده شده است. مادران کنترلی وارد دستشویی میشوند، بچه را میشویند، خشک میکنند و بیرون میفرستند یا آنقدر به بچه امر و نهی میکنند و درباره جزئیات تذکر میدهند که کودک کلافه و مضطرب میشود، تا جایی که به دلیل آداب فراوان و خستهکنندهای که ملزم به رعایتش هستند از دستشویی رفتن بیزار میشوند. این گونه مادرها باید به فکر اصلاح خودشان باشند و هر چه زودتر درمان شوند. در غیر این صورت باید مشکلاتی را که کوچکترینشان شبادراری است تحمل کنند و دم برنیاورند.
با کودک به دستشویی نروید
وقتی کودک مجبور به تحمل شرایط بد دستشویی رفتن میشود، ناخودآگاه والدین را تنبیه میکند. به این شکل که به بهانههای مختلف از آنها میخواهد او را تا دستشویی همراهی کنند و تا پایان کارش پشت در دستشویی منتظر بمانند. شما نباید تسلیم این خواسته بچه شوید. هیچ وقت نگویید پشت در منتظر میمانید تا بیرون بیاید و به محض اینکه در را بست بروید. این کار به او حس ناامنی میدهد. هر قدر کودک اصرار کرد که همراهیاش کنید بگویید این کار را نمیکنید، ولی اگر صدایتان کند، میروید و مشکلش را برطرف میکنید. در این مورد حواستان باشد که صدا زدن را هم تکرار و تبدیل به یک عادت نکند. شما بالغید و میتوانید بر او مسلط شوید و ادارهاش کنید. دکتر علیاصغر حلیمی اصل، رئیس بخش اطفال بیمارستان شهدای تجریش این نکات را با شما در میان میگذارد.
شبادراری یعنی چه؟
دخترها تا سن چهار سالگی و پسرها تا سن پنج سالگی باید بتوانند ادرارشان را کنترل کنند. این کار یک باره اتفاق نمیافتد. بچهها ابتدا یاد میگیرند روزها تا رسیدن به دستشویی ادرارشان را نگه دارند و بعد شبها هم به مرور زمان اضافه میشود. قبل از این سنین کودک هر قدر هم تختخوابش را خیس کند، روی این کار اسم شب ادراری نمیگذارند چون یک اتفاق طبیعی است، اما بعد از چهار و پنج سالگی دیگر مشکلی در میان هست که کودک نمیتواند ادرار را کنترل کند. دو نوع شب ادراری وجود دارد؛ شب ادراری اولیه و شب ادراری ثانویه.
شب ادراری اولیه
بعضی کودکان بالای چهار سال از همان اول نمیتوانند ادرارشان را کنترل کنند. روزها تا به دستشویی برسند، شلوارشان را خیس میکنند و شبها تختخواب را. در این گونه موارد اغلب یک زمینه ارثی هست مثلا والدین یا یکی از بستگان نزدیک احتمالا با زمینه مشترکی شبادراری داشته است. این دسته از کودکان هر سال ۱۰ الی ۱۵ درصد از شب ادراریشان کاسته میشود، تا به سن ۱۵سالگی میرسند و شبادراری کاملا از بین میرود.
شبادراری ثانویه
نوع دیگری از شبادراری هست که کودک از اول زمان پر شدن مثانه میتواند ادرار را کنترل کند تا به دستشویی برسد. در خواب هم به محض پر شدن مثانه، بیدار میشود و دستشویی میرود ولی بعد از مدتی این توانایی را از دست میدهد و مدام تختخوابش را خیس میکند. حتی روزها هم نمیتواند ادرار را کنترل کند و گاهی تا رسیدن به دستشویی شلوارش خیس میشود. این اختلال حتی ممکن است بعد از 15 سالگی و در بزرگسالی هم اتفاق بیفتد.
گاهی جسم ناتوان است
- عفونت ادراری در نوزاد و کودک دختر و پسر مشترک است.
- یبوست مادر همه بیماریهاست و حتی میتواند باعث شبادراری شود.
- بهداشت نامناسب. حتی زمانی که کودک پوشک میشود، باید نکات بهداشتی را رعایت کرد.
- نوزادان پسری که ختنه میشوند گاهی ممکن است دچار تنگی سر آلت شوند.
- تنگی مسیر ادرار از هالب به مثانه.
- سابقه بیماری کلیوی در خانواده.
- ابتلا به مرض قند که باعث میشود آب زیاد خورده شود و درنتیجه حجم ادرار افزایش پیدا میکند و کنترلش سخت میشود.
- ابتلا به یک سری از بیماریهای مربوط به اعصاب هم میتواند به شبادراری منجر شود.
به این توصیهها عمل کنید
۱. قبل از تنبیه فرزندتان یا تشویقش به ترک این عادت، مطمئن شوید که محدودیت جسمانی سد راهش نیست.
شبادراری میتواند به دلایل کاملا جسمانی ایجاد شده باشد و پیش از آنکه به هر توصیهای عمل کنید، باید مطمئن شوید که مشکل فیزیولوژیکی سلامت و البته آرامش شبانه فرزندتان را تهدید نمیکند. در بسیاری موراد، چنین مشکلاتی به چشم نمیخورد اما برای اطمینان به آنچه پیش از این گفتیم برای بررسی وضعیت سلامت او عمل کنید.
2. به هیچ وجه بدون تجویز پزشک و خودسرانه به کودک دارو ندهید.
اگر پزشک برای درمان فرزندتان دارو تجویز کرده، به دوزی که پزشک تجویز میکند، وفادار باشید و تصور نکنید بیشتر خوردن دارو می تواند به سریعتر حل شدن مشکل کودکتان کمک کند. درصورتیکه مراقبتهای لازم را رعایت کنید و بهموقع داروها را به او بدهید، طی شش ماه شبادراری برطرف میشود. اگر این اتفاق نیفتاد حتما کودک را پیش پزشک ببرید.
۳. دو ساعت مانده به زمان خواب کودک دیگر به او مایعات ندهید.
گذشته از همه توصیه هایی که با شما در میان گذاشتیم، در هر شرایطی کودکتان را وادار کنید که قبل از خواب حتما یک بار مثانهاش را خالی کند، یعنی به دستشویی برود. شبادراری میتواند دلایل متفاوتی داشته باشد اما مطمئن باشید تلاشهای شما برای کنترل این وضعیت بیفایده نخواهد بود، پس در این مسیر فرزندتان را همراهی کنید و هرگز نگویید که یک شب هزار شب نمی شود.
4. قبل از خواب او را موظف به دستشویی رفتن کنید اما مزاحم خواب شبانهاش نشوید.
درست است که باید به فرزندتان زمان مناسب تخلیه مثانه را یادآوری کنید اما نیمهشب بچه را به منظور رفتن به دستشویی از خواب بیدار نکنید چون باعث استرس و تشدید شبادراری میشود. به او برای ترک این عادت کمک کنید اما احساس گناه به کودکتان تزریق نکنید و بهخاطر اتفاقی که بدون خواست او میافتد، شرمندهاش نکنید.
۵. برای ترک هر عادت اشتباهی باید به فرزندتان انگیزه دهید و همراهیاش کنید.
برای ایجاد انگیزه در فرزندتان یک جدول ستارهدار برای تشویقش بسازید و بهازای شبهایی که تختخوابش را خیس نمیکند به او یک ستاره بدهید. ستارهها به تعداد معینی که رسیدند، یک جایزه که از پیش با هم تعیین کردهاید را به او بدهید. جایزهها را زیاد بزرگ در نظر نگیرید. گاهی وعده رفتن به پارک هم میتواند موثر باشد.
چطور درمانش کنیم؟
برای درمان شبادراری باید کودک به شکل کامل مورد معاینه قرار بگیرد. پزشک برای یک تشخیص مطمئن یک سری آزمایشات را تجویز میکند که انجام آنها ضروری است. برخی والدین تصور میکنند انجام این آزمایشات فقط برای محکمکاری است یا مته به خشخاش گذاشتن است.
این تصور غلط باعث میشود تا درمان خودسرانهای را در پیش بگیرند که هیچ نتیجه مثبتی هم نخواهد داشت. آزمایش ادرار جهت بررسی عفونت و آزمایش خون جهت بررسی بیماریهای کلیوی صورت میگیرد. علاوه بر این دو نوع سونوگرافی انجام میشود؛ یک نوع با مثانه پر و دیگری بعد از تخلیه ادرار. درواقع باید ببینیم آیا عمل تخلیه ادرار کامل انجام میشود یا مقداری در مثانه باقی میماند. ممکن است کلیهها ادرار را به مثانه برگردانند و مشکلاتی که جز با انجام دقیق آزمایشها قابل تشخیص نیستند.
منبع:
سیب سبز
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼